O Método Cartesiano e o Racionalismo Filosófico

O proxecto cartesiano

O proxecto cartesiano consiste en unificar todas as ciencias nunha soa. Isto para Descartes é posible xa que:

• As ciencias son a sabedoría humana, aínda que se apliquen a diferentes obxectos.
• Existe un método universal, único para todas as ciencias. Con isto oponse á filosofía aristotélica, xa que para Aristóteles a xeometría e a aritmética eran ciencias distintas.
• Aínda que existan ciencias distintas, todas elas forman unha unidade: toda a filosofía é como unha árbore, cuxas raíces son a metafísica, o tronco a física, e as pólas son todas as demais ciencias.

Para Descartes, o seu proxecto debe seguir dúas fases:

1. Formular un método para todas as ciencias. Enténdese por método un conxunto de regras certas e fáciles, tales que quen as observe exactamente non tomará nunca nada falso por verdadeiro, e, sen gastar inutilmente ningún esforzo da mente, senón aumentando sempre gradualmente o seu saber, chegará ao coñecemento verdadeiro de todo aquilo do que sexa capaz.
2. Desenvolver as diversas ciencias, comezando pola metafísica (que contén os principios do coñecemento), despois pola física (que examina como está composto o Universo), e rematando coas demais ciencias.

O Método Cartesiano

O problema que lle preocupou a Descartes foi o da fundamentación do coñecemento.

Os antecedentes do método podémolos ver na lóxica, por un lado, e na álxebra e na xeometría, polo outro. Deles toma algo, aquilo que é aproveitable, pero rexeita a maior parte porque ou ben son moitas as regras, como no campo da lóxica, ou son abstractas ou confusas, como no campo da álxebra e a xeometría, polo que considera que o seu método é orixinal, constando de poucas regras e concretas.

Descartes sinala catro regras para dirixir correctamente a razón: as dúas primeiras conforman o que se lle chamou parte analítica e as dúas últimas a parte sintética.

• Regra da evidencia: Non admitir nada como verdadeiro sen coñecer con evidencia que o é; é dicir, evitar coidadosamente a precipitación e a prevención, e non comprender nos propios xuízos nada máis que o que se presente á razón tan clara e distintamente que non houbese ningunha ocasión de poñelo en dúbida. Para Descartes, chégase á evidencia mediante:
  • Intuición: Visión intelectual directa e inmediata de conceptos ou verdades simples.
  • Dedución: Derivación de novas ideas ou conclusións a partir das xa coñecidas por intuición, formando ideas complexas.
• Regra da análise: Dividir cada unha das dificultades que se examinen en tantas partes como sexa posible e requirible para mellor resolvelas, chegando así aos elementos máis simples, evidentes por si mesmos.
• Regra da síntese: Conducir ordenadamente os pensamentos, comezando polos obxectos máis simples e fáciles de coñecer, para ascender pouco a pouco, gradualmente, ata o coñecemento dos máis complexos, supoñendo mesmo unha orde entre aqueles que non se preceden naturalmente uns aos outros.
• Regra da enumeración: Facer en todo enumeracións tan completas e revisións tan xerais que se estea seguro de non omitir nada.

As catro regras do método permítenlle a Descartes iniciar unha aventura intelectual: cuestionar todos os coñecementos recibidos.

O Racionalismo

Coa razón abonda para coñecer. Os seus principais representantes son Descartes, Malebranche, Spinoza e Leibniz.

Características Principais

• Existencia de ideas innatas: Ideas que non proceden da experiencia sensible, senón que se encontran na mente desde o nacemento. O coñecemento verdadeiro baséase nestas ideas, cuxa característica principal é a evidencia (claridade e distinción).
• Busca dun método universal: Inspirado no método matemático e xeométrico, busca garantir a certeza do coñecemento e determinar a verdade ou falsidade das proposicións. Descartes propuxo as súas catro regras; Leibniz foi precursor da lóxica formal; Spinoza intentou aplicar un método demostrativo similar ao xeométrico á ética.
• Confianza plena na razón humana: Considérase a principal ferramenta para alcanzar a verdade e comprender a realidade.
• O mecanicismo: Concepción do mundo como unha gran máquina, onde todo se explica por causas eficientes (choques e movementos de materia), rexeitando as causas finais aristotélicas.
• Metafísica baseada na idea de substancia: Defínese substancia como aquilo que existe por si mesmo e non necesita doutra cousa para existir. Descartes distinguiu tres substancias (Deus, pensamento e extensión/materia); Spinoza afirmou a existencia dunha única substancia (Deus ou Natureza); Leibniz propuxo a existencia de infinitas substancias simples (mónadas).