Testu iruzkina 1876ko konstituzioa

1876KO KONSTITUZIOA (1876-06-30)

1. Kokapena

• Jatorri aldetik: Lehen mailakoa.

• Formaren aldetik: Juridikoa.

• Edukiaren aldetik: Erlijiosoa eta politikoa.

  • Egilea: Alfonso XII.Ak, Isabel II.Aren semeak, Erresumako gorteekin batera onartu.

  • Data eta tokia (Garaia): Alfonso XII.Aren erregealdian, berrezarkuntza martxan zegoen bitartean. 

  • Hartzailea: Espainiako herritarrak. 

  • Asmoa: Egonkortasuna lortzea.

2. Azterketa

• Berrezarkuntzan, Alfonso XII.Arekin, egokonkortasuna lortzeko konstituzioaren artikulu hauetan agertzen diren ideiak dira:

  • Erlijioari dagokionez, Espainia estatu konfesionala da, baina beste erlijioak errespetatu esparru pribatuan. (11)

  • Espainiako herritarrek hainbat eskubide; adierazteko, elkartzeko... (13)

  • Botere banaketari buruz, erregeak eta gorteek daukate botere legegilea (18), eta betearazlea erregeak. (50) Gorteak bi ganbara, kongresua eta senatua. (19) Azkena, senatua, modu desberdinetan aukeratutako senatarien bidez osatuta. (20) Aldiz, Kongresuko ordezkariak aukeratzeko metodoa, sufragio zentsitariarra, eta 1890tik aurrera sufragio unibertsala. (28)

  • Monarkia osoan herritar guztiek lege berdinak. (75)

3. Testuingurua

• Aurretik: 

  • Seiurteko iraultzailea.

  • Ez egonkortasuna.

• Momentuan:

  • Alfonso XII.

  • Berrezarkuntza:
    1876ko konstituzioa, txandakatzea eta jauntxokeria → egonkortasuna.

  • Erregealdietan (Alfonso XII.A, Maria Cristina, Alfondo XIII.A (arazoak)) irakurketa desberdinak agintaldien arabera.

  • Konstituzioaren iraupena. (1923arte → diktadura) → 1931an beste bat

4. Ondorioa

Laburtuz:

• 1876ko konstituzio honek berrezkuntza osoan zehar martxan egongo zen, txandakatzearekin eta jauntxokeriarekin batera. Urteetan zehar, liberalen edo kontserbadoreen arabera, honen irakurketak desberdinak izango ziren. Konstituzio hori martxan egongo da 1923arte, izan ere, Primo de Riveraren diktadura martxan jarri zen. Azkenik, 1931an beste konstituzio bat ezarri zen arte, 2. Errepublikan.

JOAQUÍN COSTAREN OLIGARQUÍA Y CACIQUISMO LANAREN PASARTEA (1901)

1. Kokapena

• Jatorri aldetik: Lehen mailakoa.

• Formaren aldetik: Literarioa.

• Edukiaren aldetik: Politikoa eta soziala.

  • Egilea: Joaquín Costa, erregenerazionismo mugimenduaren sortzaile garrantzitsu bat.

  • Data eta tokia (Garaia): 1901, Maria Cristinaren errejentzian, mende amaierako krisian.

  • Hartzailea: Espainiako herritarrak, publikoa.

  • Asmoa: Sistema politikoa kritikatzea; jauntxokeria, iruzurra, berrezarkuntza sistema… salatzea.

2. Azterketa

• Gobernatzaileak ez dira herriaren ordezkari, boterea iruzurraren bidez lortzen dute.

• Atzerritar gisa egiten dute lan, jendea kontuan hartzen ez dutelako.

• Hauteskundeetan, sistema kontserbadore eta gobernatzaileek hondatzen dute.

3. Testuingurua

• Aurretik: 

  • Alfonso XII.A, Maria Cristina eta Alfonso XIII.A.

  • Errestaurazioko sistema politikoa. (Egonkortasuna)

    • Konstituzioa

    • Txandakatzea: Canovas eta Sagasta (Liberal eta kontserbadore)

    • Jauntxokeria

• Momentuan:

  • Mende amaierako krisia. (Cubaren independentzia)

    • Erregenerazionismoa.

    • 98ko belaunaldia.

4. Ondorioa

Laburtuz:

• Estatu golpearekin Berrezarkuntza amaitu, 1923an.

  • Primo de Riveraren golpea.

• Alfonso XIII.Aren erregealdiak segitu, diktadura batekin.

FEDERICO ECHEVARRIAREN HITZALDIA LIBREKANBISMOARI ETA PROTEKZIONISMOARI BURUZ (1893-12-09)

1. Kokapena

• Jatorri aldetik: Lehen mailakoa.

• Formaren aldetik: Narratiboa edo literarioa (hitzaldia)

• Edukiaren aldetik: Ekonomikoa eta politikoa.

  • Egilea: Fernando Echevarria,  Lliga Vizcayna de productores-eko presidentea, beraz, enpresa gizon garrantzitsua izan zen.

  • Data eta tokia (Garaia): Bizkaiko industrializazioan, berrezarkuntza garaian, Maria Cristina erregeordetzak zegoela.

  • Hartzailea: Gobernua eta hitzaldiko jendea.

  • Asmoa: Onartutako itunaren aurka joatea (Babes politikaren alde).

2. Azterketa

• Alemeniarekin sinatutako itunean aduana-zergak ezabatu nahi dira, horrek, etorkizunean herriari arazoak ekarriko diete:

  • Bizkaiko lantegiei kalteak. (Protekzionismoari esker sortutakoak, proiektu bat soilik direnak…).

  • Estatuko beste industria batzuentzat ere kaltegarria. 

3. Testu ingurua

• Errestaurazio garaian, bipartidismoak eta txandakatze sistemak egonkortasuna emango zion Espainiako erregimen politikoari, bestetik hirugarren gerra karlistaren amaierak eta  eta kontzertu ekonomikoak asko lagunduko zuten Euskal Herriko industrial garapenean bereziki Bizkaiarena.

• Prozesu honetan arazo handienetarikoa atzerriko  industriaren konpetentzia izango zen, Britania Handiko edo Frantziako industriak mende erdiko aurrerapena zeramaten                             horregatik , produktuak hobeagoak eta merkeagoak ziren, eta bertako industriarentzat aurre egiteko konpetentziari, ezinbestekoak ziren neurri protekzionistak.

• Egoera honetan neurri librekanbistak eta  protekzionistak tartekatzen joan ziren, baina une honetan indarrean zegoen 1891ko lege protekzionista. Lege honek  posible egiten zuen, Espainiako burdina eta altzairua izatea, nahiz eta askoz ere garestiagoa izan, Espainian kontsumitzen zena.

• Hispaniar-alemaniar itunak puskatu egiten zuen marko babesle hau, ondorioz Echeverriaren hitzetan Bizkaiko uneko eta etorkizuneko industriaren suntsipena ekarriko zuen. Berez esaten du Bizkaiak hain industria ospetsuak baldi baditu 1891ko muga-zergei esker izan dela, horregatik animatzen du herria gobernuari  eskatzeko politika babeslea mantentzea. 

• Ondorio bezala esan azkenean ez zela hitzarmena sinatu eta ondorioz, XX.Mendeko hasieran, siderurgia espainola eta bereziki bizkaitarra izugarri haziko zen. Lehen mundu gerra bukatu zenean ordea, bukatu egin zen garapen arrakastatsu hau.

4. Ondorioa

Laburtuz:

• XIX. Mendearen bukaera Espainia, kontserbadore eta liberalen ikuspuntua deberdina  (babes polikoarekin), beraz, liberalekin zalantzan jarri, eta 1893an Alemaniarekin ituna sinatzeko asmoarekin, protekzionismoa zalantzan. 1896an berriz jarri zen indarrean babes politika.

VICENTE      BLASCO IBÁÑEZEN      EL INTRUSO ELEBARRIAREN PASARTEA (1904)

1. Kokapena

• Jatorri aldetik: Lehen mailakoa.

• Formaren aldetik: Literarioa.

• Edukiaren aldetik: Soziala eta ekonomikoa.

  • Egilea: Vicente Blasco Ibañez, Valentzian jaioa, hainbat nobela idatzi zituen. Errepublikarra zen (politikan ibilia) eta Bilbon denbora bat psatau ondoren idatzi zuen nobela hau.

  • Data eta tokia (Garaia): 1904ean, Bizkaiko industrializazio garaian. Alfonso XIII.A erregetzat zegoela, berrrezarkuntzan.

  • Hartzailea: Espainiako herritarrak, publikoa.

  • Asmoa: Bizkaiko meatzarien langileen baldintzak salatzea.

2. Azterketa

• Lan baldintzak:

  • Langileak kantzatuta iritsi.

  • Egun osoa makinek ateratzen zuten boleak apurtzen.

  • Bagoiak harriz betetzen.

  • Harriak mea-biltegira eramaten eta bertatik ekartzen.

• Bizi baldintzak

  • Langileak pilatuta bizi.

  • Egun osoan zehar lanean etengabe.

  • Afari eskasa.

  • Lo egiteko toki gutxi, usain txarrarekin eta arnasteko zailtasunak.

  • Arropa zikin eta bustiak.

  • Logela bizkarroiez beteta.

• Enkarterri emankorretan ???

  • Burdina kanpoaldean hartzen da, ez da horren arriskutsua.

  • Jende asko prest lana bertan egiteko.

  • Ordezkapenen ondorioz, langileaz ez zeukaten eskubiderik.

Enkartegi → meategiak zeuden zonaldea.

3. Testu ingurua

• Euskal Herrian industrializazioa XIX. Mendean hasi zen

• Espainiarekiko aurreratuta Europarekiko atzeratuta

• Bizkaian izan zuen nagusitasuna hematitea bertan zegoelako.

• EH-ko industrializazioa Espainiar merkatuaren menpe zegoen

• Industrializazioan langileen egoera oso txarra zen.

  • Langile mugimenduak

  • Nazionalismoa

• Heriotza tasak altuak

  • Langile auzoen egoera tamalgarria

  • Gaitzak berehala zabaldu

  • Lana baldintza oso gogorretan

  • Industrien kutsadura

  • Langileen elikadura eskasa

4. Ondorioa

Laburtuz:

• Lan baltzintza hauen aurka langile grebak eta bilerak egingo dira, berain egoera txarra salatzeko eta hobetzeko, honela, sozialismoa martxan jarriko da.  Honekin batera, industrializazioak nazionalismoa bultzatu zuen.