Osasuna eta Elikadura: Hormonak, Nutrienteak eta Dieta Orekatua
Enviado por Programa Chuletas y clasificado en Biología
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 5,46 KB
Hormonak eta Guruinak: Funtzio Nagusiak
Giza gorputzak hormona ugari ekoizten ditu, bakoitza guruin espezifiko batek sortua eta funtzio zehatz bat betetzen duena. Jarraian, hormona garrantzitsuenak, haien jatorria eta funtzio nagusiak aurkezten dira:
| Hormona | Guruina | Funtzioa |
|---|---|---|
| Tiroxina | Tiroidea | Zelula-metabolismoa eta oxigeno-kontsumoa aktibatzen ditu, beroa sortuz. |
| Parathormona | Paratiroidea | Odoleko kaltzio-maila handitzen du. |
| Adrenalina | Guruin Suprarrenala | Muskuluen jarduerari laguntzen dio. Gorputza bat-bateko ahaleginetarako prestatzen du. |
| Intsulina | Pankrea | Odoleko glukosa-maila jaitsi egiten du, zelulek glukosa xurgatzea erraztuz. |
| Estrogenoak | Obarioak | Emakumezkoen karaktere sexualak garatzen ditu eta obulazio-zikloari laguntzen dio. |
| Testosterona | Testikuluak | Gizonezkoen karaktere sexualak garatzen ditu eta hezurren garapena aktibatzen du. |
| Hazkuntzaren Hormona | Hipofisia (aurreko lobulua) | Hazkuntza orokorrari laguntzen dio: zelula-bereizketa, proteinen sintesia eta hezurren garapena aktibatzen ditu. |
| Hormona Antidiuretikoa | Hipofisia (atzeko lobulua) | Gernu-ekoizpena gutxitzen du. |
Dieta eta Osasuna
Dieta egokia eta bizitza osasuntsua zuzenean erlazionatuta daude, eta zientifikoki frogatuta dago. Mundu osoko herrialde osasuntsuenek dieta bereziak dituztela ikusi ahal izan da. Dieta horiek guztiek amankomunak dituzten ezaugarriak dituzte, eta bitan laburbil daitezke: osoak eta orekatuak dira.
- Dieta osoa izateak esan nahi du talde guztietako elikagaiak dituela.
- Orekatua izateak, bestalde, elikagai horiek proportzio egokian agertu behar direla esan nahi du.
Nutrienteak
Nutrienteak elikagaietatik hartzen ditugun substantziak dira. Bi motatakoak izan daitezke:
Makronutrienteak
Elikagaien osagai nagusienak dira. Talde honetakoak dira:
- Gluzidoak edo Karbohidratoak
- Funtzioa: Energia ematen dute. Zuntzak heste-igarobidea errazten du.
- Iturriak: Fekulak, azukre sinpleak (sakarosa, glukosa), zuntza (landareetan dagoen gluzidoa).
- Lipidoak edo Koipeak
- Funtzioa: Energia ematen dute.
- Iturriak: Landare-olioak, animalia-koipeak.
- Proteinak
- Funtzioa: Zelulen materia osatzen dute.
- Iturriak: Animalia-jatorrikoak (haragia, arraina, arrautzak).
- Ura
- Funtzioa: Organismoaren osagai garrantzitsuena da.
- Iturriak: Edanda, elikagaietan.
Mikronutrienteak
Elikagaietan kantitate txikietan agertzen badira ere, gizakiontzat ezinbestekoak diren substantziak dira. Hauek gatz mineralak eta bitaminak dira.
- Bitaminak
Ezinbestekoak dira kantitate txikietan.
- A bitamina: Azenarioa.
- B1 bitamina: Arrautza, kakahueteak, lekaleak.
- B6 bitamina: Sardinak, antxoa freskoak, dilistak.
- C bitamina: Zitrikoak, kiwia, piper gorria.
- D bitamina: Larruazalak eguzkiaren bidez sortua.
- Mineralak
Ezinbestekoak dira kantitate txikietan.
Adibideak: Sodioa, Magnesioa, Potasioa, Kaltzioa, Fosforoa, Sufrea, Fluorra, Burdina, etab.
Elikagai Taldeak
Sailkapen mota desberdinak egon daitezke. Dieta osasuntsu batean ezinbestekoa da honako talde guztiak agertzea:
- Esnea, Esnekiak, Arrautzak: Proteinak, Bitaminak, Kaltzioa.
- Haragiak, Hegaztiak, Arrainak: Proteinak.
- Koipe eta Olioak: Lipidoak.
- Zerealak, Lekaleak, Patatak, Azukreak: Proteinak eta Gluzidoak.
- Barazkiak: Bitaminak eta Zuntza.
- Frutak: Gluzidoak, Bitaminak eta Zuntza.
Behar Energetikoak
Gorputzak behar duen energia kaloriatan neurtzen da.
Pertsona bakoitzaren energia-beharra bi faktoreren mende dago:
- Pertsonaren adina.
- Eguneroko jarduera mota.
Dieta Osasuntsua: Osoa eta Orekatua
Dieta osasuntsu bat jarraitzeko irizpide nagusiak:
- Energia kantitate egokia behar dugu (ez gehiegi, ez gutxiegi).
- Proteina, bitamina eta mineral kantitate egokia.
- Elikagai mota bakoitzetik lortzen dugun energia kantitateak proportzio egokia mantendu behar du:
- Gluzidoak: %55-60
- Lipidoak: %30
- Proteinak: %15
- Beste irizpide batzuk:
- Zuntza beharrezkoa da hesteen funtzionamendu egokia izateko.
- Gatz gehiegirik ez hartu.
- Gluzido sinple gutxi hartu (goxokiak...), gehienez 10g/egun.
- Egunero kolesterol behar minimoa dugu.
- Animalia eta landare proteinak tartekatu egin behar dira.