Lurraren dinamika

BURU HAUSGARRI KONTINENTALA: Mobilismoaren sorrera:1915ean Alfred Wegener alemaniar meteorologoak Kontinenteen eta ozeanoen jatorria liburua argitaratu zuen.
Teoria mobilistasortu zen. Lurraren historian kontinenteak lekuz aldatu direla dioten teoriei esaten diegu mobilista. Haien aurkakoek kontinenteak horizontalean ezin direla mugitu diote. Argudioak: -

Argudio geografikoak

Wegenerren kasuan ere abiapuntua kontinenteen forma izan, buru hausgarri erraldoi bateko zatiak balira bezala ahokatzen zutela zirudien. Itsas mailaren aldaketa etengabeak eta itsasertzeko higadura-prozesuak kontuan hartzen baditugu,ahokatzea perfektua izatea izango zen harrigarriena. –Argudio geologikoak:
Egitura geologiko batzuek Ozeano atlantiko bi alde jarraipena zuten ohartu zuen. –Argudio paleoklimatikoak:
Harri sedimentario jakin batzuk erabili zituen, haien sorlekuko klimaren adierazle:ikatzak,tillitak eta igeltsua. Antzinako klima horien mapak marraztu zituen eta kontinenteek egungo lekuetan jarraituo balute, haien banaketa ezingo litzekeela azaldu ondorioztatu zuen. –Argudio paleontologiak:
Fosil ugari nola banatuta zeuden aztertu zuen. Espezie bereko organismoak gaur egun bata bestetik oso urruti dauden tokietan daudela egiaztatu; beraz, bizi ziren garaian toki horiek gertu egon ezean,haien presentzia azaltzea zaila izango litzateke.

KONTINENTEEN JITOAREN TEORIA:

Kontinenteen jitoaren teoría ideiak

:- Iraganean,azaleratuko lur guztiak bat eginda egon ziren eta kontinente handi bat osatzen zuten

. Pangea

–Pangea zatitu egin zen. Handik sortutako zatiak lekuz aldatu eta egungo kontinenteak sortu ziren. –Kontinenteen aurrerapen-frontean zimur batzuk osatu ziren; gaur egungo mendikateak dira. EZINEZKO HIPOTEZIA:-Lurraren errotazioak eragindako indar zentrifugoak kontinenteak ekuatoreantz mugituko lituzke. –Eguzkiaren eta ilargiaren erakarpenak eragindako balaztatzea. Bi arrazoi horietako bat ere ez zen nahikoa. Ideiak ezinezko hipotesitzat jo ziren.

Gaur egungo iritzia:

Wegenerrek oinarrizko bi hutsigite izan zituen. Lehen hutsegitea kontinenteak ozeanoen hondoan gainean mugitzen zirela pentsatzea izan zen. Bigarrena,berriz lekualdatze horien arrazoi gisa emandako azalpena izan zen. Alemaniar meteorologoak. Geologia goitik behera aldatuko zuen teoriaren oinarriak ezartzea lortu zuen:

Plaken tektonikoa

NOLAKOAK DIRA OZEANOEN HONDOAK:

Dortsala:

Bi plaken arteko arrokata,bertatik magma ateratzen da.  OZEANOAK BERE SKRETUA ARGITZEN DU: Aurrerapen teknologikoei esker ozeanoen hondoen mapak egin ziren. –Dortsal ozeaniko dagoela:
Urpeko erliebe abisaletik 2 edo 3 km gora dago. –Sedimentu gutxi eta modu arraroan banatuta daudela:
Dortsalaren gainean sedimenturik ez zegoela izan zen. –Ozeanoen hondoak gazteak direla.

NOLAKOA DA LURRAREN BARNEA? Lurraren barneari buruzko datuak: Zuzeneko datu gutxi daukagu,vaina zeharkako asko dira. –Lurraren barneko dentsitate handiago da kanpokoa baino.:
Lurraren betez besteko dentsitatea 5,5 g/cm dela kalkulatu. –Lurraren barnea beroa dago:
Meatzeetan zenbat eta sakonago Joan,temperatura altuago da. –Lurrak iman bat dirudi:
Lurrean eremu magnetiko bat dago hari esker iparorratzak iparra adieraztu. Metalezko nukleo bat izateak azaltzen du fenómeno hori. –Lurra geruzatan egituratuta dago:
Lurrikara bat gertatzen denean,uhin batzuk norabide guztietan mugitzen dira;uhin sismiko esaten zaie.LURRAREN KONPOSIZIO:Uhin sismikoen hedapen-abiadurak bat batekoetengunedituzte(Mohorovicic,Gutenberg,Lehmann)

Lurrazala:

Azaleko jeruza mehea da. Kontinenteetan batez beste 35km lodi da. Granitoa 8km lodi da eta basaltoa da nagusi. –Mantua:
Oso jeruza lodia da,2900 km sakoneraino iristen da. Mohorovicic etengune bereizten du lurrazaletik –Nukleo:
Erdiko esfera da. Gutenberg etenguneak manturik bereizten du. Burdinaz eta nikelez osatuta dago. UNITATE GEODINAMIKOAK: -

Litosfera

Kanpoko jeruza da eta zurrunena. Lurrazal guztia eta goiko mantuaren zati bat hartzen ditu. –Litosferaren azpiko Mantua:
Litosferaren azpiko jeruza plastikoa da nukleoarekin muga egiten duena. Bi jeruza bereizi izan dira goiko jeruza(astenosfera) (mesosfera) –Kanpo nukleoa:
Mantuaren azpian dago eta lehmann etenguneraino iristen da. Likido egoeran dago. Lurraren barnean urtuta dagoen geruza bakarra

. Barne-nukleoa

Nukleoaren gainerako zatia hartzen du, eta solido egoeran dago.

DORTSALAREN EZAUGARRIAK:
Dortsal ozeanikoaordoki abisalaren gainetik 2-3 kilometro altxatzen den itsapeko erliebea da. Haustura batzuek eten egiten dute eta albo batera mugitzen. Haustura horiek failatransformakorrakdira. OZEANO-HONDOEN ADINAK: Ozeano hondoetan adinen antolaketa askoz ere ordenatuago dago kontinenteetan baino.

Egungo harriak daude dortsaletan:

dortsal ozeanikoak osatzen dituzten basaltoek milioi bat urte baino gutxiago dute. Geologian egungo harri esaten zaie horrelako harriei

. Lurrazal ozeanikoa zaharragoa da,dortsaletik urruntzen doan haienean:

Basaltoak gero eta zaharragoak dira dortsal ozeanikotik urruntzen.

Sedimentuen potentziak:

Dortsalak ez du sedimenturik,baina handik urruntzen garen heinean. OZEANO-HONDOAREN HEDAPENA:
Litosfera ozeanikoa dortsalaren osatzen da,eta haietatik alde batera hedatzen. Litosfera ozeaniko dortsal baten sortu. Dortsal guztiak ez dira aktiboak. LITOSFERA OZEANIKOA SUNTSITZEN ARI DA: Litosfera ozeaniko berria osartzen bada prosezu hori orekatzeko ozeanoko beste eremu batzuetan suntsitu. Plaken tektonikaren teoríaren arabera,eremu batzuetan litosfera berriz Lurraren barnean sartzen da. Eremu horiei subdukzio-eremu esaten zaie.

LITOSFERA PLAKAK: Litosfera lurraren kanpoko jeruza zurruna da;Lurraren oskola dela esaten liteke. LITOSFERAKO PLAKEN MUGAK: Plaka baten eta beste baten arteko uga plakaren ertza edo muga. –Dortsal ozeanikoak:
Plakaren muga horietan, litosfera ozeaniko berria osatzen da. Jarduera magmatiko handia izan ohi dute. Jarduera sismikoa ere izan ohi dute.

SUbdukzio eremuak:

plakaren muga horietan ,litosfera suntsitu egiten da. Ozeano fosek subdukzio eremu garrantzitsuenetako batzuk adierazten dituzte. Subdukzio-eremuak dira Lurrean lurrikara gehien eta handienak izaten dituzten eremuak. Bi plaken arteko marruskadura biziak sortutako beroaren eta subdukzioa jasandako materialek daukaten uraren ondorioz.

Faila-transformakorrak:

Plakaren muga horietan ez da litosferarik sortzen ez suntsitzen. Plaka bat zeharretan mugitzen da beste batetiko. Eremu horietan ere ohikoak dira lurrikarak.

4.(Euroasiakoa,Afrikakoa,Indoaustraliarra,Ozeano barekoa,Ipar amerikakoa,Hego amerikaoa eta Antartikakoa. Nazca plaka, Karibekoa eta Arabiakoa)Plakak mugitzen dira lurraren barnean gertatzen duten konbertsio-korrontei esker

. 6

–Litosfera zatitu -Litosferaren plakeen ertzak –Litosfera ozeaniko birsatu –Litosferako plaken marruskadura –Litosfera mugimendua –Litosferaren aldaketak historioa.

MATERIALEK ESFORTZUEI NOLA ERANTZUTEN DIETEN. Sedimentuak jeruza horizontaletan metatzen dira
. Deformazioesaten zaio esfortzuen eraginpean jarritako harriek izandako posizio bolumena edo forma. DEFORMAZIO MOTAK:

Elastiko:

Materiala deformatu egiten da esfortzu baten jartzean baina laster jatorrizko froma hartzen dute. Goma luzatu.IragankorraPlastikoa
: Materiala deformatu egiten da esfortzu baten eraginpean jartzean. Ez du jatorrisko forma hartzen. Plastilina barra okertu. Presioa egiteari tolesten da.IraunkorrakHaustugatikoa:
Esfortzuaren ondrioz materiala barne kohesio galtzen du. Konpresioa handiago eragiten zaio. ,hautsi egingo da azkenean. Konpresioa arina bada, ez da deformatuko eta portaerazurrunadela esango dugu. Iraunkorrak HARRIEN PORTAERA: Tenperaturak altuak badira eta ura baldin badago harrien portaera plastikoa izan daiteke. NORABIDEA ETA OKERDURA:

Norabide:

Geruzako horizontal batek iparra-hegoa lerroarekiko eratzen duen angelua.Erlojuaren orratzen noranzkoari jarraituz neurtzen da.

Okerdura

: Geruza baten gainazalak plano horizontal batetiko duen angelua da. Okerduraren noranzko adieraztu. Bola bat dago geruzaren gainean

DEFORMAZIO PLASTIKOAK: Tolestura baten elementuak: Elementu multzo -

Plano axiala

Tolestura zati simetrikoetan erdibetzen duen planoa da. -

Gontza:

Gehienezko kurbadura duen tolesturaren eremua da. –Tolesturaren ardatza edo gontz lerroa:
Plano axialaren eta gontzaren elkargunea da.

Alpea

: Tolesturaren sahietsak dira,gontzaren bin aldeetan daudenak.

Nukleoa:

Tolestura baten barne-barneko eremu da.TOLESTURA MULTZOAK: Antiklinal baten ondoren sinklinal bat agertzen da eta alderantziz. Tolestutako jeruza multzoak antiklinal batwn forma harzen du: multzo antiklinorioderitzo. Multzoak sinklinal baten forma hartzen badu: 
sinklinorio deritzo. TOLESTURAK IDENTIFIKATZEA ETA DESKRIBATU: Tolestura baten deskribapen osoagoa egiteko,adierazitako sailkapen-irizpidak erabiltzea komeni da.Naturan,tolestura bat ezin da beti argi bereizi. Higadurak gontza deuseztatzen du eta inklinatutako zenbait jeruza besterik ez ditugu ikusten. Geruza guztiek antzeko okerdura izan dezakete eta bi alpeen artean ez dago okerduraren desberdintasunik. Geruzen errepikapen simetrikoak adieraziko du tolestura bat. Geruza zaharrena zein den antiklinala eta sinklinala den adieraz dezakdegu.

HAUSTURAGATIKO DEFORMAZIO:Harri batek jasandako esfortzuak haren haustura-muga gaindi dezake,haustura gertatzen da. Bi mota daude:

Diaklasak eta failak

DIAKLASAK: Haustura horietan blokeak ez dira bata bestearekiko mugitzen haustura zabaltzen eta arraildura gehiago irekitzen dute. Diaklasak dituen harria eta diaklasak aldi berean sor daitezke. Sedimentu buztintzuak lehortzen direnean sortutako lehortze-arrailduretan. Ohikoena diaklasakeratzen dira. Diaklasak taldetan bilduta egon ohi dira eta diaklasa-sistemak eratzen dute.  FAILAK: Haustura horietan bloke bat beste batetiko mugitu da. Faila-planoa: Faila-planoaren gainean mugitu du bloke bat bestearekiko. 

Faila-blokea

: Haustura gertatu ondoren,lurra bitan zatitzen da. Blokeak altuera desberdinean gelditzen badira,bloke goratua eta bloke hondoratua deritze. 

Faila-jauzia

Gertatutako desplazamendu erlatiboaren neurria da. 

Failaren orientazio:

 faila planoaren norabide eta okerdura dira. FAILA MOTAK: 

Faila normala:

 tentsio. Planoaren gainetik geratu dena behera mugitzen da. 

Alderantzizko faila:

 konpresio. Gora mugitu. 

Urratze faila:

 Paraleloz mugitu. FAILA MULTZOAK: -Graben edo fosa tektonikoa –Horts edo zutabe tektonikoa.

ZEIN GERUZA DA ZAHARRENA?Jatorrizko antolaketa duten geruzak adina kontuan hartuta ordenatzeko da gainjartzearen printzipio erabiltzen. Harriak tolestu eta geruzak bertikalki antolatuta. 

Fosilak:

Fosilak egotea nahikoa izango da jeruza horiek zaharrenetik sailkatzeko. 

Pikor-hautespena:

 Materialek zer tamaina duten egindako sedimentazio da. Lodienak besteak baino lehenago erortzen dira hondora eta finak. Geruzaren oinarria (oina)eta haren goiko aldea(gaina). 

Lehortze-arraildurak:

Gainazaleko arraildurak oso zabalak dira eta itxi egiten dira. V forma dute eta bere erpinak geruzaren oina adierazten dute ebakidura batean.