Natuu
Enviado por Programa Chuletas y clasificado en Filosofía y ética
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 9,29 KB
· Nutrizio funtzioa
Nutrizioa deritzo izaki bizidunek kanpotik substantziak hartzeko eta substantzia horiek berezko materia eta energia bihurtzeko egiten dituzten prozesuari.
Kanpotik hartzen dituzten substantzia elikagaiak deitzen dira. Haien bidez lortzen dituzte material eta energia, prozesu hau deitzen da elikadura. Elikagaien elementuak mantenugaiak deitzen dira eta hauek dira zeluletara jaten direnak. ( gluzidoak, lipidoak, proteinak, mineralak, bitaminak…)
Nutrizio motaren arabera, izaki bizidunak bi taldetan sailkatzen dira:
- autotrofoak: meteria organikoa sortzeko gai dira, inguruneko substantzia ez - orgainko bakunak erabiliz ( co2 h2o eta gatz mineralak)
- heterotrofoak: beste izaki bizidun batzuek sortutako biomolekula organikoak erabiltzen dituzte iturritzat.
· Nutrizioaren baitako prozesuak
- animaliak: elikagaiak hartu hondoren (elikadura), prozasu hauek egiten dituzte:
- digestio prozesua: elikagaiak substantzia bakunago bihurtu (proteinak, gatz mineralak , lipidoak, gluzidoak…)
- gas trukeak: organismoak oxigenoa hartu, metabolismoa egiteko, eta gero, co2.
- garraioa: organismoko célula bakoitzera sartzen diren mantenugaiak banatu, eta haietatikhondakin - substantziak eta karbono dioxidoa hartu,
- metabolismoa: zeluletako bakoitzean sartzen diren mantenugaiak erabili, egiturak eratzeko eta beharrezko energia lortzeko.
- iraizketa: metabolismoan sortutako hondakin substantziak.
- landareak: prozasu hauek egiten dituzte:
- sustantzien bidez xurgartu ura eta gatz mineralak.
- mantenugai ez organikoak landareen atal berdeetaraino garraiatu.
- ebaporatranspirazioa hostien bidez, xurgatutako ia gehiena lurrundu eta transpiratu.
- gas - trukea hostien bidez
- fotosintesia eguzki - argia erabiliz substantzia ez - organikoak substantzia organiko bihurtu.
- substantzia organikoak landareen zeluletako bakoitzera garraiatu
-metabolismoa eta arnasketa zelularra fotosintesiaren bidez lortutako konposatu organikoak zelulek erabiltzen dute, energia lortzeko.
- metabolismo zelularrean sortutako hondakin - substantziak kanporatu.
· Digestio prozesua animalietan.
Digestio prozesuak digestio - aparatuaren baitan gertatzen diren fenomeno guztiak biltzen ditu. Animaliek elikagaiak hartzen dituzte, eta gero, organismoak erabiltzeko moduko substantzia bihurtu, eta hondakinak kanporatzen dituzte.
Digestio - prozesuak lau fase ditu animalietan:
- irenstea: kanpotik elikagaiak hartzea
- digestioa: elikagaiak mantenugai bihurtzea. Bi digestio mota daude:
- zelula barnekoa: zelula bakoitzak berak hartutako mantenugaiak eraldatzen ditu.
- zelulaz kanpokoa: zeluletatik kanpo gertatzen da, digestio hodian. zelulaz kanpoko bi digestio mota daude: kanpokoa gorputzetik kanpo egiten direnak (araknidoek) eta barnekoa gorputzaren barruan egiten direnak (pertsonak)
- xurgatzea: mantenugaiak digestio aparatutik odolera igarotzea
- egestioa: digeritu ez diren elikagai hondakin guztiak digestio aparatutik kanpora botatzea
· Digestio aparatu motak
- barrumbe gastrikoa: zaku modukoa da eta zulo bakar batek lotzen du kanpoaldearekin: oskulu izenekoak. Zulo horrek ahoarena nahiz uskiarena egiten du. Adibidez belakiek eta polipoek.
- digestio hodiak: ahoan hasi eta uzkian amaitzen den hodi gutxi - asko luzea da. Hodian zehar zenbait eremu jakin daude, eta bakoitzak berariezko digestio eginkizunak ditu pertsonen digestio aparatua.
· Ornodunen digestio prozesua.
Ornodun guztiek células kanpoko digestioa egiten dute, digestio hodian. Organo hauek dituzte: faringea ahoa hestegorria urdaila heste mehea heste lodia.
Digestio hodian zehar badira zenbait guruin erantsi: gibela eta pankrea. Entzimak eta beste substantzia batzuk jariatzen dituzte eta digestioa egiten laguntzen dute.
· Arnasketa animalietan
Zelulen barnean mantenugaiak degradatu egiten dira mitokondrioetan, arnasketa zelularren bidez. Oxigenoa behar dahondakin substantziak ere sorteen direnez esaterako co2. gas trukea arnas aparatuan egiten da.
· Gas trukerako gainazala
Truke hori behar bezala gertatzeko gainazalek gure kasuan bronkioloak hiru ezaugarri izan behar dituzte: meheak izatea, beti heze egotea, eta odolo hodi ugariz estalita.
· Arnasketa motak animalietan
Lau arnasketa mota dituzte animaliek: larruazal arnasketa, brankia arnasketa trakea arnasketa eta birika arnasketa.
· Lurrazal arnasketa
(esaterako lur zizareek) eta anfibio helduek ere. Gas trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da.
· Brankia arnasketa
Uretako animaliek dute brankia arnasketa: zenbait anelidok, moluskuek, krustazeoek, ekunodermoek, anfibio larbek eta arrainek.
Gas trukea brankien bidez egiten da, bi brankia mota daude: kanpo brankiak eta barne brankiak.
· Trakea arnasketa
Lehorreko artoprodoek arnasten dute trakeen bidez, insektuek araknidoek eta miriaapodoek. Trakeak hodi adarkatuak dira, eta animaliaren ia organo guztietara iristen dira. Horri esker, oxigenoa zuzen zuzenean zelula guztietara iristen da, eta haietan gertatzen da gas trukea.
· Birika arnasketa
Anfibioek, hegaztiek, narraztiek, eta ugaztunek. Eta lehorreko barrazkiloek. Arnasketa biriken bidez egiten da. Airea ahoan zehar eta sudur hobietan zehar sartzen da, eta organo hauek zeharkatzen ditu: faringea, laringea, trakea eta bonkioak.
Anfibioetan, birikak bi poltsa huts baino ez dira. Narraztietan, birikek trenkada edo toles modukoak dituzte barnean. Hegaztiek gas trukerako gainazal handiagoa dute, aire sakuak deritzen poltsa itxurako hainbat luzakin bitituzte. Ugaztunek albeolo izeneko zaku ñimiño ugari dituzte
· Substantzien garraioa animalietan.
Animaliarik bakunenek ez dute zirkulazio aparaturik, belakiek eta zelenteratuak.
Gainerako animaliek zirkulazio aparatua dute, bi funtzi bete ditzan: mantenugaiak eta oxigeno zelula guztietara eramatea eta metabolismoaren ondorioz sortutako hondakin substantziak eta karbono dioxidoa organismotik kentzea. Zirkulazio aparatuak elementu hauek ditu:
-garraiorako likidoa: ornodunetan likidoa odola da ornogabeek hidrolinfa, hemolinfa…
- hodiak: ornodunetan
- arteriak: odolak bihotzetik irteteko zeharkatzen dituen hodiak.
- zainak: odolak bihotzera itzultzeko zeharkatzen dituen hodiak.
- kapilarrak: arteriak eta zainak lotzen dituzte.
-bihotza.
· Zirkulazio aparato motak animalietan.
Bi mota bereizten dira:
- zirkulazio aparato irekia: molusku eta artropodo askok dute. Hodiek ez dute zirkuitu itxia eratzen.
- zirkuitu aparato itxia: anelidoek, zefalopodoek eta ornodunek. Odolak odien barnealdean zehar zirkulatzen du beti bihotzetik irten, gorputz osoa zeharkatu eta berriro bohotzera itzultzen da.
· Iraiketa animalietan
Zelulen jarduera matabolikoak zenbait hondakin substantzia sorteen ditu, batzuk hauek dira: co2 amoniakoa eta urea.
Co2 gas trukerako gainazaletan urea arnas aparatuan zehar kanporatzen da. Gainerako substantziak iraitz aparatuak kanporatzen ditu.
Iraizketa deritzo hondakin substantziak hartzeko eta haiek organismotik kanpora botatzeko prozesuari.
Animali bakunenek ez dute iraitz aparaturik, eta hondakin substantziak zuzenean isurtzen dituzte kanpo ingurunera gorputzeko gainazalean zehar adibidez belakiak eta zelenteratuak.
Ornodunetan zenbait organo aritzen dira iraiketa prozesuan. Organo nagusiak giltsurrunak dira: gernua sorteen dute.
Gernua giltsurrunetan sortea ureterretan zehar ateratzen da haietatik gero gernu maskurira joan, eta hantxe pilatzen da. Azkenik uretran zehar, kanpora ateratzen da.
Ugaztunek giltsurrunez gain beste zenbait organo ere badituzte iraizketa funtzioa betetzeko.
· Nutrizioa landareetan.
Landareak organismo autotrofoak dira, hau da gai dira berezko materia sortzeko, ingurunetik molekula ez organikoak hartuz.
· Izerdi landuaren garraioa
Izerdi landugabea, sustraiaren barnealdera sartu hondoren, xilema izeneko garraio hodietan gertatzen da. Garraio hodiek izerdi landugabea hostoetara eta landarearen beste alde berde batzuetara iristen da; haietan fotosintesia egiteko.
· Gas trukea
Co2 ezinbestekoa da fotosintesia egiteko, eta prozesu horretan, oxigenoa askatzen da, oxigeno horren zati bat arnasketa zelularra da, eta gainerakoa, atmosferara kanporatzen.
· Izerdi landuaren garraioa
Izerdi landua banatu agin behar da, sortu den lekuetatik landarearen alde guztietara.
Banatze edo garraio hori zelula biziz osatutako zenbait garraio hodik egiten dute: floema.
Nutrizioa deritzo izaki bizidunek kanpotik substantziak hartzeko eta substantzia horiek berezko materia eta energia bihurtzeko egiten dituzten prozesuari.
Kanpotik hartzen dituzten substantzia elikagaiak deitzen dira. Haien bidez lortzen dituzte material eta energia, prozesu hau deitzen da elikadura. Elikagaien elementuak mantenugaiak deitzen dira eta hauek dira zeluletara jaten direnak. ( gluzidoak, lipidoak, proteinak, mineralak, bitaminak…)
Nutrizio motaren arabera, izaki bizidunak bi taldetan sailkatzen dira:
- autotrofoak: meteria organikoa sortzeko gai dira, inguruneko substantzia ez - orgainko bakunak erabiliz ( co2 h2o eta gatz mineralak)
- heterotrofoak: beste izaki bizidun batzuek sortutako biomolekula organikoak erabiltzen dituzte iturritzat.
· Nutrizioaren baitako prozesuak
- animaliak: elikagaiak hartu hondoren (elikadura), prozasu hauek egiten dituzte:
- digestio prozesua: elikagaiak substantzia bakunago bihurtu (proteinak, gatz mineralak , lipidoak, gluzidoak…)
- gas trukeak: organismoak oxigenoa hartu, metabolismoa egiteko, eta gero, co2.
- garraioa: organismoko célula bakoitzera sartzen diren mantenugaiak banatu, eta haietatikhondakin - substantziak eta karbono dioxidoa hartu,
- metabolismoa: zeluletako bakoitzean sartzen diren mantenugaiak erabili, egiturak eratzeko eta beharrezko energia lortzeko.
- iraizketa: metabolismoan sortutako hondakin substantziak.
- landareak: prozasu hauek egiten dituzte:
- sustantzien bidez xurgartu ura eta gatz mineralak.
- mantenugai ez organikoak landareen atal berdeetaraino garraiatu.
- ebaporatranspirazioa hostien bidez, xurgatutako ia gehiena lurrundu eta transpiratu.
- gas - trukea hostien bidez
- fotosintesia eguzki - argia erabiliz substantzia ez - organikoak substantzia organiko bihurtu.
- substantzia organikoak landareen zeluletako bakoitzera garraiatu
-metabolismoa eta arnasketa zelularra fotosintesiaren bidez lortutako konposatu organikoak zelulek erabiltzen dute, energia lortzeko.
- metabolismo zelularrean sortutako hondakin - substantziak kanporatu.
· Digestio prozesua animalietan.
Digestio prozesuak digestio - aparatuaren baitan gertatzen diren fenomeno guztiak biltzen ditu. Animaliek elikagaiak hartzen dituzte, eta gero, organismoak erabiltzeko moduko substantzia bihurtu, eta hondakinak kanporatzen dituzte.
Digestio - prozesuak lau fase ditu animalietan:
- irenstea: kanpotik elikagaiak hartzea
- digestioa: elikagaiak mantenugai bihurtzea. Bi digestio mota daude:
- zelula barnekoa: zelula bakoitzak berak hartutako mantenugaiak eraldatzen ditu.
- zelulaz kanpokoa: zeluletatik kanpo gertatzen da, digestio hodian. zelulaz kanpoko bi digestio mota daude: kanpokoa gorputzetik kanpo egiten direnak (araknidoek) eta barnekoa gorputzaren barruan egiten direnak (pertsonak)
- xurgatzea: mantenugaiak digestio aparatutik odolera igarotzea
- egestioa: digeritu ez diren elikagai hondakin guztiak digestio aparatutik kanpora botatzea
· Digestio aparatu motak
- barrumbe gastrikoa: zaku modukoa da eta zulo bakar batek lotzen du kanpoaldearekin: oskulu izenekoak. Zulo horrek ahoarena nahiz uskiarena egiten du. Adibidez belakiek eta polipoek.
- digestio hodiak: ahoan hasi eta uzkian amaitzen den hodi gutxi - asko luzea da. Hodian zehar zenbait eremu jakin daude, eta bakoitzak berariezko digestio eginkizunak ditu pertsonen digestio aparatua.
· Ornodunen digestio prozesua.
Ornodun guztiek células kanpoko digestioa egiten dute, digestio hodian. Organo hauek dituzte: faringea ahoa hestegorria urdaila heste mehea heste lodia.
Digestio hodian zehar badira zenbait guruin erantsi: gibela eta pankrea. Entzimak eta beste substantzia batzuk jariatzen dituzte eta digestioa egiten laguntzen dute.
· Arnasketa animalietan
Zelulen barnean mantenugaiak degradatu egiten dira mitokondrioetan, arnasketa zelularren bidez. Oxigenoa behar dahondakin substantziak ere sorteen direnez esaterako co2. gas trukea arnas aparatuan egiten da.
· Gas trukerako gainazala
Truke hori behar bezala gertatzeko gainazalek gure kasuan bronkioloak hiru ezaugarri izan behar dituzte: meheak izatea, beti heze egotea, eta odolo hodi ugariz estalita.
· Arnasketa motak animalietan
Lau arnasketa mota dituzte animaliek: larruazal arnasketa, brankia arnasketa trakea arnasketa eta birika arnasketa.
· Lurrazal arnasketa
(esaterako lur zizareek) eta anfibio helduek ere. Gas trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da.
· Brankia arnasketa
Uretako animaliek dute brankia arnasketa: zenbait anelidok, moluskuek, krustazeoek, ekunodermoek, anfibio larbek eta arrainek.
Gas trukea brankien bidez egiten da, bi brankia mota daude: kanpo brankiak eta barne brankiak.
· Trakea arnasketa
Lehorreko artoprodoek arnasten dute trakeen bidez, insektuek araknidoek eta miriaapodoek. Trakeak hodi adarkatuak dira, eta animaliaren ia organo guztietara iristen dira. Horri esker, oxigenoa zuzen zuzenean zelula guztietara iristen da, eta haietan gertatzen da gas trukea.
· Birika arnasketa
Anfibioek, hegaztiek, narraztiek, eta ugaztunek. Eta lehorreko barrazkiloek. Arnasketa biriken bidez egiten da. Airea ahoan zehar eta sudur hobietan zehar sartzen da, eta organo hauek zeharkatzen ditu: faringea, laringea, trakea eta bonkioak.
Anfibioetan, birikak bi poltsa huts baino ez dira. Narraztietan, birikek trenkada edo toles modukoak dituzte barnean. Hegaztiek gas trukerako gainazal handiagoa dute, aire sakuak deritzen poltsa itxurako hainbat luzakin bitituzte. Ugaztunek albeolo izeneko zaku ñimiño ugari dituzte
· Substantzien garraioa animalietan.
Animaliarik bakunenek ez dute zirkulazio aparaturik, belakiek eta zelenteratuak.
Gainerako animaliek zirkulazio aparatua dute, bi funtzi bete ditzan: mantenugaiak eta oxigeno zelula guztietara eramatea eta metabolismoaren ondorioz sortutako hondakin substantziak eta karbono dioxidoa organismotik kentzea. Zirkulazio aparatuak elementu hauek ditu:
-garraiorako likidoa: ornodunetan likidoa odola da ornogabeek hidrolinfa, hemolinfa…
- hodiak: ornodunetan
- arteriak: odolak bihotzetik irteteko zeharkatzen dituen hodiak.
- zainak: odolak bihotzera itzultzeko zeharkatzen dituen hodiak.
- kapilarrak: arteriak eta zainak lotzen dituzte.
-bihotza.
· Zirkulazio aparato motak animalietan.
Bi mota bereizten dira:
- zirkulazio aparato irekia: molusku eta artropodo askok dute. Hodiek ez dute zirkuitu itxia eratzen.
- zirkuitu aparato itxia: anelidoek, zefalopodoek eta ornodunek. Odolak odien barnealdean zehar zirkulatzen du beti bihotzetik irten, gorputz osoa zeharkatu eta berriro bohotzera itzultzen da.
· Iraiketa animalietan
Zelulen jarduera matabolikoak zenbait hondakin substantzia sorteen ditu, batzuk hauek dira: co2 amoniakoa eta urea.
Co2 gas trukerako gainazaletan urea arnas aparatuan zehar kanporatzen da. Gainerako substantziak iraitz aparatuak kanporatzen ditu.
Iraizketa deritzo hondakin substantziak hartzeko eta haiek organismotik kanpora botatzeko prozesuari.
Animali bakunenek ez dute iraitz aparaturik, eta hondakin substantziak zuzenean isurtzen dituzte kanpo ingurunera gorputzeko gainazalean zehar adibidez belakiak eta zelenteratuak.
Ornodunetan zenbait organo aritzen dira iraiketa prozesuan. Organo nagusiak giltsurrunak dira: gernua sorteen dute.
Gernua giltsurrunetan sortea ureterretan zehar ateratzen da haietatik gero gernu maskurira joan, eta hantxe pilatzen da. Azkenik uretran zehar, kanpora ateratzen da.
Ugaztunek giltsurrunez gain beste zenbait organo ere badituzte iraizketa funtzioa betetzeko.
· Nutrizioa landareetan.
Landareak organismo autotrofoak dira, hau da gai dira berezko materia sortzeko, ingurunetik molekula ez organikoak hartuz.
· Izerdi landuaren garraioa
Izerdi landugabea, sustraiaren barnealdera sartu hondoren, xilema izeneko garraio hodietan gertatzen da. Garraio hodiek izerdi landugabea hostoetara eta landarearen beste alde berde batzuetara iristen da; haietan fotosintesia egiteko.
· Gas trukea
Co2 ezinbestekoa da fotosintesia egiteko, eta prozesu horretan, oxigenoa askatzen da, oxigeno horren zati bat arnasketa zelularra da, eta gainerakoa, atmosferara kanporatzen.
· Izerdi landuaren garraioa
Izerdi landua banatu agin behar da, sortu den lekuetatik landarearen alde guztietara.
Banatze edo garraio hori zelula biziz osatutako zenbait garraio hodik egiten dute: floema.