Zentzumenak: ikusmena, entzumena, ukimena, usaimena eta dastamena

ZENTZUMENA

NOLA FUNTZIONATZEN DU? ZERTARAKO ERABILTZEN DUT?

GIZAKIAREN BIZI-OHITUREK BADUTE ONDORIORIK ZENTZUMENETAN? ZER EGIN DEZAKEGU?

IKUSMENA

Objektuen kolorea eta itxura bereizteko erabiltzen da.

Objektu batek islatzen dituen argi izpiak, begi

ninia zeharkatu ahala, kristalino izeneko lentea zeharkatzen dute. Kristalinoa lente gardena da eta hura zeharkatzean, izpiak desbideratu egiten dira begiaren atzealdean dagoen  mintzerantz zuzenduz. Mintz horren izena, erretina da eta begiak bere lana ongi egiten duenean, kristalinoak desbideratutako argi izpiak mintz horretan proiektatzen dira. Erretinan, argi izpien intentsitatea eta kolorea bereizten espezialistak diren nerbio hartzaileak. Erretinan jasotako informazioa garunera iristen da ikusmen nerbioaren bidez, eta horrek interpretatu ondoren ikusi egiten dugu.

Gizakiaren bizi ohiturek eragin txarra edo onak dituzte ikusmenean. Ondorio txarrei aurre egiteko, betaurrekoak erabili daitezke (eguzkirako...). Higienea. Argitasuna bere neurrian. Distantzia egokia mantentzea zerbait ikusterako orduan (irakurtzeko, telebista ikusteko,..).

DASTAMENA

Dastamenaren bidez jaten ditugun janarien zaporeak bereizten ditugu. Janarien zaporeen sentipenak papilen bidez jasotzen ditugu, horiek kinada bihurtzen dituzte sentipenak, eta nerbioen bidez garunera bidali. Ondoren, kinada horiei era askotako erantzunak eman diezaioke garunak, ahoko edo gorputzeko muskuluei esker. Janaria irentsi egiten dugu edo gustukoa ez bada, ahotik atera.

Bai, janari oso hotzak edo oso beroak kaltetu dezakete dastamena.
Arnasa ahotik hartzerakoan mingaina lehortzen da eta dastamenean eragin dezake. Alkoholak eta tabakoak dastamenaren gaitasuna gutxitzen dute, eta oro har, ahoa eta hortzen garbiketa sistematikoak dastamen osasuntsua mantentzen laguntzen du.

USAIMENA

Usain desberdinak desberdintzeko erabiltzen dugu. Usaimen mintzean (mintz pituitarioan) zelula sentikorrak aurkitzen dira. Zelula horiek bidalitako kinada nerbiosoak sudur-nerbioen bidez garunera iristen dira.

Usaimena osasuntsu mantentzeko sudurrean objekturik ez sartu kaltegarria baita, hautsa, kea edota holako substantziak ekidin edota hauen aurrean sudurra babestu. Sudurra erregularki garbitzea (mukiak kendu…) garrantzitsua da usaimen ona izateko.

UKIMENA

Ukimenaren bidez objektuen forma, tenperatura, bibrazioak… jasotzen ditugu.

Azala bi zatitan bereizten da, kanpokoa epidermisa eta barrukoa dermisa.

Objektu edo janari bat epidermisean jartzean, dermisean dauden nerbioek estimuluak autematen dituzte, informazio guztia garunera bideratzen da eta hark interpretatu egiten du, tenperatura (hotza edo beroa), hezea edo lehorra

Ukimenean, higienea zaindu, krema hidratatzaileak eman, eta gauza zikinetan saiatu ez ibiltzen.

ENTZUMENA

Entzuteko erabiltzen da entzumena.

Soinua uhinen bidez eratzen da. Uhin horiek distantziaren eta intentsitatearen arabera indar handiagoz edo txikiagoz iristen dira gure belarrietara. Belarri barruan hiru zati daude: kanpo belarria, erdiko belarria eta barne belarria.

Uhinak tinpanoa dardarka ipintzen dute. Dardarak hezurra txokatzean igaro eta barne belarriraino iristen da informazio hori garuneraino heltzen da entzumen nerbioaren bidez.

Bai adibidez, kutsadura akustikoak ondorio txarrak ditu entzumenean . Bizi-ohitura hori kaltegarria da gure entzumenerako.

Kutsadura akustikoa oso handia bada, tinpanoa apurtu dezakegu.

Entzumena egoera egokian edukitzeko kutsadura akustikoak saihestu beharko ditugu. Musika baxu ipiniz, altabozen ondoan ez ipini, tapoiak ipini… higienea ere garrantzitsua da, belarriak garbi edukitzea. D