Bizidunen osaera kimikoa

BIZIDUNEN OSAERA KIMIKOA

Izaki bizidun guztiok gaude zelulaz osaturik eta zelula horiek hainbat biomolekularen bitartez eratzen dira. Bizidun guztiok osagai kimiko nagusi berberez osaturik.

Bizidunen osagai, elementu kimikoak:

-

Karbonoa

-Hidrogenoa

-Oxigenoa

-Nitrogenoa

Bi eratako biomolekulak:

-Substantzia ez-organikoak

Ura: Funtsezko osagaia, bizidunengan ugarien, zelulen barrukoa. Bizidunen gorputzaren zatirik handiena urez osaturik, urik gabe ez dago bizirik.

Gatz mineralak:Bizidun guztiek disolbaturik. Atal solido eta gogorrak osagaiak: moluskuen maskorrak, eskeletoa edo hezurdura. Odoleko hemoglobinaren osagai.

-

Substantzia organikoak

Gluzidoak

Karbohidratoak edo azukreak garrantzizko osagaiak. Karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatuta. Zelulek energia lortzeko baliatzen dituzten molekulak. Zelularen osagai.Gluzido soilenak monosakaridoak. 3-6 karbonoz osatuak. Gluzido batzuk zapore gozoa eta uretan disolbagarriak: glukosa, fruktosa, laktosa… Beste batzuk ez dute zapore gozoa, eta ez dira uretan disolbatzen: almidoia…

LIpidoak:Gluzidoak bezala, substantzia energetikoak dira. Karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatuta. Batzuetan, fosforoa (P)gutxi bada ere. Epe luzerako gordetako erregaiak dira bizidunentzat. Energia-gordailu gisa egiten dute lan. Zelulen mintza osatzen dute, ez dira uretan disolbagarriak. Kolesterola esate baterako.

Proteinak:Karbono, hidrogeno, oxigeno, nitrogeno eta sufrez (kantitate txikitan) osatuak (molekulak). Zelularen garrantzi handiko osagaik dira; funtzio garrantzitsuak; odoleko hemoglobinak oxigenoa garraiatzen du, eta keratina proteina ileen eta azazkalen osagaia.Proteinen artean garrantzi berezi berezikoak:

Entzimak

Entzima bakoitzak erreakzio kimikoetako batean parte hartzen du. Proteinak birusetatik eta bakterioetatik babesten gaituzten antigorputzak.

Bitaminak

Behar beharrezko substantziak dira bizidunen organismoak behar bezala funtzionatzeko, kopuru txikietan bada ere.

Azido nukleikoak:Biltzen eta gordetzen dute zelulak bere funtzionamendurako eta garapenerako behar duen informazioa. Bi eratako azido nukleikoak: DNA eta RNA. Karbonoa, hidrogenoa, oxigenoa, nitrogenoa eta fosforoa dute. Kromosomak osatu; zelularen nukleoan dauden egitura morfologiko garrantzitsuak. Gurasoengandik seme-alabengana informazio hedagarria daramaten egiturak.