Predikatu osagarria

3. Gaia: -(E)LA menderagailua

1.Sarrera

Perpaus jokatuetan aurkitzen ditugun atzizkiak bi dira: -(E)LA, -(E)N. - Beste Batzuk ere, baina pentsa daiteke oinarrian bietako bat dutela: -(E)LAKO, -

(E)LAKOAN, -(E)LARIK ... -(E)NIK, -(E)NEZ ... - Bi sailetan banatzen dira -(E)LA perpausak:

i. Osagarriak ii. Adjuntuak. Itxura bera dute, baina kokagune eta esanahi Desbrdina.

2. -(E)LA argumentu gisa (osagarriak)

Argumentu direla esaten dugu predikatu baten sare tematikoan dagoen papertematiko bat betetzen dutelako (osagarri posizioan sortzen direnez, askotan perpaus osagarriak deitu). - -(E)LAdun perpaus osagarria modu desberdinetan agertudaiteke

i.Adizki jokatuari -(E)LA: “BI ETA BI LAU DIRELA EGIA DA”////”BI ETA BI LAU DIRELA DAKI”  Batean subjektua, Bestean objektua. Hala ere osagarria eta predikatuaren artean erlazioa bera Dago bi adibideetan.

ii.Zenbait Euskalkitan EZEN lokailuarekin agertzen da

iii.Adizki subjunktiboarekin ere: gitarra eros dezala aholkatu nion

2.1. -(E)LA soila duten perpaus osagarriak

- Hauekadierazpen perpaus moduan interpretatzen ditugu ------- SUBJUNTIBOAN EZ dira adierazpenekoak! - Aditza subjuntiboan → agindua; nahia. –

Gehienetan ZER? Galderari erantzunàerori zela egia da. Zer da egia?

 - Zenbait aditz nagusik -(E)LA-dun konpletiboa onartu eta ZERTAZ? Galderari erantzuten diote: OHARTU, KONTURATU ADITZAK

“ohartu naiz 1 eta 1 2 direla”

Erantzun→OHARTU//KONTURATU. - Aditzak, ona ditzaketen osagarrien arabera sailka daitezke:

1. Osagarria eskatu arren, ez dute inolako perpausik onartzen osagarritzat

Adb.: EROSI → DetS 2. Perpausa onartzen dute, baina ez DetS arrunta. Adb: BADAKIGU // BADAKIT → KonpS/DetS

BADAKIGU/BADAKIT [zaldi horrek irabazi duela] - KonpS

[berria- DetS 3. OHARTU sailekoen kasua. Iparraldean, osagarriekin Ematen dena, nahiz eta honek ez izan, osagarri hauentzako “lekurik” →EGON. Adb: Nago ez dela jende anitz

etorriko. Beste euskalkietan, parekoa, -(E)LAKOAN. Adb.: Jende askorik etorriko Ez delakoan nago.

2.2. -(E)LA osagarria eskatzen duten predikatu batzuk

-Zenbait predikaturen subjektua.ARGI EGON, GARBI EGON, EGIA IZAN, GEZZURRA IZAN, IRUDITU predikatuen subjetua izan daiteke: adb:

... – Objektutzat hartuko Ditugu izen baten inguruan eratutakopredikatu-egiturek eskatzen dituzten -(E)LA Perpausak-> SUSMOA IZAN, ERABAKIA HARTU, BERRIA ZABALDU/EKARRI/ETORRI ... - -(E)LA osagarria eskatzen duten predikatuak mota bat baino gehiagkoak.

➢ 1. KOMUNIKAZIO ADITZAK

Adierazi, aditu, ahaztu…aditzetan osagarria ela formakoa izan daiteke

-Osagarria -(E)LA formakoa. - Holako perpaus osagarririk onartzen ez duten Aditzek, zentzu metaforikoan interpretadaitezke. -(E)LA onartzekotan, Adierazpen bat dagoela ulertu behar da. Adb.: Lotsagabea zela bota zion bat Batean.

➢ 2. ADIMENEZKO PREDIKATUAK

Ondorioa atera,asmatu, aurkitu,ondorioztatu, gogoratu, ikasi, irakatsi, jakin ...

➢ 3. HAUEN ADITZ ARAZLEAK

Adierazi,irakatsi, jakinarazi, oroitarazi, sinestarazi, ulertarazi ...

➢ 4. BAIEZTAPENA MARKATZEKO ERABILTZEN DIREN PREDIKATUAKKontua izan, arazoa izan, politena izan, gertatu, jakina.

➢ 5. ESKERRAK, DAMURIK, BEHARRIK ... Bezalako predikatuekin erabilko dug baita ere. (ESKERRAK IKUSI DUDALA,…)

OSAGARRIA GOBERNATZEN DUTEN BESTE PREDIKATU BATZUK: JAKINA/HORIXE (JAKINA KEXATUKO NAIZELA…)

Idazterakoan perpaus hauek harridura ikurra eskatzen dute, eta Normalean galdera bati erantzuteko erabiltzen ditugun perpausak dira.

(KEXATUKO NAIZ, HORIXE/JAKINA/NOSKI)..”JAKINA” DA PREDIKATU MODUAN AGERTZEN DENA

2.3. Aditz nagusia isilpean

- A nagusia isilpean egon daiteke. –ADB: DEITUk ez du Osagarririk onartzen.

(Nik deitu dut: Berandu helduko naizela) esaldian ESAN aditza ixilpean utzi duguàberandu helduko naizela esanez

Ageri den perpaus osagarria ez Da Ahorien osagarria, isilpean dagoenarena baizik.

2.4. Perpaus osagarriaren ordainak

i. BAIETZ / EZETZ

- Baiezko eta ezezko perpaus osagarriaren ordaina izan daiteke. - Estilo Zuzenean: BAI / EZ. - Zehar estiloan: BAIETZ / EZETZ.  Perpausa osorik eman nahi ez denean

2.5. BAI ... -(E)LA

- (hau Bai dela arazoa)---zergbaiten egiazkotasuna markatzen du

2.6. EZEN + -(E)LA

- Idazle zaharretan: perpaus osagarriaren ezkerrean EZEN forma agertzen da.

2.7. Subjuntiboa

- Aginduzko edo erreguzko perpausetan subjuntiboa erabili daiteke A jokatugabea

erabiltzeaz Gain. - Subjuntiboak -(E)N edo -(E)LA eramango du.

ADJUNKTU MODUAN

1.ELA MODUZKO PERPAUSETAN

(EURITAKOA ZUELA) ATERA DA ETXETIK----NOLA GALDERARI;

ZUELA HONEK EZ BURUTUA ETA PUNTUKARI PAPERA BETETZEN DU.

(EURITAKOA IZATEN ZUELA)…TXARTO LEGOKE

2.DENBORAZKO PERPAUSETAN

NOIZ?

2.MAILAN NENGOELA 13 URTE NITUEN  HASIERA ETA BUKAERA DUEN GERTAKARIA

GIZONEZKOA NINTZELA…

DENBORA BALIO.,….(ARKATZA HARTZERA NINDOALA, SORBALDA APURTU DUT)