Trentoko kontzilioa

Enviado por Programa Chuletas y clasificado en Otras materias

Escrito el en vasco con un tamaño de 13,77 KB

Bizkaiera:


Bizkaieraren nortasuna dela eta, Lacombe hizkuntzaren esanak erabiliz, aski litzake euskal dialektoak bi taldetan sailkatzearekin:
bizkaiera, alde batetik, eta beste guztiak, bestetik.

//

Mugak direla eta, bizkaiera ez da Bizkaian bakarrik mintzatzen. Gipuzkoako partean, Mendaro-Elgoibartik gora Debarren eta Debagoien guztian egiten da. Araban, Aramaion zehazki, hitz egiten den euskalkia ere bizkaiera da.

//

Bi azpi euskalki bereizten dira gaur egun, eta, goitik behera, Ispazter eta Durangotik zehar doan irudizko marra batek bereizten ditu: sartaldekoa eta sortaldekoa.


·Kontrarreforma



Erreformaren aurka, bide politiko-militarrak zein kulturalak erabiliz saiatu zen Eliza Katolikoa bere magalean gelditu ziren kristauei eusten eta alde egindakoak berriro ere artalderatzen. Hainbat bitarteko erabili zituen asmo horretan:

-Trentoko kontzilioa

Herri bakoitzari bere hizkuntzan irakasteko agindua eman zuten. Protestanteek defendatzen zutenaren aurka, honako ideia hauek aldarrikatu zituzten: 1.Salbatzeko fedea ez da aski, fedea eta obrak behar dira. 2.Elizako hierarkia beharrezkoa da. 3.Santuen irudiek ere garrantzia dute. Barrokoan irudi sakratuek hartu zuten garrantzia. 4.Latina berrindartzea.

-Jesusen Lagundia -Inprenta-zentsura eta liburu galarazien zerrenda.  -Inkisizioko epaitegiak

Eliza eta erlijioa ulertzeko molde zaharrari eutsi nahirik, garai berriek zakartzen aldaketen uholdeari trabak jartzea zuten helburu epaitegi horiek. Salatuak, epaituak eta iritzietan atzera egin ez zutenek, sutan erretzeraino iritsi baitziren.


·Eragin politikoa-Higanotek ( kalbinistek) ez zuten lortu Frantziako monarkiaz jabetzerik. -

Joana III.A

Albretekoaren semea, Nafarroako Henrike III.A erregea zena, Frantziako errege ere bihurtzen da. Horretarako, katoliko egiten da, amak bultzatu zuen erreforma albora utzita.

-Sorginen aurkako jazarpena eta erreketak

Kasu askotan, motibazio politiko-erlijiosoen ondorio. Euskal gizarte zaharreko ohitura eta sineskeria askori bekatu larri iritzi zioten agintariek.
-Frantzian eta Espainian monarkia katolikoak finkatuta, erlijio-bakea lortua zegoen, baina ez bake politikoa. Matxinadak izan ziren Iparraldean, bertako gobernu molde autonomoari hegoak mozten hasi baitzen Frantziako erregea, zergak ezarriz. Ezaguna da Zuberoako herri xehearen alde borrokatu zen Bernart Goienetxe “Matalaz” apaizaren kasua.


·Egoera ekonomikoa

Frantziako monarkiak bere aldirik distiratsuena bizi du mende honetan.
Lapurdiko itsasaldea oso estrategikoa da arrazoi bat baino gehiago tarteko: Espainiarekin muga egiten duelako eta hizkera eta kultura bereziko herria osatzen duelako, arrantzarako eta itsas merkataritzarako abiapuntu aproposa delako eta azkenik erlijio-gerretan Erreformaren magalean erortzeko arriskuan egon zelako.

Arnaut Oihenart Bizitza:


Elizgizon ez den lehen euskal idazlea da, abokatua eta jakituna. Maulen jaio zen eta Nafarroako parlamentuan abokatu-lanean jardun zuen. Euskararen eta EH aldeko langile fina zen.

Obra:

“Bi Euskal Herrien historia” idatzi zuen latinez. Erdi Arora arteko Euskal herriaren historia da obraren muina. -“Les proverbes Basques” 706 atsotitzen bilduma da, frantsesez itzuliak eta guzti, eta maitasun-olerkiak.-“L`Art Poétique” Kritika:
EH-aren alde egin zuen.
Atsotitzak biltzean ere euskararekiko ardura erakutsi zuen. Ez du zuberera erabiltze, Iparraldeko hizkuntza komuna erabili zuen. Askoren ustez, hotzak eta indarrik gabekoak dira bertso horiek. Kontua da, Oihenarten irudia poeta bakartu baten antzera ikusten dugula, jarraitzailerik ez zuelako izan.


·Eragin politikoa -Higanotek ( kalbinistek) ez zuten lortu Frantziako monarkiaz jabetzerik. -

Joana III.A

Albretekoaren semea, Nafarroako Henrike III.A erregea zena, Frantziako errege ere bihurtzen da. Horretarako, katoliko egiten da, amak bultzatu zuen erreforma albora utzita.

-Sorginen aurkako jazarpena eta erreketak

Kasu askotan, motibazio politiko-erlijiosoen ondorio. Euskal gizarte zaharreko ohitura eta sineskeria askori bekatu larri iritzi zioten agintariek.
-Frantzian eta Espainian monarkia katolikoak finkatuta, erlijio-bakea lortua zegoen, baina ez bake politikoa. Matxinadak izan ziren Iparraldean, bertako gobernu molde autonomoari hegoak mozten hasi baitzen Frantziako erregea, zergak ezarriz. Ezaguna da Zuberoako herri xehearen alde borrokatu zen Bernart Goienetxe “Matalaz” apaizaren kasua.


Pedro Agerre Axular Bizitza



Urdazubi herritxoan jaio zen, Axular izeneko baserrian. Ikasketak Iruñean, Lleidan eta Salamancan osatu ondoren, apaiz egin zen eta Sarako erretore izan zen. Horren eragina Lapurdi osora eta Euskal Herriko beste gune askotara iritsi zen. 

Obra:

“Gero”(1643) ematen du bazirela bi parte, baina guk bakarra ezagutzen dugu. Autore klasikoen eta beste idazle askoren argudioak eta adibideak pilatuz joan zen.

Kritika:

Genero pertsuasiboa darabil, giza jokaera aldaraztea baitu xede. Baliabide erretoriko jakinak erabiltzen ditu, bereziki hiru alderdi: 1.Irakastea: Gaiaren azalpen luze eta zabala. 2.Atsegin izatea: Adibidez, etsenplu askorekin. 3.Mugiaraztea: erritmo arina lortzen du eta hizkuntza zuzenagoa, galdera eta harridura adierazpenak erabiliz.

Maisulana:

Askoren ustez, Axular da gure literaturan eredutzat hartzeko modukoa, “Gero” maisulana dela uste baitute. Villasante adituak ezagutzen dituen 5 ezaugarri maisulan izateko, betetzen ditu: 1.Aspalditasuna. 2.Originaltasuna: “Gero”-n agertzen diren zitak edo adibideak oso ondo ekarriak eta itzuliak dira eta harira oso ondo heltzen dira. Euskaraz berak egin duen lan mardula da, eta horrek originaltasuna bermatzen du. 3.Mami baliotsua: Zuzen jokatzen du erreforma protestantearen aurkako tesiak garatuz. 4.Forma ederra: Erdi mailako jendearentzat idazten du, irakurlearen arreta etengabe irabaziz.  5.Hizkuntza egokia: Euskara ondo ezagutu eta erabiltzen du, atsotitz eta sinonimo asko erabiliz frogatzen du. 

Joan Tartas Bizitza:


Zuberoako Sohutan jaio zen eta bakarrik erretore izan zela dakigu.

Obra:

Zubereraz idatzitako lehen liburuaren idazlea da, nahiz eta bere lanetan ez den falta lapurteraren eta baxenafarreraren arrastorik. Bi debozio-liburu idatzi zituen: -“Ontsa hiltzeko bidea” Ondo hil nahi duenak, ondo bizitzen ikasi behar du, eta ondo bizitzeak hiltzeaz oroitzea eskatzen du. -“Arima penitentaren okuoazione debotak”

Kritika:


Ahozko tradiziotik eta sermoigintzatik asko asko aldendu gabeko prosa da berea, baina ez Sarako erretorearen bezain landua eta neurtua. Apur bat anarkikoa nolabait esateko.


Bizitzen badakit F.Fonologikoak:


Naz ( naiz. I bokala galdu da) / Baltz (Beltz. Bokal txandaketa a/e) /  Geldittu (Bustidura adierazkorra) / baia (baina. Kontsonante galera N) / begixek (Txistukaria /x/ ahoskatzen da) / ein (egin. Bokal galera).

Morfosintaktikoak:

Dot (dut. Errea aldatzen da) / jaku (zaizu. Forma guztia aldatzen da, aditza berezia da bizkaieraz) / Topetan ( topatzen. Gure –tzen bizkaieraz –ten diote)

Lexikoa:

holan (horrela)/ Amateur(amatatu) / Barik (gabe)

Egun Argian F.Fonologikoak:


loraz (lorez. A/e bokal txandaketa) / Noz (noiz. Bokal galera i) / Asuneri (kontsonante gehiketa r) / eistazu (g galera “egin”) / ete (ote. Bokal txandaketa o/e) / Leizarrak ( lizarrak. E bokala gehitu).

Morfosintaktikoa:

dekot (daukat. Erroa aldatzen da) / kantetako (kantatzeko. –t(z)en>-ten erabiltzen da) / jake (zaie. Euskara batuan) / eistazu ( eizadazu. Egin/ezan aditz aldaketa) / darabiz (darabiltza. Pluralaren marka –tza ordez –z erabiltzen dute).

Lexikoa:

Udagoiena(udazkena) / Gurean (nahian) / Kirikolatza (trikua) / solea (soroa) / Leizarra (zuhaitz mota bat)

Amayur Gaztelu Baltza Petti F.Fonologikoak:


Baltz (beltz. A/e bokal txandaketa) / zattuben, mendittar (bustidura) / Orreik (bokal gehiketa “i” bat gehitu da) / guren (goren esaten da. U/o bokal txandaketa) / zidar (zilar euskera batuan) / semia (semea. I/e bokal txandaketa).

Morfosintaktikoak:

zattuben (zaituzten. Forma aldatzen da) / orreik,  (horrek euskera batuan) / egik (egin ezazu. Ika forma bat bizkaieraz) / al abe ( ahal zaituzte. Bizkaierako ika forma) / dagikez ( ditzake. Euskera batuan).

Lexikoa:

izkillu (arma) / ezpata-sagarra (ezpataren heldulekua) / dongia (lotsagabea) / subaga (kanoia) / zoli (kementsua) / eto(traidorea) / zurgu(eskailera mugikorrak)


Berridazketak

-Tximista kiskalgarria alboan...(Tximista kiskalgarria alboan erori balitzaio bezala hartu zuen...)

//

Zabaleta baserritik.. (zenbat eta zabaleta baserritik gehiago urrundu, orduan eta bizimodu naiagoa..)

//

Lotsaren lotsaz..(Lotsaren lotsaz, zer esan ez nekiela inguratu nintzaien lagunei.)

//

Mikel aberatsa balitz.. (Mikel aberatsarena eginez agertzen da lagunen aurrean)

//

Gorputzaldiaren araberakoa.. (Nolako gorputzaldia, halakoa zen aitonaren umorea azken hilabeteetan.)

//

Sendagileak bere burua..( Sendagileak bere burua zaintzeko esan zionetik zer jan, ezta zer edan ere ez dakiela dabil.)

//

Rugbyan.. (Rugbian, beste zenbait kiroletan ez bezala, indarra da ezaugarri nagusia.)

//

Diotenez, eskubiaz..( Eskuinaz bezain ondo ematen omen dio baloiari ezkerraz ere.)

//

Aldi batean..( Aldi batean egon zen zain, baina laguna ageri ez zenez, luze iritzita, hoska hasi zen batetik bestera zebilela.)

//

Saia zaitezte..( Saia zaitezte ahalik eta ondoen egiten.)

//

Haserre zegoela..( Haserre antzean hartu ninduen etxean.)

//

Emaztea hil..( Emaztea hil zitzaionetik zer egin ez dakiela ematen ditu egunak.)

//

Oheratu egin..( Oheratu egin da gibelandi hori, berari ezer gertatu ez balitzaio bezala.)

//

Alkandora..(Zuk nik erosi dudan bezalako alkandora erosi duzu)

//

Lan hori..(Irakasleak agindu digu-n moduan egin dugu lan hori)

//

Horrek badu..(Horrek badu dirudik, baina tiroa balitz bezala bizi da)

//

Oso zaila..(Lana lortzea oso zaila denez, askok eta askok amore eman dute.)

//

Itsasontzia..( Erantzukizuna kapitainarena denez gero, bera da azkena itsasontzia uzten.)

//

Ariketak ez..(Ariketak egin nahi ez zituelako eta amari azalpenak eman nahi ez zizkiolako egite erabaki zuen)

//

Ez zuen proba..(ez zuen probra gainditzerik izan batetik tutik ere ikasi ez zuelako eta bestetik azterketa zuela ez zekielako.)

//

Kale gorrian..(Etxea aspaldi uholdeak eraman ziela eta, kale gorrian bizi ziren)

//

Autoa..(Autoa utzi... TAOa ordaindu ez nuelako)

//

Eguraldi ederra..(Hondartza jendez gainezka zegoen eguraldi ederra egiten baitzuen)

//

Afaltzera gonbidatu..( Gure lagunak direnez, afaltzera gonbidatu ditugu)

//

Ez ginen..(Ez ginen bilerara joan;oso nekatuta baikeunden)

//

Jonek..(Sarrera guztiak salduta zeudenez, Jonek ezin izan zuen pelikula ikusi)

//

Kontzertua..(Euri-erautsia ikaragarria zenez, Kontzertua.. Zuten.)


Hamarrak arte..( Irakasleari gezurra esan geniolako, hamarrak..Genuen.)

//

Zuen pintura..( Hain itsusia zen zuen pintura non ez baitzuen saria lortu.)

//

Ezin nuen..( Goizean izandako istripuaren ondorioz hain urduri nengoen, non ezin nuen agindutako lanik egin.)

//

Ezin hobeto..( Hain ondo pasa ditut oporrak, ezen indarberrituta itzuli bainaiz lanera.)

//

Abiadura handiegia..(Hain abiadura handiegia zeraman, ezen ezin izan zuen tarte txiki hartan gelditu.)

//

Oso hizkera..(Halako moldez hitz egiten zuen, non mundu guztia entzuten zion liluratuta.)

//

Goseak akabatzen..(Hain gosetuta nago, ezen asto bat ere jango nuke)

//

Herrira etorri..(Hain beste jende etorri da, ezen herritarrok ez dakigun non sartu)

//

Azterketak zuzentzea..(Azterketak zuzentzea hain gogaikarria da, non egun hauek pasatzeko deseatzen egoten naizen)

//

Oso mutil..(Hain da mutil handia, non ezin den atetik pasatu makurtu gabe.)

//

Jendetza zegoen..(Hainbeste jende zegoen kontzertuan, non arnasarik..)

//

Oso lotsagarria..(Hain lotsagarria da Jon, non jendaurrean hitz egitean gorritu egiten den.)

//

Izugarri hona..(Hain ona da, non talde gehienek fitxatu nahi duten.)

Entradas relacionadas: