O Método Cartesiano e a Dúbida Metódica

O Problema do Método e o Proxecto Cartesiano

Unha das preocupacións fundamentais de Descartes, que marcará os inicios da filosofía moderna, é a cuestión do método, polo menos por tres razóns:

1. A Dispersión Metodolóxica do Renacemento

   Utilizábanse diferentes métodos segundo as disciplinas, seguindo unha tradición aristotélica.

2. O Escepticismo

   Bastante xeneralizado na época, representado por Charrón, Francisco Sánchez e Montaigne.

3. A Metafísica e a Ciencia

   Aínda sendo a metafísica o tronco común das ciencias, non acadou o camiño seguro da ciencia, con resultados e teorías diferentes ou contraditorias. Descartes admiraba a claridade e evidencia das matemáticas.

Partindo do bo sentido e a razón presentes en todos os humanos e da unidade do saber, Descartes estaba convencido de que o problema era a falta dun método rigoroso e eficaz. Xa dende as "Regras para a dirección do espírito" e no "Discurso do método" plantexa a Mathesis universalis, un método xeral da razón.

Os Catro Preceptos do Método

1. Evidencia

   Non tomar nada como verdadeiro ata que se vexa con total claridade e distinción. O criterio de verdade é a claridade e a distinción.

2. Análise

   Agrupar os elementos simples ou partir deles para chegar aos complexos, como unha ascensión do elemental ao complexo.

3. Síntese

   Conducir con orde os pensamentos, comezando polos obxectos máis simples e fáciles de coñecer, para ascender pouco a pouco, ata o coñecemento dos máis complexos.

4. Enumeración

   Facer revisións xerais e completas para estar seguro de non omitir nada.

Este proceso baséase en dous mecanismos:

• Intuición

  A idea clara da mente ou a percepción inmediata de algo como verdadeiro.

• Dedución

  O encadeamento sucesivo de intuicións.

O método cartesiano baséase na primacía epistemolóxica do simple e o pensar por identidade e diferenza, o principio de non contradicción.

Influencias no Método Cartesiano

1. A crenza platónica e neoplatónica da existencia das "sementes da verdade" na mente.

2. A crenza platónica e lulista da unidade do saber e dunha arte combinatoria.

3. A influencia de Bacon e o coñecemento da natureza a partir das "cuestións perfectamente comprendidas".

4. A influencia das matemáticas e o seu método, dende Pitágoras e Platón ata os matemáticos renacentistas como Kepler e Galileo.

A Dúbida Metódica e a Primeira Verdade: o Cógito

Descartes pretendía partir dun principio sólido e evidente para construír unha filosofía con certeza. Para iso, utiliza a dúbida como mecanismo cognoscitivo, con tres características:

1. Universal: Aplicada a todo tipo de coñecementos.

2. Teórica: Recae fundamentalmente nas teorías.

3. Metódica: Utilizada como camiño para chegar á verdade.

Niveis de Dúbida

1. Os Sentidos

   Os sentidos enganan ás veces, polo que a súa información non pode ser totalmente certa.

2. Os Soños

   A impresión de realidade nos soños pode facer pensar que a vixilia tamén sexa un soño.

3. O Deus Enganador

   A posibilidade de que Deus nos engane constantemente.

4. O Xenio Maligno

   Un ser poderoso e malvado que se empeña en enganarnos.

O Cógito

A única certeza é o propio feito de dubidar, e para dubidar é necesario pensar, e para pensar é necesario existir. Penso, logo existo (Cogito, ergo sum) é a primeira verdade evidente. O cógito non é unha dedución, senón unha intuición. A existencia está vinculada ao pensamento: Eu son unha cousa que pensa (Res cogitans).

O criterio de verdade é a claridade e a distinción, complementado co criterio do Deus veraz.

A Existencia de Deus e o Deus Veraz

Con Descartes iníciase o plantexamento crítico do coñecemento, centrándose no suxeito e as ideas (idealismo epistemolóxico). O problema é a veracidade das ideas.

Tipos de Ideas

• Adventicias

  Parecen provir dunha realidade exterior (ex: corpo, árbore).

• Fácticas

  Resultado da actividade da mente combinando outras ideas (ex: serea, centauro).

• Innatas

  Pertencen á propia mente (ex: igualdade, infinito). A idea de infinito identifícase coa idea de Deus.

Argumentos para a Existencia de Deus

• Causalidade da Idea de Infinito

  A idea de infinito só pode ser causada por unha realidade infinita.

• Causalidade da Res cogitans

  A mente, consciente da súa imperfección, non puido producirse a si mesma, senón que foi causada por unha realidade perfecta.

• A partir da Idea de Deus

  Hai unha identidade entre Deus e a existencia: non se pode pensar en Deus como non existente.

O Deus Veraz

Deus, sendo bo e veraz, non permitirá que nos enganemos constantemente, sobre todo nas ideas claras e distintas. O erro provén da precipitación no xuízo e a oscuridade das ideas.

Descartes defende que non hai circulatio, senón ámbitos de aplicación distintos para a claridade e distinción (ideas e relacións) e o Deus veraz (coñecementos remotos e veracidade obxectiva das ideas).

As Substancias e a Relación Mente-Corpo

Descartes define a substancia como "aquilo que existe por si e non necesita de nada para existir". Amplía a noción a dúas realidades:

• Res cogitans

  A alma ou substancia pensante.

• Res extensa

  A realidade material e o corpo.

  
  Esta diferenciación ou dualidade débese posiblemnt a 2 razóns fundamentais:
  a)Unha + remota e profunda, que sería o intento de Descartes de apartar a alma do riguroso determinismo da amteria nun contexto mecanicista.
  b)En segundo lugar, outra + inmediata, como criterio diferenciador, que é a percepción clara de ser realidades independientes: “eu percíbome dunha maneira claro e distinta como algo que pensa e non extenso e percibo dunha maneira distinta o corpo como algo extenso que non penso”. Así pois, a “Res cogitans” como alma considérase absoluta- distinta do corpo coas cualidades da “Res extensa” (extensión e movemento).
  A “Res extensa” está constituída por toda a realidade material, os animais e o corpo humano, e ten como principales atributos as cualidades primarias de figura, extensión e movemento (e o calor nos seres vivos).
  Esta realidad material segue clara- no contexto da época o esquema mecanicista, composto por elementos materiair que se relacionan por contacto según a causalidade eficiente, como relación necesaria de causas e efectos (determinismo), sen deixar sitio para as sausas finais (teleoloxismo); antecedentes do “Home máquina” de Le Mettrie no s. XVIII
  O universo cartesianoé como un gigantesco torbellino ou torbellinos de elementos materiais que se moven por empuxe sen espacio vacío.
  A causa primeira do movemento é Deus, que dende a Creación imprimiulle ó Universo unha cantidade de movemento que permanece cte.(Semellante ó 1º Motor de Aristóteles)
  As causas segundas son as leis da naturaza: o ppio da inercia, o movemento rectilíneo e a conservación do movemento.
  Este universo cinemática derivado de ppios metafísicos vai a ter a súa importacia incluso nalgunhas leis físicas concretas, pero non pode incluír no seu esquema a derivada do tempo da dinámica de Galileo, nin sequera a segunda lei de Kepler, conxunto que será integrado todo + adiante na nova mecánica de Newton, sobre todo coa lei de gravitación.
  A “Res cogitans” como alma ou pensamento é o suxeito pensante, e o seu coñecemento é + fácil e directo que o do propio corpo e realidade material (que está garantizado polo Deus veraz)
  Así pois “penso,logo existo” (cógito ergo sum) é o 1º ppio( con antecedentes en San Agustín “si me engano,existo”) ou 1ª verdade absoluta- evidente que considera a 1ªbase indudable da filosofía que buscaba.
  Este “penso logo existo” non é o resultado dunha dedución ou xiloxismo que tivera como premisa mayor “todo o que pensa existe”, coo premisa menor “eu penso” e como conclusión, “eu existo”, senón que é resultado dunha intuición inmediata do pensamento e da existencia que poden identificarse nun só feito relacionando directa- o penasr co existir.
  Así pois a intuición da existencia está vinculada exclusiva- co pensamento pois como se formula + adiante : “eu son unha cousa que pensa” (“ergo sum res cogitans”)
  Nesta liña hai que resaltar a 1ª identificación da existencia e pensamento pois a mente ou a alma é obxecto dunha intuición inmediata e + fácil por tanto de coñecer que o propio corpo.E aínda que él non fose ela non deixaría de ser todo o q é.
  Hai que ter en conta ad+ que o “cógito” non é un suxeito psíquico exclusiva- senón que inclúe o feito de imaginar, sentar, dudar e marca o inicio do “suxeito trascendental” Kantiano
  Agora ben, habendo 2 substancias distintas no ser humano, o problema está na relación entre elas que non vai a ser unha unión puramente accidental como en Platón nin total- substancial de materia e forma como en Aristóteles o una Escolástica, senón como unha mezcla das dúas,que Descartes sitúa un tanto artificiosamente nunca glándula impar do cerebro, que é a glándula pineal, que é propiamente onde se pode localizar a alma ou a interación da alma co corpo: por uns axentes intermedios os espíritos vitais que son levados a travñes do sangue presionan sutilmente a gándula pineal levando as imaxes propocionadas polos órganos da sensación, e á súa vez, desde a glándula pinela levan ós músculos a información do movemento.
  En todo caso, a razón profunda de Descartes que era separar a alma do determinismo da materia faille analizar o problema da liberdade da alma, que vai a consistir na liberación das pasións que fan á alma esclava e infeliz, e ad+, partindo da superioridade do entendemento respecto da vontade, consistirá na aceptación por parte da vontade do que propón o entendemento como bo.
  O problema da relación entre a mente e o corpo vai a ser tratado tb polos outros racionalistas:
  Para Espinosa alma e corpo non son substancias senón modos dunha única substancia que chama “ Deus ou Natureza”
  Para Leibniz existen infinitas substancias entrre as que están a alma e o corpo que funcionan coordinadamente en virtude dunha Harmonía Prestablecida por Deus.
  Coa análise da substancia culmínase a metafísica tradicional e aínda que posterior- abriránse novas perspectivas desta, vai a ser criticada (a substancia) tanto no seu coñecemento como na súa relaidade dunha maneira inmediata polos empiristas e + adiante Kant considera a substancia unha categoría do entendemento que só ten validez aplicada a fenómenos, é decir, a datos da experiencia.