Aro Modernoa: Errenazimendua, Humanismoa, Erreforma Protestantea, Kontraerreforma Katolikoa

ARO MODERNOA (1)

Noiztik noiz arte luzatzen da Aro Modernoa (datak eta gertakizun bat).

Aro Modernoa XV. mendearen erdialdean hasi eta XVIII. mendearen amaieran bukatu zen. Turkiarrek Konstantinopla mendean hartu (1453).Guztiak ere gutxi gorabeherako datak dira, noski, historiako garaiak ez baitira hasten edo bukatzen bat-batean, gutxika baizik.

Aipatu lau ezaugarri orokorrak, aldaketak izan zirenak: politikan, geografian, pentsamenduan eta gizarte arloan.

Gizarte-ezaugarririk aipagarriena aristokraziaren botere-galera etengabea izan zen, burgesiak gero eta garrantzi handiagoa hartu baitzuen.

Monarkia gero esta sendoagoa inportanteagoa botere militarra handituz, diplomazia sotu eta finkatu

Geografia-aurkikuntzei eta aurrerapenteknikoei esker.

Munduari buruzko ikuspegia errotik aldatu zen Europan.

Aurkikuntzak

“XV.mendearen amaiera arte europarrentzat mundu osoa mugatua zen”. Egia ala gezurra da?. Zergatik?

Egia, XV. mendearen amaierara arte, europarrentzat mundu ezaguna oso mugatua zen: Europa, Asia, Afrikaren zati bat eta Mediterraneo itsasoa.

Zergatik ari ziren portugaldarrak eta espainiarrak, batez ere, Ekialdera iristeko ibilbide berrien bila?

XV. mendearen bukaeran eta XVI. mendearen hasieran, Europako esploratzaileak, espainiarrak eta portugaldarrak batik bat, Ekialdera iristeko berrien bila. 1453an Turkiarrek kostantinopla, konkistatu zuten eta moztu zuten ekialdera hau da india eta china ailegatzeko bidea. Ekaildetik etkatzen zituzten: zetak espezieak lurrinak…

Ekialdera ailegatzeko nahian zer gertatu zen? zer aurkitu zuten?

Ekialdera iristeko ibilbide berrien bila abiatu ziren. Abentura haietan, lurralde berriak aurkitu zituzten: Amerika, Hegoaldeko Afrika eta Ozeania.

Zein arrazoi edo kausa dira toki berriak aurkitzeko eta konkistatzeko?

Toki berriak aurkitu eta konkistatu nahi izateko arrazoiak ugariak ziren: adibidez, abentura-grina, lurrez eta aberastasunez jabetzeko asmoa eta fede kristaua hedatzeko nahia. Baina arrazoi guztietan aipagarrienak honako hauek izan ziren:

Portulanoen lanari esker, kartografia asko garatu zen, itsas mapa zehatzak egin baitzituzten, kostaldeak eta portuak kokatzeko.

Nabigatzeko tresna berrien asmakuntza. Lema higikorrek, ipar-orratzek eta astrolabioek, Karabela izeneko ontzi altu sendoak egiten hasi ziren, oso egokiak Atlantikoko alturako nabigaziorako.

Ekialdeko lurraldeetara iristeko ibilbide berriak bilatzeko premia. Izan ere, turkiarrek Konstantinopla konkistatu zutenean, 1453an, zenbait gai ekartzeko beharra sortu zen: espezieak, zetak lurrinak etab.

Misioetarako grina. Erdi Aroko gurutzaden espirituak fede katolikoa gune berrietan zabaltzeko irrika sustatu zuen.

Espedizioak

Espedizio nagusiak zein herrialdek gauzatu zuten?

Espedizio nagusiak Portugalek eta Gaztelak ziren.

Portugaleko espedizioak nondik abiatu ziren hasieran?

Portugaleko lehen espedizioak Afrikara abiatu ziren, kostaldetik hegoalderantz.

Zer lortu zuten Bartolomé Diasek eta Vasco de Gamak?

Bartolome Días Esperantza Oneko lurmuturrera heldu zen, eta handik Indiara hel zitekeela iruditu zitzaion. Hamar urte geroago, halaxe egin zuen Vasco de Gamak.

Gaztelako espedizioak nora jo zuen? Zergatik? Zer gertatu zen?

Gaztelauek, Mendebalderantz jo zuten, Asiara heltzeko asmoz. Lurra biribila zela pentsatzen zutelako. Kristobal kolonen espedizioa indiara zihoazela uste zutenean 1492ko urriaren 12an ustekabean kontinente berria aurkitu zuten: Amerika.

Aipatu Kristobal Kolonen, Nuñez de Balboaren eta Magallanes eta Elkanoren lorpenak.

Kristobal Kolonen espedizioa. Indiarantz zihoazelakoan, 1492ko urriaren 12an, ustekabean, kontinente berria aurkitu zuten: Amerika. 1513an, Nuñez de Balboak Hegoaldeko itsasoa (gaur egun, Ozeano Barea) aurkitu zuen. Orduan, Ozeano Atlantikoa eta Barea lotuko zuen bidea bilatzeari ekin zion. 1520an, Magallanesek bere izeneko itsasartea aurkitu zuen. Magallanes hil eta gero, Elkano bihurtu zen espedizioko buru, eta, 1522an, Sanlucarrera itzuli zen, munduari lehen bira eman ondoren.

ARO MODERNOA (2)

HUMANISMOA

Zer da Humanismoa?

Errenazimentuko mugimendu itelektuala.

Aipatu Humanismoaren lau ezaugarri.

Erdi Aroko teozentrismoaren ordez, antropozentrismoa, zen inportantea: Gizakia zen gauza guztien ardatza.

Antzinako Greziako eta Erromako kulturekiko miresmena.

Arrazonamenduaren eta ikertzen bidez egia bilatzea.

Humanistek herri-hizkuntzen erabilera idatzia sustatu zuten, latina eta grekoa bezain baliagarriak iruditzen baitzitzaizkien, kultura-alor guztietarako. Ikuspegi horretatik abiatuz, literatura nazionalak sortu ziren.

Zer garrantzia izan zuen inprentaren asmakuntzak?

Oso handia: Inprenta baino lehen liburua eskuz egiten zituzten, eta inprentarekin lan asko argitaratzeko aukera egin zen, liburuak kaleratzeko eta jende gehiago erosteko.

Zelan zabaldu ziren humanisten ideiak?

Liburutegi, kultura-etxeak eta akademiak sortu ziren.

ERREFORMA PROTESTANTEA

Zergatik Erreforma Protestantea?: Elizaren krisialdia

Erdi Aroaren amaieran, Eliza krisialdian zegoen. Eman lau ezaugarri Elizaren egoera azaltzeko.

Elizako goi-hierarkiaren gehiegizko luxua.

Kleroaren kultura eskasa eta ohituren lasaikeria.

Elizako karguen salerosketa, onura ekonomikoak lortzeko baizik.

Bulden eta bakarmenen salmentarekin bekatuen barkamena lortzearen eta paradisuko sarrera erraztearen, eliza aberastu egiten zen.

Martin Luther

1-Nor izan zen?

Martin Luther alemaniako aspaiz eta monje bat zen.

2-Zer kritikatu zuen?

Elizako hierarkia (Goi karkuak, aita santua barne)

ikasbide katolikoa.

3-Zer proposatu zuen bere ikasbidean?Zer kendu zituen?

Eliza Protestanteak. Eliza bakoitzean idatzi sortzailea, sorlekua eta non zabaldu zen.

Eliza Luteranoa:

Martin Luther alemanianAzkar zabaldu zen: Alemanian, Suedian, Danimakan eta Novegian.

Eliza Kalbinista:

Joan Kalbinek sortu zuen Suitzan eta Frantziara suitzan eta herbereetako hainbat lekutan eta eskozian

Eliza anglikana:

Henrike VIII.a erregeak sortu zuen inglaterrako erregea, Inglaterran zabaldu zen.

KONTRAERREFORMA KATOLIKOA

Zer da Kontraerreforma? Zergatik sortu zen?

Elizak berak berritze-mugimendu bati ekin zion. Protestatismoaren hedapena galarazteko.

2-Zeintzuk izan ziren Trentoko Kontzilioaren helburuak?

Kontzilio horren helburua Elizaren hutsegiteak zuzentzea izan zen. KATOLIKOENTZAT BETEBEHARREKO GOGMAK ETA ERRITUAK EZARRI.

3-Zer gertatu zen Erlijio ordenekin?

Hainbat erlijio ordena erreformatu ziren eta beste ordena berri batzuk sortu ziren, Jesuitak adibidez.

4-Jesusen Konpainia (Jesuitak): Nork sortu zuen? Zeintzuk ziren Jesuiten zereginak?

San Ignazio Loiolakoak fundatu zuen 1540. urtean. Jesuitek aita santuaren aginduak zuzenean hartzen zituzten: hori dela eta, Kontrarreforma hedatzeko tresna nagusia izan ziren.

ARO MODERNOA (3)

Errenazimenduko artea

Errenazimenduko artea non eta noiz sortu zen?Noiz hedatu zen Europara?

italian XIV. mendean. XVI.mendean

2-Zeintzuk izan ziren ezaugarri nagusiak?

ezaugarri naguziak:

• antzinako greziako eta erromako artelanen eragina.

• hirugarren dimentsioaren (perspectibaren) aurkikuntza (sakontazuna koadro baten).

• natura behatzeko eta irudikatzeko interesa

• gai berriak: erretratuak, mitologiako gaiak, gizon-emakume irudikatzeko joera.