Potentzia handiak XIX. Mendearen bigarren erdian

5.Lehen Mundu Gerraren Jatorria

XIX. Mendearen azken herenean eta XX mendearen hasieran, Europan bi bloke militar osatu ziren: Aliantza hirukoitza eta Entente hirukoitza. Elkarri zioten beldurrak, koloniekiko interes kontrajarriek eta balkanetan zituzten nahiek gatazka larri bat sorrarazi zen.

Bismarck-en aliantzak eta bake armatua (1870-1914)

Alemania bateratu zenean, Europako nazioarteko politika zuzentzen zuen potentzia bilakatu zen. Bismarck kantzilelarri esker.

-Frantzia Isolatzea. 1870an Alsazia eta Lorrena galtzeak Franziaren errebantxismoa elikatu zuen, eta horrek etsai potentzial bihurtu zuen.

-Balkanetako oreka mantentzea: Bismarckek bazekien Austriak eta Errusiak kontrako interesak zituztela Balkanetan, eta tentsio Europa mailako gatazka bat sor zezakeela.

Gilen 1.A hil egin zenean Guilen II iritsi zen tronura. Europako mailako politika oldarkarrago baten eta Alemaniaren hedapen koloniaren alde egin zuen. Garai hark bi ezaugarri izan zituen:

-Europako potentziak bi bloke militarretan bildu ziren:Alemaniak, Austriak eta Italiak Aliantza Hirukoitza berriztu zuten. Beste alde batetik, Gilen II.Aren kanpo politika  oldarkorraren eraginez eratu ziren.

-Elkarrekiko beldurrak armamentuen norgheiagoka ekarri zuen. Herrialde gehienetan armadak handitu zituzten eta arma berriak egin ZIren.

Gerraureko krisiak:

kolonietako auziak etengabeko arazo iturri izan ziren. Potentzia tradizionalek ez zieten jaramonik egin estatu berriei eta bigarren planoan utzi zituzten hedapen inperialistan. Haiek, ordea beren inperio koloiak zabalak osatu nahi zituzten.

1914ko udako krisia

1914ko ekainaren 18an, Austria-Hungariako inperioaren oinordeko Frantzisko  Fernando Artxidukea eta haren emaztea hil zituzten.

Uztailaren 23: Austriak ultimatuna proposatu zuen Serbiari, Alemaniaren babesarekin.

Uztailaren 25ean Errusiaren babesa zuenak, ultimatumari uko egin zion.

6 GERRAREN GARAPENA.

Gerra mundu mailako biurteko arrazoiak potentzia nagusiak eta horien inperioak aurrez aurre jartzea eta herrialde berriak gatazka batuz joatea izan zen.

- Otomandar inperioa eta bulgaria inperio  zentralei Alemania eta austria batu zitzaizkien.

- italia errumania grezia estatu batuak txina eta japon entente hirukoitz edo aliatuekin elkartu ziren.

MUGIMENDUAREN GERRA (1814)

Alemaniarren asmoa Frantziari ahalik eta azkarren irabaztea zen, gero Errusiari erasotzeko(Schlieffen plana) Hala ere frantziarrek geldiarazi egin zituen Marneko Guduan.

Errusiak, Frantziaren eskaerari jarraituz, Alemaniaren aurkako erasoaldia egin zuen.

POSIZIOEN GERRA(1914-1917)

Armaden defentsa-taktikak(lubakiak, metrailadoreak…) hobeak ziren eraso-gatasunak baino, beraz fronteak egonkortatu egin ziren. Lubakiak eraiki egin zirren haimbat kilometrotan zehar eta soldaduek hilabeteak igaro zituzten horietan, baldintza ezin gogorragoetan.

Fronte nagusiak agonkorrak zirenez, soldaduek bigarren mailako eremuetan egin zuten eraso:

-Mediterraneoan, britaniarrak Bosforoa et Dardaneloak hartzen saiatu ziren, Turkia isolatzeko hala ere porrot egin zuen Gallipolin.

-Alemaniak Afrikan zituen koloniak Britaniarrek konkistatu zuen eta Asiakoak,Japoniak.

-Ekialde Hurbilean, aliatuek otomandarren hainbat jabetza okupatu zituzten nazionalista arabiarren laguntzarekin.

URTE ERABAKIGARRIA:1917

1917 urtea funtsezkoa izan zen. Errusiako frontea gainbehera etorri zen, Iraultza Boltxebikea piztu zenean. Horrek Errusia gatazkatik erretiratzea ekarri zuen. Dena den, erabakigarriena Estatu Batuak aliatuen alde gerran sartzea izan zen, baliabide asko bai materiala eta jendea ekarri zuen.

1918KO ERASOA ETA GERRAREN AMAIERA

1918an Alemaniak bakea sinatu zuen Errusiarekin, Brest-Litovskeko Itunaren bidez. Horri esker, tropak mendealderantz lekualdatu zituen eta eraso egin zuen. Erantzun gisa, Frantziak fronte guztietan egin zuen eraso, tankeak eta abiazoa erabiliz . Inperio zentralak ezin izan zioten eutsi, eta errinditu egin ziren.

7 LEHEN MUNDU GERRAREN ONDORIOAK

Galera Demografiko eta Material Handiak.

Lehen mundu gerrak 8 miloi hildako eta 21 miloi zauritu baino gehiago eragin zituen. Ondorio latzenak izan zituen herrialdea Alemania izan zen.

Galera materialak ez ziren giza galeren besteko garrantzitsuak ere, fronteak oso egonkorrak zirelako.

PARISEKO BAKEA (1919-1920)

Pariseko bakea izenez ezagutzen da herrialde irabazleek sinatutako itun multzoa. 1919 urtearen hasieran , Pariseko konferentzia hasi zen 27 estatuaren partaidetzarekin galtzaileak kanpoan utzita.

Pariseko bakearen itunen helburu nagusiak:

.-Alemaniari suspertzen ez uztea, potentzia handi ez bihurtzeko.

-Irabazleen artean botereen oreka lortzea, batez ere Balkanetan eta kolonietan, gatazka posibleak sahiesteko.

-Errusia isolatuta edukitzea, erregimen komunista ezarri zuelako, eta iraultza hura mundu osora kutsatzea nahi ez zuelako.

LURRALDE ALDAKETAK.

-Alemaniako, Austria-Hungariako eta Otomandar inperioak desagertu egin ziren eta lurralde ugari galdu zituzten.

-Alemaniak: Bere koloniak itzuli zituzten eta mandatu bihurtu ziren Nazioen Elkarteak administratutako lurraldeak Frantziari itzuli zizkion. Nazioen elkateak administraziopean gelditu zuen.

-Austria hungariako inperioa: Lau herrialdetan banatu zen: Austria, Hungaria, Txekoslovakia eta Jugoslavia.

-Otomandar: Siria eman zion Frantziari Irak eta Palestina Erresuma batuari eta beste zenbait lurralde italiari eta greziari.

-Finlandiak,Estoniak,Letoniak eta Lituaniak: Independentzia lortu zuten eta errusiar inperiotik atera ziren.

-Polonia:  Berpiztu egin zen, Errusiako,Austriako eta Alemaniako lurralde batzul eskuratu zuen.

-Errumaniak: Transilvania lortu zten Austria-Hungariako inperiotik.

GERRAREN BESTE ONDORIO BATZUK.

Versallesko tunean, Alemania eta haren aliatuak gerraren erantzule bakartzat jo ziren. Alemania gerra-ordain ikaragarriak ordaintzera kondenatua izan zen. Gainera armadako kideak gutxitu behar izan zituen. Alemaniak ituna sinatu bazuen ere, ez zuen inoiz ere onartu.Inposaketa bat zela esaten zuen.

8.ERRUSIAR IRAULTZAREN JATORRIA

ERRUSIA TSARISTA XX.MENDEAREN HASIERAN.

XX.Mendearen hasieran,erregimen zaharra errotuta zegoen errusian monarkia absolutua zegoen,Dumabaino oso botere mugatua babesa,zuen eta tsarrak nahi zuenean deitu nahiz desegin zezakeen.

XIX.Mendeko azken urteetatik aurrea,tsarismoaren aurka zeuden indar politiko klandestinoak agertu ziren

-Alderdi sozialista iraultzaileak: uste zuen iraultzarako indar nagusia nekazariak zirela

-alderdi demokrata konstituzionalistak: tsarren absolutismoari aurre egin eta errusia monarkia konstituzionalista bihurtu nahi zuen

-Errusiako langile alderdi sozialdemokratak:marxisma defendatzen zuen.

1905EKO IRAULTZA:

1905ean,tropa japoniarrek tsarraren armada garaitu zuten errusiarrek Asian barna hedatzeko helburuarekin izandako gerra batean.

bizi baldintza hobetzea eta erreforma politikoaren hasiera bultzatzea nahi zuten

manifesti inperialean argitarati ziren 1905eko urrian aldaketa nagusia gizonezkoen sifragio unibertsalaren bidez duma bat aukeratzea izan zen.