Poesiaren bilakaera 1954-1975

POESIAREN BILAKAERA (1954-1975):
Olerti egunetan parte hartzen zuten hainbat poeta gerraosteko aldizkarietan Idazten hasi ziren,ORIXE,ZAITEGI….Gerra aurretik ezagunak ez zirenek lehen Emaitzak kaleratu zituzten IRATZERDER,SALBATORE MITXELENA… eta gazteagoak ere JOAN MIRANDE,JOAN MARIA LEKUONA…                                                                                                                                                       EGAN,EUZKO GOGOA ETA OLERTI aldizkariak izan ziren poesía lanen babeslekua eta liburu eta Poesiak ez zuten garrantzi bera izan 1960-75 artean.Azken aldean,narrativa eta Saiakerak garrantzia hartu zuen.

AITA ONAINDIA SUSPERTZAILE

Santi Oniandia Amoroton jaio zen 1909-1996 bi argitalpen zituen:MILLA EUSKAL OLERKI EDER 1954:kaleraturiko poesía liburu satuena zen,dotore imprimaturikoa,hasiera Batean ez zituen kritika onak baina ondoren bai.OLERTI: 1959 poesia Aldizkkkaria zen,bertan GAZTELU,GANDIAGA…

IPARRALDEKO BI POETA

Ipartarrik onenak IRATZEDER 1940ean hasi zen idazten,antzerki labur etaaa poesía lanak baiana Poesian nagusitu zen.Liburu asko idatzi zituen:ZAKALAR,PINDAR ETA LANHO,ZERU MENDITIK…denetariko lanak egin zituen,luze,erraz,arin…baina inspirazio iturria Erlijioa zen.Onenak dira   eh elizetan abesten Diren salmoak euskaraz.                                                                                             JON MIRANDE:1925-72:antiklerikala,politikoa,liburu bat askotan argitaratua Hil ondoren:ORHOITUZ 1976,LUR,POEMAK…Euskaldun berria zen,parisekoa,eh Nortasuna defendatzeko indarkeria alde agertu zen.Honen iritziz,kristautasunak Borondatea ahuldu digu eta antzinako kulturara bueltatu behar dugu.Ironia Erabiltzenn du,jokoak sortuz.Abeslari batzuek bere poemak hartzen ditu haien Letrentzako.

HEGOALDEKO BESTE BI

JON MARIA LEKUONA Oiartzunen jaio zen 1927an,eta 2007an hil zen.Manuel lekuona idazlearen iloba Zen eta osabarengandik jaso zuen,ahozko literaturako eta posiarako grina.MUGA BEROAK 1973 an idaztzi zuen eta 3 zati zituen:1.Zazpi poema gaztaro poemen Hautaketa,Lizardi eta orixeren itxulpean.2.Mindura gaur 1966 gizartearen Bidegabekeriak eskatzen dion erantzun garratza.3.Hondarrean idatzia poesía norabide Berria.ILARGIAREN ESKOLAN 1979: 2 parte.1.Oihu ilunak espiralean gorputz atalen Misterioak argitu nahi ditu.2.Liburuen karroxo liburu batzuen kritika Bertsotan.MINODRAMAK ETA IKONOAK 1990: GURE OINARRI ETA SUSTRAIAK ANTZEMAN NAHI DIZKIGU. POESIA HOTZ SAMARRA BAINA EDERTASUN ARRAROA DUENA.BITORIANO GANDIAGA:1928-2001 MENDATA.IA BIZITZA OSOA ARANTAZUN APAIZ.IKASLE,IRAKASLE LEHEN poema liburua:ELORRI 1962.HIRU GIZON BAKARKA 1974,frankismoaren garaian Publikatua,eh egoera larria adierazten du.UDA BATEZ MADRILEN 1977 arantazuko Bakardadeatik hiri handiko zurrumbiloak kontatze ditu.

GABRIEL ARESTI ETA UHIN BERRIKO POETA BATZUK

JOAN SAN MARTINEK 1969 An UHIN BERRI izeneko antologia sortu zuen.Poesia garaikideari eskainitalo Bilduma.25 olerkari,tartean 2 emakume,1933koa zaharrena aresti eta 48koa Gazteena,amaia lasa.

GABRIEL ARESTI BILBO 1933-75:goiz hasi zen aldizkasrietan Kolaboratzen,poesía eta antzerki arloan.Desberdina zen:euskaldun Berria,hiritaria,seminariotk pasa gabea… gorabehera politikoak eta obietan Nabarmentzen zen.Poesia asko idatzi zituen, MALDAN BEHERA 1960 sakona,filosofikoa,batuan,poema Simbolista eta ezin zuenez ondo interpretatu ez zuen arrakasta izan.HARRI ETA HERRI 1964 arrakasta handia,estilo zuzenagoa eguneroko arazoen getukoa.Ildo Beretik EUSKAL ARRIA 1967 eta HARRIZKO HERRI HAU.1970.                                                  XABIER LETE 1944:EGUNETIK EGUNERO ORDUEN GURPILEAN 68,BIGARREN POEMA LIBURUA 74,URRATS DESBIDERATUAK…aski baretzen da haserrea.                                                                                                                JOXE AZURMENDI Zegamarra:HITZ BERDEAK,MANIFESTU ATZERATUA.                                                                                            JOXE ARTZE HARTZABAL:1939 USURBIL.ISTURITZETIK TOLOSAN BARRU,FORMA ALDETIK BITIXERA,MUTUR BATETIK BESTERA ERRAZ Igarotzen da.LAINO GUZTIEN AZPITIK eta SASI GUZTIEN GAINETIK,BIDE BAZTERREAN HI ETA NI KANTARI…ERLIJIOTASUNA NAGUSITZEN DA.                       MIKL LASA:13DONOSTI.POEMA BILDUA:URRIA ETA BERANDU BAINA NARRATIBAN TXILLARDEGIREN ANTZEKOA.                                                                                                                                                            IBON SARASOLA:1946 DONOSTI:POEMAGINTZA nagusi zen giroaren kontran zegoelako.                                                                            ARANTXA URRETABIZKAIA.1947 emakume poeta aipagarriena Euskal Literautura 72 bilduman,etsipen puntua duen senntimendu askoko lana.MAITASUNAREN MAGALEAN Amodioa irudi.

EUSKALKIA:NAFARRA:

EREMUA:XVIII Mendetik hona euskaraz atzerakada handia izan Du nafarroan,eta gaur egun ipar mendebaldean besterik ez dago nafar Euskalkirik.                                                                            BILAKAERA:ez zen oso homogeneoa.Garai Zaharrekin iruleak eman zion euskalkiari batasuna,eta iruñanan gaztelera Iristeak,beste lekuetarako iristea eragin zuen eta literatura ahozkoa eta Idatziaz ez zuen indarrik. IPAR SARTALDEA:BERA.(AZPI EUSKALKI)HEGO SARTALDEA:ARBIZU.(TARTEKOA):ERDIGUNEKOA.ULTZAMA.(AZPI EUSKALKI)SORTALDEKOA:ERROIBAR(AZPI EUSKALKI).BURUNDA:URDIAIN.BAZTAN:AMAIUR(TARTEKOA).AEZKOA:ORBAIZETA.(TARTEKOA).             AZPIEUSKALKIAK:euskara nafarrak 4 Azpieuskalki ditu.Ipar sartaldea,hego Saltaldekoa,erdigunekoa,sortaldekoa.Horiez gain 3 tarteko hizkera daude nafarroan.Baztan,aezkoa,burunda.Nafarroan Beste 2 euskalki daude:nafar lapurterra eta ekialdeko nafarra.

Fonetikoak:-onomatopeia.Errealitateko hotsak imitatu.-aliterazioa:fonema Baten errepikapena.-hitzen hotzekin jokoak.

Semantikoak:-metafora:2 elementu parekatu a eta B.-konparazioa:2 elementu konparatu.-petsonifikazioa:gizakien ezaugarriak Ezartzea gauzei.-metonimia:-sinestesia:2 zentzumen nahasi-hiperbolea.Neurria Gainditzea.-hitz jokoak.

Morfosintaktikoak:-hiperbatona:ordena Aldatu.-kiamoa:abba-anafora.Errepikapena.Poenmaren Hasieran.-kateamendua:bukaera eta hurrengo hasiera Lotuak.-errepikappenak:orokorrean-paralelismoa:egra gramatikalak errepikatze.A-elipsia:zerbait Falta da.Asindeton.Juntagailurik ez.-polisindeton:juntagailuak bai.