Metafisikaren kritika

-ikuspegi nazionalista tradizionalak goia jo eta behera egin

-Gazteak industrializazioak eta garapen-ekonomikoak sorturiko gizartearenseme-alabak

Euskara batua:

1968,Arantzazu/Erdialdeko euskalkiak hartu batasunaren oinarritzat

Hezkuntza: Ikastolen+alfabetatze-taldeen(gau-eskolak) lana garrantzitsua:euskara modernizatu+normalizatu/Helduen alfabetatze-ekimenek hasiera hamarkadako 2. Erdian

Aldizkariak:

Egan:1953/euskara hutsez/bertan idazle garrantzitsuenek(gerraosteko idazle bultzatzaile handienetakoa)Ezaugarriak: gaurkotasuna hizkeran+gaietan||Jakin:
1956/ Arantzazuko apaizgai gazteek/1959-...Pentsamolde tradizionala atzean/Europako korronte filosofiko+ideologikoekiko interesa+hizkuntz eredu normalizatuaren alde||Igela:

1962/Paris/ Mirande+T.Peillen/Euskaldun heterodoxoen aldizkaria/Helburua:tabu guztien kontra irriz

Koldo Mitxelena

Abertzale/Errenteria/espetxeratua(gudaostean aritzeagatik)→Heriotza-zigorra→aske 5urte/1946 berriz kartzela(Francoren aurkako erresistentzian)→bertan karrera ikasten hasi/Puntako filologoa/Etengabeko kritika eta autokritika jorratu behar/Lan ezagunenak(linguistika+filologia aztergai)
Fonética histórica vasca, Lenguas y protolenguas, Textos arcaicos vascos (gaztelaniaz, nazioartera zabaltzeko)/Euskaraz ere lan↑:lite+zine-kritika, batez ere/Orotariko euskal hiztegia ere berea/Urteetan euskal saiakeraren eredurik behinena

Ezaugarriak: Hizkera aberatsa(tradizio literarioan+euskalkietan oinarrituta)/Ironia-puntua +zuhurtasuna(egia biribilekiko mesfidantza)/Maila zienti↑ txtak(zientzi+kultur erreferentzi↑)/Esaldi luze+konplexu hari naguasi eten→hitztarte,parentesi+aposizio txertatuz

Txillardegi

Donostia/Bilbo→Ingeniaritza ikasten/Abertzalea(hainbat aldiz atxilotua+errefuxiatu behar)/Hizkuntzalaritza-ikasketak(Paris)/Euskal eleberrigintza berritu, mendebaldeko kulturaren ildoan jarri+eraldatu/Berrikuntza(hizkera+gaietan)/hausnarketak plazaratzeaz arduratu(existentzialismoa,hiriko giroa,Jainkoa,pertsonaien bakardadea,maitasuna, sexua,alkohola,suizidioa...)/







Teknika(Europako mugimendu existentzialistarekin lotuz

)→

Eusk batuaren alde hasieratik, euskaldun berria

Leturiaren egunkari ezkutua(1957)-Pertsona bakarti+gogoetatsu baten egunkari ezkutu,intimoa/

Gertakizunak baino,giza izateari buruzko gogoeta filosofikoak/

Prota  1.Pertsonan ari den ni zalantzaz beterikoa/

Joxeba Leturia→euskal literaturako 1.Prota gatazkatsua/Joxeba+Mirenen arteko maitasun-harremanen istorioa kontatu→porrotean amaitu(Protak bere buruaz beste)/Mundu-ikuskera existentzialista→Leturiak bere bizitzaren zentzurik+norabiderik eza azaldu

Peru Leartzako

Denboraren iragankortasunak Peru kezkatu/gizarteaz nazkatuta budismoaren bake-bidera jo

Elsa Scheelen

Buselan/eztabaida idelogiko+politikoak garbi agertu/ Maitasunaren mozorropean, gzonek sexua baino ez bilatu→Elsaren mesfidantza+ bakardadea emendatuz, irtenbiderik gabe uzten dute prota

Krutwig

Euskaltzaindia berregituratu+euskara euskal kultur hizkuntza bilakatu beharra aldarrikatu/

Vasconia:

Marxismoa+borroka armatua proposatu/

Elitista+kultura klasiko zale/Leizarragan  oinarrituriko euskara, maileguz hornitu/

Hizkera horrek→ulergaitz bere txtak

Txomin Peillen

Biologo Paristarra/jatorri Zuberotar/

Giro tradizional elizkoia baztertu→ildo berria jorratu/

Miranderekin batera, Igela aldizkaria sortu+zuzendaria izan/Euskaltzain osoa

Juan San Martin

Kultur eragile garrantzitsu/aldizkari ↑tan: literatur kritika/Euskaltzain osoa

Jon Mirande

Gaitasun+kultura ↑/Zuberotar/zuzenbidea,Filosofia+Literaturan+ Hizkuntzalaritzan aditua/15 hizkuntza/

Euskara 20 urtekin ikasi/Parisen bizi arren→ozotporik ez euskal kulturan murgiltzeko/

Eusko Ikaskuntzako idazkari/

Euskaltzaleen artean bere pentsamolde eta jarrera probokatzaileagatik zokoratuta/etsita euskaraz idazteari utzi/72an bere buruaz beste

Pertsonaren ardatzaeuskaldun-fededun binomioa+espainiar eta frantiazr estatuekiko menpekotasuna onartu ez/
Paganismo inmoralaren alde→sutsuki eraso Jainkoa, Eliza eta morala(Kultura judu-kristauak ahulen zapalketa bideratzeko baino balio ez zuelako)/Burgesiaren diruzaletasuna+ideologia ezkertiarra Xgogoko/Elite borrokalaria sortzearen alde/

Filosofo handien jarraitzaile/ jarrera zirikatzailea. Askatasun-nahiak ideia faxistak defendatzera eraman/

X egiazko maitasunik→sexuak indar↑

Pentsamolde horrek bere lanetan/munduaren zentzugabekeriaren erakusle: suizidioak, ironia mingotsak, umore beltzak eta pertsonaia baztertuek protagonismo↑/Kutsu paganoko askatasuna+jarrera heroikoa/

Itsusi-eder kontraste lanetan/

Lapurtera klasikoa/lanik garrantzistuena→Haur besoetakoa:Pedofiliaren gaiak ate asko itxi

##Gabriel Aresti

Euskaldun berri(baina zeharo barneratu euskara+euskal lite tradizioa)/

Garaiko euskal kultu-ko pertsonairik garrantzitsuenetakoa/Eusk batuaren bultzatzaile(argi eta zuzen erabili)/Poesia sozialaren aitzindari/Euskal poe-sozialari ahotsa eman-Poesia:gutxiengo kultuetatik urrun gehiengo xehetik hurbil/lanen mezua: duintasuna,egiarekiko konpromisoa,askatasuna,justizia,.../

Herriarentzat idatzi||

Poes 2 estilo:

Sinboloak:Maldan Behera(59)/

Hizkera garbia:Harri eta Herri(1964) Euskal Harria(+3) Harrizko Herri hau(+3)||

Ezaugarriak:

Zeharo berritzailea,gaietan(momentuko arazoak),baina euskal sustrai tradizionaletara lotua/

Hainbat gai+motibo errepikatu:

Egia,justizia,bakea, askatasuna.../

Sinbologia:-

Etxea(herria,hizkuntza,izena,familia,iragana+etorkizuna)-Harria(EH, historiaurreko garai mitiko+utopikoaren ispilu)-Mailua(poesia,herria bere lozorrotik  esnatzeko tresna)/Poeta=Etorkizn hobearen iragarle(bña utopia ezik,ezkortasuna ere landu)

Euskal kulturgintzako gehienak exiliora

Gerraurreko garrantzitsuenak hil(Lizardi,Lauaxeta…) Pizkundeak ez aurrera

Argitalpenak

Euskaraz debekua/

Lehen pausoak atzerrian(1.Argitaletxeak)/

EKIN(Buenos Aires)-Euskal lite garatzeko esparru bakanetariko- ndres Maria Irujo+Ixaka Lopez Mendizabal sortu/

Euzko-Gogoa(Guatemala)-Jokin Zaitegi sortzaile+bultzatzaile nagusi-munduan barreiatutako idazleen+EHkoen arteko zubi

NJon Etxaide

Alos-torrea

XV.Mendeko gertaera 1en oinarritu/Joanak joan
Etxahun bertsolari zuberotarraren bio nobelatua/Ezaugarriak:
-Dokumentazio zehatza-Hizkuntzarekiko ardura Eusebio Erkiaga

Genero guztiak landu/

Arranegi:Agirreren Kresala eta

Araibar zalduna+

Batetik bestera:herri-girotik urrundu(hiritartzeko interesa)/hizkuntzarekiko kezka(

Euskara=EHren identitate ezaugarri nagusi gisa zaindu, literaturaren bidez)

Juan Antonio Irazusta:

Gerraosteko 1.Eleberria-Joanixio

Jose Eizagirre: Erbestean kaleratu zuen bere eleberri bakarra:Ekaitzpean

Jose Antonio Loidi:Hamabost egun Urgainen,guztien artean originalena,darabilen gaiaren berritasunagatik. Detektibe-nobelatzat jo dezakegu (ez eleberri beltza).Sekulako arrakasta

LTelesforo Monzon

Lizardi miretsi,berak ere poesia sintetiko+iradokitzailea/Tonu nostalgikoa,baina dramatikoagoa,naturako irudi sinbolikoetan gordeta,aberriaren aldeko apologia azaldu/Abesteko bertsoei esker ezagun/Gaiak

: tortura,euskara,EH indarberritzeko borroka… Abestiok ikurr bilakatu ondorengo belaunaldientzat

Salbatore Mitxelena

Euskal literaturaren sustatzaile handia/

Arantzazu: euskal-sinismenaren poemaGerraostean liburu moduan kaleratu zen 1.EHn/

Zalantza existentzialak darabiltza, gerra galdu eta diktadurak dakarren zapalkuntzaren ondoko ezkortasun+frustazioarekin lotuago/Bizi nahia eragin nahi herriari; herri-literaturaren teknika+formaz baliatuz/poemaren atal 1 zentsuratu -osorik Guatemalan(eta liburuak zentzua hartu:EHren Pizkundearen aldeko aldarrikapena)/Poemak eragin↑ Arantzazuko Santutegiaren inguruan(bertatik→euskal literatura bultzatuz idazle asko

Nemesio Etxaniz

Gerraurreko kulturgintzako idaz garrantzitsuenak ezagutu(Lizardi)/

Lizardiren eragin nabaria/

Bere poemak leku +tan argitaratu,gero liburu gisaLur berri bila/Espainiako 27ko Belaunaldiko olerkariakgogoko+Pizkunde garaiko olerkariei miresmena/

Abangoardiari begi onez begiratu zion

Iratzeder

Garaiko idazlerik emankorrenetarikoa(zabalkunde handirik ez)/

Liburuska laburrak: Aphez, Amen besta, Ezkila eta tirola, Ezkongai/Lan luzeago+garrantzitsuagoak: Mortuan oihu,Pindar eta Lanho,Zeru menditik/Euskaltzaletasuna+jainkozaletasuna gai nagusi/

Gerraurreko olerkari berritzaileen haritik(izadia,itsasoa)

Agertu/

S. Mitxelena bezala→hizkuntza herrikoia/

Frantziako kulturaren jarraitzailea→mendebaldeko euskal olerkariengandik aldendu

Gerraurreko olerkariak gerraostean

Euskaldunak: euskal literaturako poema epiko nagusia/Orixek gerraurrean idatzi→beranduago argitaratu/

Herrikoitasuna+tradizioaren gorespena berreskuratu+nazionalismoak mende hasierako literaturan utzitako topikoak/

Ordura arte sortu gabeko lan epiko erraldoiaren hutsunea bete zuen