Penintsulako Erliebe Unitate Morfoestruktural Handia

1) Meseta: Ezaugarriak

Erliebearen oinarrizko unitatea, lautada garaia, antzinako mendigune hesperikoaren hondarra, higadura suntsitu ondoren (zokalo). Aro tertziaroan deformatu eta suntsitu ondoren (orogenia alpetarrean). Lur garaia (600-800 I). Mendikate zentralak bitan banatzen du: Ipar meseta eta Hego meseta.

Atalak

Antzinako zokalo paleozoikoa. Barrualdeko mendilerroak. Barrualdeko arro sedimentarioak.

Erz Menditsuak

Galiziar-Leongo mendigunea, kantauriar mendikatea, Iberiar sistema eta Sierra morena. Aro tertziarioan eratu ziren. Sierra Morena ez da mendikate bat; falla bat da. Torre cerrado kantauriar mendikatean dago. Moncayo sorian dago.

Antzinako Zokalo Paleozoikoak

Non? Zamora, Salamanca, Extremadura. Harria: Granito, arbela, kuartzita. Erliebe Mota: Penilautadak eta Mendi uharteak.

Barrualdeko Mendilerroak

Aro tertziarioan, orogenia apletarraren ondorioz, zokaloa arrakalatu ondoren, bloke batzuk altxatu ziren. Material primarioa: Granito. Mendikate Zentrala: meseta erdibitzen du; somosierra, Guadarrama, Gredos, peña de Francia, Gata. Toledoko Mendiak: hego meseta erdibitzen dute; tajo ibaiaren arroa eta Guadianarena.

Barrualdeko Arro Sedimentarioak

Tertziarioan orogenia alpetarrean bloke batzuk ondoratu ziren. Sedimentu horien barrualdea biguna da; buztinak, areak, marga, kanpoaldean kareharria. Paramoak ibaien higidura U itxurako haranak sortu ditu: La Mantxa hegoaldean. Landazabalak: lautada baxuak dira, ibaiek zeharkatzen dituzte. Ipar mesetako arroa: Duerokoa, altuagoa: 800-850. Hego mesetako arroa: Toledoko mendiak ditu, baxuagoa da. Tajo eta Guadiana ibaien arroak.

2) Mesetaren Hegal Menditsuak

Galizia-Leoneko mendigunea, (mezison): Orogenia alpetarrean arrakalatu eta gaztetu. Material paleozoikoko me di biribilak. Cadrera, Los Ancares(Lugo).

Mendigunea zaharra: (3 multzoko kontzeptua): Paleozoikoko (Duela 541 miloi urte; iraun zuen 290 miloi urte) metería geologikoa, alpetar orogenesian ezin izan ziren roles tu eta desitxuratu ziren konkos eta hausturaren bidez.

Kantabriar Mendikatea 'cordillera': 1- Mendebaldeko sektorea (mesetaren zokaloa osatzen zuena) alpetar orogenesian gaztetu ziren. Ekialdeko muturrean.-kreharri primarioak.-Picos de Europa: Renta vieja, Naranjo de Bulnes. 2-Ekialdea: kareharria.

Iberiar Mendikatea: Era tertziarioan sortu zen-Kareharriz eginda. Materialak tolestu ziren. Materialak: Paleosoikoa eta Bustintxu. Iberiar goi lautadaren zokaloa. IPARRALDEKO SEKTOREA: Pikos de Urbion-Garaienak: Demanda eta Moncayo. SORIAKO HEGO EKIALDEA: Aragoiko adarra: Jabalambre. Gaztelako adarra: Albarracin eta Cuenca. SIERRA MORENA: Ez da mendikate bat izanez.-Meseta eta Guadalkibir arana bereizten ditu. Harri paleozoikoko, kolorea ilunekoak.

3) Mesetaren Kanpoaldeko Sakonuneak

Hobi aurrealpetarrak- Orogenia tertziarioaren ondorioz mendikate alpetarrean eta aintzirako mendigune artean gertatu ziren. Itxura truangeluarra, sedimentu tertziario eta kuaternario ugari dituzte eta horrela beteta daude. Gaur egun erliebe horizontalak dira. EBROREN SAKONUNEA: Pirineoen paraleloa. Sakonunean itsasoa egon zen. Tertsuarioan aintzira bihurty zen. Gero, Kataluniako kostaldeko menditik itsasoa iritsi zen. Material: margak, buztina. Gune inportantea: 'Mallos de Riglos'. GUADALKIBIR SAKONUNEA: Mendikate Betiko paraleloan. Lehen itsasoa irekita zegoen, gero kostaldeko aintzira bihurtu zen eta gero, pandura zingiratsu.

4) Kanpoaldeko Mendikatea

Euskal Mendiak-aurrepirinioen luzapena.-kareharria altuera gutxi.-Arabar, Gorbeia, aizkorri. PIRINIOAK.- Harri paleozoikoak, Inguru axiala. Orogenia hertziniarrekoa, alpetarren gaztetu zirenak. Mendi altuenak, Aneto, Perdido.

Euskadiko Erliebea: Bi unitate nagusik osatzen dute: euskal mendiak eta Ebroko zokogunea. Euskal mendiak: pirineoak eta kantabriar mendilerroaren bertako sektorean kokatuta. Altuera moderatukoak (1.500m) eta orogenesi alpinoan ondorioz tolestu eta eraikitako aro sekundario eta tertziarioko eraketa sedimentarioz osatuak.

UR-ISURIALDEEN IPAR ALDEAN: 1.kostaldeko mendikatea: Jaizkibel, tertziariokoak eta altuera gutxikoak. 2.itsasbazter aurreko mendkiatea: lehuntasuna galtzen du eta mendiak garaikoak bihurtzen dira: Ernio, Arno, Erlo, Bedartzandi, Iluntzar. 3.Bost hirietako mendigunea: Gehiengo altueretan(1000m), Urpele. 4.Ersiko ibaibideetako mendi eta haranak: Itsasbazter aurreko mendikate eta ibai nagusien sorburuen artean, kantabriar-mediterranesr uren isurialdea mugatzen duten mendizerren magalean: Oria, Urola, Deba, Butroi, Asua, Ibaizabal, Kadagoa, Urko, Oiz, Sollube, Genekogorta, Triano.

KANTABRAIAR-MEDITERRANEAR UREN MUGALERROEN MENDIKATEA: Atlantiko eta mediterraeno arteko uren mugalerroa markatzen suen mendikatea. Inguruan ekialdetik mendebaldera hedatzen diren mendizerrek Euskadi ia erditik banatzen dute fisiko eta giza ikuspegitik. Aranako mendiguneaz hasten da: Irumugarrieta, Azkorri, Urkila eta Elgea mendizerak, Duranhoko gailurrak(Anboto), Gorbeia, Bizkaia eta Araba artean Salbaia mendizerra. UREN MUGALERROEN HEGOALDEAN: Lautada: Zadorra ibaiak drainatzen duen eta orla menditsuak mugatzen duen haran zabala (iparraldean: Kantabriar-mediterranear urren mugalerroen mendikatea; hegoaldean: Araba erdiguneko mendizerra; mendebaldean: mendebaldeko mendizerra). Arabako erdiguneko mendizerrak: Lautada eta Tebiño arroaren artean. Ez da altuera handikoa, Entzia mendizerra, Gazteiz mendiak. Mendebaldeko haran eta mendizerrak: kara-harrizkoa, Valdegobia haranak. Trebiño arroa: haran zabala eta mendiz inguratua. Hego ekialdeko haran eta mendizerra: Joar edo Kodes mendizerraran magalean. Toloño-kantabria-joar mendizerra: Araba erdiguneko eskualdeak banatzen ditu, alde batetik trantzisioko ozeaniar klima ermukoa, eta bestetik, mediterranear-kontinental klimakoak. Kareharria eta Palomares.

EBROKO ZOKOGUNEA: Toloño-kantabriar-joar mendizerraren eta Ebro ibaiaren artean Arabar Errioxako eskualdea hedatzen da, eskualde hori Ebro zokogune zabalaren zati txiki bat da.