Zelularen Funtzionamendua eta Ugalketa: Golgiren Aparatua, Peroxisomak, Kromosomak eta Meiosia

Golgiren Aparatuaren Funtzioak

Golgiren aparatuak erretikulutik datozen lipido eta proteinen glikosilazioa burutzen du, jariaketa zelularreko produktu bihurtuz. Prozesu hau honela gertatzen da:

• Lipido eta proteinak zis aldera iristen dira trantsizio-besikuletan.
• Trans aldera pasatzen dira.
• Besikuletan askatzen dira.

Gainera, Golgiren aparatuak honako funtzio hauek ere betetzen ditu:

• Kate gluzidikoak sulfatatu eta fosforilatzen ditu.
• Proteinak hautatu, sailkatu eta banatzen ditu helburu espezifikoekin.
• Jariatzeko ez diren proteinak birziklatzen ditu (trans > zis > erretikulua).
• Azukreak galdu dituzten proteinak birziklatzen ditu, glukosilazioaren bidez.
• Mintzak berritu eta mantentzen ditu.
• Fragmoplastoaren eraketan parte hartzen du (landare-zeluletan).

Peroxisomak

Peroxisomak entzima oxidatiboak (oxidasak eta peroxidasak) gordetzen dituzten mintz unitarioz inguratutako besikulak dira. Oxidasek hidrogeno peroxidoa sortzen dute, eta katalasek, berriz, hidrogeno peroxidoa suntsitzen dute. Bi erreakzio kimiko nagusi bereizten dira:

1. Hidrogeno peroxidoa zelulan metatzen denean eta H₂O₂ kopurua gehiegizkoa denean, katalasak berak hidrogeno peroxidoa eraldatzen du ura sortuz, H₂O₂ oso agente oxidatzailea baita.
2. Katalasak hidrogeno peroxidoa erabiltzen du molekula organiko txikiak (fenola, azido formikoa, formaldehidoa, etanola...) oxidatzeko.

Peroxisomen Funtzioak

1. Gantz-azidoen oxidazioan parte hartzen dute.
2. Aminoazido eta purinen katabolismoan parte hartzen dute.
3. Desintoxikazio-erreakzioetan parte hartzen dute.
4. Landare-hazietan, ernamuintzen direnean, dituzten koipeak gluzido bihurtzen dituzte enbrioiaren garapenerako.

Kromosomen Legeak

Konstantzia Numerikoaren Legea

Espezie bereko indibiduoen zelula guztiek kromosoma kopuru berdina dute, eta haien forma eta tamaina ere konstanteak dira.

Kromosoma Homologo Pareen Legea

Zelula gehienen dotazio kromosomikoan bi kromosoma-serie bereiz ditzakegu. Serie bateko kromosoma bakoitzak bere parekoa du beste seriean. Kromosoma kopuru haploidea (n) gametoetan agertzen da, eta bi serieak batuta, diploidea (2n) lortzen da. Heterokromosomak (XX/XY) sexu bateko indibiduoek homologoak ez diren kromosoma parea dira, eta besteak autosomak dira.

Kromosomen Banakotasunaren Legea

Kromosomek banakotasuna mantentzen dute, nahiz eta kromatina-harizpi nahasiak bezala ikusi.

Kariotipoa

Zelula bateko kromosoma isolatu guztien multzoa da.

Alterazio Kromosomikoak

Numerikoak

• Euploideak: Dotazio osoaren alterazioa eragiten dute.
• Aneuploidiak: Homologo pare bati eragiten diote.
  • Autosomikoak:
    • Down sindromea: 21. parearen trisomia batek sortua.
    • Edwardsen sindromea: 18. parean gertatzen den trisomia batek sortua.
    • Patauren sindromea: 13-15 kromosomaren batean gertatzen den trisomia batek sortua.
  • Heterokromosomikoak:
    • Turnerren sindromea: XO dotazioa.
    • Klinefelterren sindromea: XXY dotazioa.

Alterazio numeriko hauen kausa zatiketa zelularrean egon daiteke (meiosi gametikoan edo garapen enbrionarioko mitosian).

Egiturazkoak

• Delezioa: Zati kromosomiko baten galera.
• Inbertsioa: Kromosoma baten barnean zati kromosomiko baten lekualdatzea.
• Bikoizketa: Kromosoma zati baten errepikapena.
• Translokazioa: Zati bat bereiztea eta berriro elkartzea modu okerrean kromosoma berdinarekin.

Transposoiak

Genomaren barnean, leku batetik bestera dabiltzan material genetikoz osatutako zati mugikorrak dira.

Meiosia

Zelula ama diploide (2n) bat bi aldiz segidan zatitzea da, lau zelula-kume haploide (n) sortuz, zelula amaren kromosoma kopuru erdiarekin.

Meiosiaren Aldiak

I Mitosia

I Profasea

• Leptotena: Bi kromatidazko kromosomak agertzen dira, muturrak mintz nuklearrean finkaturik dituztela.
• Zigotena: Kromosoma bakoitza bere homologoarekin parekatzen da. Kiasma izeneko ukipen-puntuak sortzen dira kromatida ez-bikotekideen artean. Parekatzea homologoen artean zinta moduan antolatzen den proteina-multzo baten bidez mantentzen da.
• Pakitena: Parekatzea amaitzen da, kromosomak laburtu eta loditzen dira. Material genetikoko zatiak trukatzen dira. Kromatidak haien artean pixka bat bereizten dira.
• Diplotena: Homologoak bereizten hasten dira.
• Diazinesia: Kromosomak gehiago mozten dira, mintz nuklearra ia desagertzen da, eta ardatza eratzen hasten da.

I Prometafasea

I Metafasea

I Anafasea

Kromosoma bakoitza bere homologotik bereizten da, zelularen polo batera edo bestera mugituz, baina osorik jarraitzen dute biek, bi kromatidekin.

I Telofasea

II Mitosia

Mitosiaren eta Meiosiaren Esanahi Biologikoa

Mitosi zatiketa ugalketa asexualarekin erlazionatzen da. Izaki zelulabakarrentzat, mitosia eta ugalketa asexuala gauza bera dira. Ugalketa asexualeko zelulanitzetan, indibiduo bat zelula batetik edo multzo batetik askatzen da. Ugalketa sexualeko izakietan, mitosiaren bidez zelula bakar batetik milioika zelula sortzen dira, guztiek informazio genetiko bera dutelarik.

Meiosia estu erlazionatuta dago ugalketa sexualarekin.

Ziklo Diplobiontea

Animalietan ematen da, eta zelula guztiak, gametoak salbu, diplonteak dira.

Ziklo Haplobiontea

Algek eta onddoek burutzen dute. Zelula guztiak, zigotoak salbu, haploideak dira.

Ziklo Diplohaplobiontea

Landare, alga eta onddo batzuetan agertzen da. Bi fase desberdin bereizten dira: meiosiaren ondoren zelula guztiak haploideak dira, eta ernalkuntzaren ondoren, diploideak.

Erlazio Zelularra

Zelulei ingurunetik informazioa estimulu edo seinale gisa jasotzeko eta haiei modu egokian erantzuteko gaitasuna ematen die erlazio zelularrak.

Estimuluak

Ingurugiro-baldintzetan edozein motatako aldaketak dira.

Erantzunak

Askotarikoak izan daitezke: substantzia-jariaketa, metabolismoa eta zatiketa aktibatzea edo desaktibatzea, argia igortzea... Zabalkunde handiena duen erantzuna, ordea, higidura da.

Higidura

Higidura guztiek zitoeskeletoaren egituretan dute jatorria. Lokomozioa dakarrenean, taktismoa deitzen zaio. Taktismoa positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimuluaren aldera orientatzen bada edo ez, hurrenez hurren. Beste higidura mota batzuk:

• Ziklosia: Tenperatura- edo pH-aldaketek eraginda, zelularen organuluak birbanatzen dira.
• Uzkurdura: Zelula osoa laburtu edo luzatzen da.
• Ameboidea: Zitoplasmaren trakzioa eragiten du.
• Zilio eta Flageloen Bidezkoa: Higidura dardarkaria eragiten dute (flageloek uhin-moduko higidura sortzen dute).