Oroimena

Zer da memoria?

Bransford ondorioztatu zuen pertsonek istorioak entzun edo irakurtzean esanahiak eraikitzen dituztela eta horren arabera gogoratu benetan irakurri edo entzun zutena beharrean. Beraz, memoriak ez du soilik informazioa gordetzen eta berreskuratzen, baizik eta informazio hori eraikitzen. (ulertu duzun moduan kontatu, esanahiak eraikitzen dituzuz, errealitate baten gainean).

Oroitzapenak aldatu egiten dira, prozesuak:

Aukeraketa:

Interpretazioa:

Integrazioa:

1.Asoziazionismoa

Teoria honen arabera, beraz, oroimena elementuen arteko asoziazio edo loturaren bitartez osatzen da; denboran zehar errepikatuz indartzen den asoziazioaren bitartez.

Ebbinghaus

Esanahirik gabeko silaben bitartez  memoriaren inguruko ikerketak garatu zituen eta ondorioztatu zuen zenbat eta gehiagotan errepikatu silaben zerrenda, errepikapen gutxiago beharko zirela hurrengo egunean zerrenda osoa esateko. Hau da, ondorioztatu zuen saiakera eta errepikapen kontzienteak oroimenean eragina dutela. 

2. Psikologia arrazionalista

memoria ez da errealitatearen kopia hutsa; honen arabera gizakiak eraikitzen du bere oroimena. Bartlett Ebbinghausen lana kritikatu zuen.
Bartletten arabera zentzurik edo esanahirik gabeko materiala aztertzeak errepikapenezko mekanismoen funtzionamendua baino ez du azaltzen, oroimenaren ezaugarri funtsezko bat kontuan izan gabe: esanahia. Berak zentzua eta esanahia zuen materiala erabili zuen bere esperimentuetan. Subjektuek marrazkiak nahiz istorioak gogoratu behar zituzten. Istorioek subjektuaren itxaropenekiko koherenteak izateko joera zuten, xehetasun batzuk alde batera uzten ziren, beste batzuk gehitu, hau da, subjektuak rol aktoboa zuen oroitzapenak osatzean. Beraz, Bartlettek ondorioztatu zuen oroimena aurretik ezagutzen denaren eta kanpotik datorren informazioaren arteko interakzioaren menpe dagola. 

3. Psikologia kognitiboa

Oroimena ez da soilik iraganean atzemandakoak erreproduzitzera mugatzen, baizik eta oroitzapen propioak eraikitzera irits daiteke. Gizakiak informazioa bere aldez aurretiko ezagutzen (eskema pertsonalak) arabera interpretatzen duela dio, eta horrela bere oroitzapenak sortzen dituela. Norberaren eskemen bitartez, oroitzapenaren hainbat aspektu aukeratuz eta beste batzuk ahazten dituguz. Beraz, esan daiteke oroitzapenak bizitakoak baino gehiago eta gutxiago daukala: gehiago, interpretazio lan bat dutelako atzean; gutxiago, gertakari garrantzitsuak aukeratu eta interesatzen ez zaiguna ezabatu egiten dugulako. 

Oroimenaren funtsezko prozesuak

Oroimenak oinarrizko hiru funtzio ditu: informazio berria jasotzea, zentzua izan dezan antolatzea eta beharrezkoa denean berreskuratzea. Oroimenari buruz hitz egiten dugunean, honako hiru prozesu hauei buruz ari gara: /Kodetzea. Infor. Jaso eta gordetzea esan nahi du, adib. Testu baten ideia nagusiak jasotzea. MOTAK:Kode bisualak (irudiak), akustikoak (soinuak), hitzezkoak (hitzak ) edosemantikoak (esanahiak) /Biltegiratzea. Infor. Behar izan arte gordetzen du. Infor. Kontzeptu, eskema eta egituratutako ezagutza-unitateetan antolatzen da. /Berreskurapena. Beharrezkoa denean oroitzapenak berreskuratzean datza. Ezin direnean biltegiratutako datuak berreskuratu.

4. Oroimenaren egitura eta funtzionamendua

Richard Atkinson eta Richard Shiffrinek oroimena azaltzeko biltegi anitzen teoria garatu zuten.

- Oroimen sentsoriala. Sentsazioak erregistratzen ditu estimuluen ezaugarri fisikoak ezagutzea ahalbidetzen du.

- Iraupen laburreko oroimena. Orainaldian behar dugun infor, gordetzen du.

- Iraupen luzeko oroimena. Munduari buruz ditugun ezagutzak gordetzen ditu, aurrerago erabili ahal izateko. Gure datu-base iraunkorra da.

Atkinson eta Shiffrinen arabera, biltegi bakoitzak ezaugarri ezberdinak. Biltegiragzeko gaitasuna, Informazioa gordetzeko denbora  eta baita egiten duen prozesaketa motari dagokionez. Hauek atal fisiko desberdinak dituzte eta oroitzeko modu desberdinak.

4.1. Oroimen sentsoriala

Sentsazioak erregistratzen ditu.(irudiak, soinuak) .Laburrena da, segundo bat edo. Adib. Kalean norbait ikusi ezezaguna dena, ikusi eta gero bere aurpegiaz ahazten zara.

Zentzumenen oroimenak estimuluen ezaugarri fisikoak aztertu eta sentsazioak erregistratzen ditu. Estimuluen ezaugarri fisikoak, euren forma...

4.2. Iraupen laburreko oroimena

Iraupen laburreko oroimenaren funtzioa informazioa antolatzea eta aztertzea (aurpegiak ezagutu, izenak oroitu) eta gure esperientziak interpretatzea da. Inf. Antolatu eta aztertu eta bapatean erabili. Inf. Etorkizun hurbilerako erabili.

Adib:

- Informazioa modu bisual eta akustiko batean kodetzen da iraupen laburreko oroimenean eta, hein txikiagoan, ikur semantiko moduan.

- Biltegiratze-gaitasun mugatua du. Esperientzia berriek iraupen laburreko oroimenean dauden oroitzapenak aldatu ditzakete.

- Iraupen laburra du, 18 eta 20 segundo bitartekoa. Informazioa modu logikoan interpretatzen

4.3. Iraupen luzeko oroimena

Mota ezberdinak ditu: mundu fisikoa, gizartearen eta kulturaren errealitatea, gure oroitzapen autobiografikoak, hizkuntza eta kontzeptuen esanahiak. Bertan, informazioa ondo antolatuta dago eta, beharrezkoa denean, informaziorako sarbidea errazten du. Iraupen luzekora heltzeko, iraupen laburretik pasatu behar da.
Informazioa semantikoa da, materiala hitzezkoa denean, eta bisuala. Kode semantikoei esker, biltegiratutako ezagutza ugariren artean harreman esanahidunak sortu daitezke.
Gaitasun mugagabea dauka, ez dira ezagutzen bertan biltegiratu daitekeen informazioaren mugak, baina ez du berreskurapena bermatzen Informazioaren antolaketa oso garrantzitsua da gero berreskuratu ahal izateko.
Iraupenari dagokionez, edukiak minutu batzuetan, urte batzuetan edo norbanakoaren bizitza osoan zehar mantentzen dira han.

Iraupen luzeko eta iraupen laburreko oroimenen arteko harremana bi noranzkokoa da. Iraupen laburrekora iristen den informazioaren parte bat galdu egiten da, baina beste bat iraupen luzekora iristen da; bertan, antolatu eta biltegiratu egingo da. Biltegiratutako informazioa berreskuratzeko, berriz ere iraupen laburreko oroimenera transferitzea beharrezkoa da. 

5. Iraupen luzeko oroimen ezberdinak

Oroimen deklaratiboa eta prozedurako oroimena:

- Deklaratiboa (zer). Kontzeptuak, gertakariak edo datuak biltegiratzen ditu, honi esker ekar ditzakegu gogora iraganeko esperientziak eta gure bizitzako gertakizunak (senitarteko bat gogoratzeko). Modu kontzientean jaso.

- Prozedurazkoa (nola). Gaitasun edo trebetasun oroimena da, “gauzak nola egiten diren” dakiena. Ezagutza hau esperientziaren bidez eskuratzen da (bizikletan ibiltzea, adibidez), inkontzientea da eta esfortzu handirik gabe ikasten da.

- Bizikletaz joatea, hizkuntza erabiltzea eta abar beste era batera gordetzen diren trebetasunak dira, ez baitira datuak edo gertakariak, baizik eta egiteko moduak. Memoria horri prozedura-memoria edo memoria inplizitua deitzen zaio. 

Oroimen episodikoa eta semantikoa

Oroimen episodikoa

Oroimen semantikoa

Informazioa biltegiratu eta berreskuratzeko moduak ere ezberdinak dira bi memoria mota horietan. Oroimen epsiodikoak subjektuaren bizipenak edo gertakariak ordena tenporal batean gordetzen ditu. Oroimen semantikoak, berriz, informazioa hizkuntzaren arabera antolatu eta gordetzen du; modu logiko baten arabera biltegiratuz.

Oroimen esplizitua eta oroimen inplizitua

Esplizitua

Inplizitua

Informazioaren berreskurapena

Oroitzapenak ez dira informazioen  kopia zehatzak. Berreskuratzen dugun inf. Berriz lantzen dugu, horregaitik ez dira kopia zehatzak. Infor. Hobeto oroitzen dugu esanguratsua denean eta ondo antolatuta dagoenean.1. EMOZIOAK Hobeki oroitzen ditugu emozioei dagokienez esanguratsuak izandako gertakariekin lotutako gauzak;Adib.Maite dugun pertsona baten heriotza. 2. LEKUA.Oroimena testuinguruaren araberakoa da. Egoerak zenbat eta antzakotasun handiagoak izan hobeto 3. BARRUALDEA. Oroimenak ez ditu berdin prozesatzen estimulu guztiak, hobeki gordetzen ditu gauza interesgarriak,  berriak eta zirraragarriak. Aldarte batean bizitakoa hobeki oroituko da aldarte hori berrezartzen denean. 4.”Oroimeneko zuloak" Batzuetan, presazko ondorioak ateratzen ditugu eta gertatu ez diren gauzak baieztatzen ditugu, gure oroimena salbatzeko ahaleginean. 

Ahanztura

Gertakariak edo ezagutzak oroitzeko ezintasuna. Informazioaren asetasunagatik edo berreskurapen-akatsengatik gertatzen da, nahiz eta dena oroitzea ezer ez oroitzea bezain larria litzatekeen. Psikoanalisten auburuz, ahanztura babeserako mekanismo psikologiko bat da: gogamena esperientzia mingarriengandik babesten da horiek modu aktiboan kontzientziatik kanporatuz eta gauza desatseginak edo historia emozional negatiboak ahaztuz.

Jorge Luis Borges, George Orwellek

8. Oroimenaren alterazioak

Oroimenaren alterazioak iraupen luzeko oroimen-prozesuetan (kodetzea, biltegiratzea eta berreskuratzea) zehazten dira eta amnesia gisa kalifikatzen dira. Ahanzturaren kausak normalean arreta-urritasunarekin (larritasunaren edo arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmenduaren ondorioz), kodetze-ezarekin (materialaren kodetze desegokia), biltegiratze-defizitarekin (narriadurren edo interferentziaren ondorioz) edo berreskurapen-akatsekin (interferentzien ondorioz) lotu ohi dira. Oroimenaren alterazio mota asko daude. Nahasmendu batzuk arinak dira, adibidez prosopagnosia (aurpegiak oroitzeko ezintasuna) eta déjà vu  fenomenoa (zerbait aurretiaz bizi izan duzun sentsazioa). Haatik, beste batzuk akats larriak eta iraunkorrak dira; besteak beste, amnesiak, hipermnesiak eta paramnesiak.

Amnesia oroimena neurri batean galtzea da, arazo neurologiko bat dela eta (erorketa istripu bat) edo kausa psikologikoen ondorioz. Amnesia mota hauek ezberdindu ditzakegu:

Aurreranzko amnesia edo finkapenezkoa

- Atzeranzko amnesia

- Disoziaziozko amnesia

-Dementzia senila

- Amnesia funtzionalak

Hipermnesia

Paramnesia