Noiz lortu egin zen lehenengo aldiz euskal herriko autonomia estatutua legeztatzea?

12. GAIA: TRANTSIZIOA (1975-1985): 1978ko Konstituzioa Eta 1979ko Gernikako Estatutua

Frankoren heriotza 1975eko Azaroak 20ean izan zen.

Bi egun beranduago, Joan Karlos I.A erregek bere kargua zin egin zuen

Trantsizio bermatzaile bihurtu zen; herritarrek onartu egin zuten trantsizioa. Zailtasun handiak izan ziren prozesuan.

1. ARIAS NAVARROREN GOBERNUA (1975-1976)

   
   

Erregeak Carlos Arias Navarro izendatu gobernuaren presidente, baina zorrotz kritikatua izan frankismoaren Jarraipena zelako. Gobernuan ministro erreformista batzuk sartu baina Jarraipena izan zen. Erabaki hau hartu zen aparatu frankista eta armada Lasaitzeko. Mugimenduko prentsaren laguntza izan zuen.

immobilismoak areagotu lan-gatazkak eta Konfrontazio politikoa. Navarrok ez zeukan indar handirik baina hainbat zailtasuni egin zien Aurre:
Langileen grebak, ETAren eta GRAPOren terrorismoa, Bunkerrak.

Navarroren gobernuak huts egin eta 1976an Greba ugari izan ziren
. Gasteizko Gertakariak (poliziak 5 grebalarien hilketa), Espainia osoan hedatu protestak Eta oposizioaren batasuna azkartu zuten. Oposizio antifrankista (PCE) eta (PSOE) Bat egin eta  Platajunta osatu

Oposizioak haustura demokratikoa eskatzen Zuen:

behin behineko gobernu indartsu eratzea, Amnistia orokorra, Askatasun Politikoak, sindikalak, eta prentsa-,iritzi- eta informazio askatasuna, nazionalitate Historikoak onartzea eta Gorte konstituziogileetarako hauteskundeak antolatzea Eta alderdi politikoak legeztatzea.Erregearen babesik ez Zuenez  Navarrok dimititu zuen 1976an.

2. ADOLFO SUAREZEN GOBERNUA  (1976-1981)

   
   

Bi egun Beranduago, Erregeak Adolfo Suarez  izendatu zuen gobernu presidente.
Oposizioak Ez zuen  ulertu mugimenduko  kide bat aukeratu izana. Suarezek gizartearen Askatasun-nahia, erreformak bizkortu zituen. Oposizioa erakartzeko, inmobilistenak Indargabetzeko eta iritzi publikoa alde jartzeko. Hala ere, prozesu Erreformistak tentsioak piztu zituen sektore inmobilistekin.

Terrorismoa trantsizioan

Trantsizioa ez zen izan baketsua, eskuin muturreko eta ezker muturrekoak prozesua oztopatzen saiatu. Gertakaririk Lazgarriena eskuin muturrakbost abokatu laboralista erail zituen. Urtarrileko azken Egunak aste beltza bihurtu, Indarkeria terroristak ehunka lagun hil; batzuk errepresio instituzionalaren eta Gehienak eskuin muturreko, GRAPOren eta ETAren. Ekonomia krisia areagotu eta Mobilizazio eta grebak izan ziren.

ERREFORMA POLITIKARAKO LEGEA

Erreformetan aurrera egiteko ezinbestekoa Zen erregimen frankista desegitea eta  erakundeak ezabatzea

Suarezen programak bi premia:

erreforma Politikarako lege bat hori eginda, gorteak desegitea eta hauteskundeetarako  deia egitea.

Erreforma politikarako Legea:

proiekturik Handiena.

Legearen helburuak;

Herri-
subiranotasuna berreskuratzea; gorteetako sufragio unibertsal, libre, Zuzeneko eta sekretuz aukeratzea; pertsonen eskubide defendatzea eta Alderdi-aniztasuna aitortzea. 

Helburua  sistema Politiko frankistaren erreforma egitea zen. Legea aurrera ateratzeko gobernuak Elkarrizketak armadarekin, Elizarekin, oposizioarekin eta gorteetako prokuradoreekin. Gorteetan onartu zen eta herritarrek  Erreferendumean onartu

OPOSIZIO DEMOKRATIKOA LEGEZTATZEA

Erreferendumak gobernua indartu, beraz, Lege dekretuak egin zituen:
preso politikoei Amnistia eman, Orden Publikorako Auzitegia (TOP) kendu zuen; askatasunak Berrezarri; greba egiteko eskubidea; Mugimendu Nazionala desegin; Estatuko Administrazio berria sortu. Frankismoarekiko haustura demokratikoa gertatzen Ari zen

Hauteskunde Legea:

bi helburu lortzeko: askatasunak ezartzea eta Hauteskunde demokratikoetarako deialdia egitea. lege-dekretuaren bidez  alderdi politikoak legeztatu.

Zailtasun juridiko handieneko auzia PCE Legeztatzea. Suárezek PCE legeztatzea egin zuen,Carrillok Espainiako legeak eta instituzioak onartzeko konpromisoa hartu ondoren.

Hauteskundeetan parte hartu zuten alderdi Politikoak

Eskuinean Aliantza Popularra (AP)

(UCD)

Ezkerrean PSOE

PCE

Katalunian (PDC)
eta Kataluniako Ezker Errepublikanoa (ERC);
Eta Euskadin, (EAJ) eta Euskadiko Ezkerra (EE).
1978. Urtearen hasierako hauteskunde sindikaletan, CCOO izan Zen garaile.

HAUTESKUNDE DEMOKRATIKOAK

Legegintza-hauteskunde askeetara deitzea ezinbestekoa sistema parlamentarioa berrezartzeko. Gobernuak eta oposizioak hauteskundeak ekainaren 15ean egitea adostu. Kongresurako 350 ordezkari aukeratu behar ziren eta 270 senaturako. Hauteskunde Legeak mesede egin UCDri, eta hauteskundeak irabazi. Bigarrena PSOE, eta PCE …  Gobernuak EEEn sartzea eskatu, eta, Europako Kontseiluak eskaera onartu.

3. KRISI EKONOMIKOA ETA MONCLOAKO ITUNAK:

UCDren lehenengo Arazoa krisi ekonomiko izan zen. 1973ko Petrolioaren krisiak. Inflazioa, langabezia eta estatuaren defitiza handitu Ziren, enpresa asko itxi. Pezetaren debaluazioak mesede egin esportazioei, Turismo eta atzerriko inbertsioei, eta krisia arindu.

1977 sinatu Ziren  Moncloako itunak.

Indar Politiko eta sozialek garaiko arazo nagusiei irtenbidea bilatzeko ahaleginak Izan ziren

Itunek bi helburu zituzten: Ekonomia erreformatu, modernizatu eta onbideratzea erreforma politikoak egiten Jarraitzea eta orden publikoko indarrak berrantolatzea…

4. KONSTITUZIOA ETA ESTATU AUTONOMIKOA

Gorte berriak  konstituzio ez-baztertzaile bat egitea Izan lehen eginkizuna.

Kongresuko Konstituzio Gaietarako Batzordeak konstituzioko testua idatzi zuen

Batzordeak, 7 kide izendatu zituen. Txostengileek herritar  gehienek onartzeko konstituzio bat prestatu Zuten.

Erreferenduma 1978ko abenduaren 6an egin

. erregeak testua berretsi zuen eta bi egun geroago BOEn Argitaratu zen.

Ondoren, gorteak desegin Behar ziren eta berriro ere hauteskundeetarako deia egin: lehenik hauteskunde Orokorretarako eta gero udal hauteskundeetarako.

1978ko KONSTITUZIOA

Konstituzioak Espainiako konstituzionalismoaren funtsezko ezaugarriak bildu,Gizarte demokratiko aurreratu bat Sortzeko asmoz.

Espainia:

Zuzenbideko estatu sozial eta Demokratikoa

Nazioaren subiranotasuna
Espainiako herrian Datza.Eredu politikoa monarkia Parlamentarioa da. Nazioaren batasun Zatiezina aldarrikatzen du baina autonomia-eskubidea Aitortzen eta bermatzen du.

Giza eskubideak eta askatasunak bermatzen ditu.Estatu  akonfesionaltzat hartzen du.
Adin nagusitasuna 18 urterekin lortuko Zen.

Herritarren Defendatzailea, Konstituzi Auzitegia eta botere judiziala Arduratuko ziren askatasun eta eskubide horiek babesteaz.  

hiru Botere banaketa eta independentzia ezartzen zuen:

Botere legegilea

Gorteek zuten.

Botere Betearazlea:

gobernuak izango zuen.

Botere Judiziala:

epaile eta magistratu independenteen eskuetan.

ESTATU AUTONOMIKOAREN SORRERA

Autonomia Estatuaren Konfigurazioa:

Diktaduran, estatua zentralista zen eta Herrialdeetako berezitasun guztiak debekatu. 1977an Suarezek autonomiak Eratzeko prozesuari ekin. Prozesua Konstituzioan jaso zen. Autonomia bihurtzeko Bi bide ematen zituzten konstituzioak: 151.Artikuluak  azkarra, nazio historikoentzat, eta 143 Artikulua,  bide mantsoago gainerako Herrialdeentzat

Katalunian

Suarezek Josep Tarradellas erbestetik itzuli eta  Generalitatea alde-baterako berrezartzea.

Euskal probintzietan Eusko Kontseilu Nagusu (EKN)

onartu.
Prozesu korapilatsuagoa izan zen,  ETAren atentatuek, abertzaleek Nafarroa euskal autonomia-araubidean sar Zedin eskatzeak eta EAJk Konstituzioa onartu ez izateak zaildu zuten prozesua.

Autonomia Prozesua baldintzatua zegoen LOAPA Zela eta. Honek mugatu egiten baitzituen autonomien eskubideak.

5. UCDren BIGARREN LEGEGINTZALDIA

1979an legegintza eta udal hauteskundeak Egin ziren. UCD  irabazi, Gehiengo osorik gabe. Apirilean lehendabiziko Udal hauteskundeak egin UCDk irabazi Baina PSOEk alkatetza eskuratu Madril, Batzelona.

Suarezen Ezin izan zituen gauzatu agindutako erreformak, dibortsio-legea, besteak beste.

Gobernuak Zenbait arazoei  aurre egin behar izan Zien.Alderdi barruko desadostasunek Suarezen dimisioa eragin zuten 1981an.

Otailaren 23ko Estatu-kolpea

  UCDk Leopoldo Calvo Sotelo aukeratu  Suarez  Ondorengo. 1981eko otsailaren 23an, Antonio Tejero teniente koronelaren Agindupeko guardia zibilen talde batek diputatu kongresua hartu zuten eta Gobernua eta subiranotasun nazionalaren ordezkariak bahitu zituen. 

 kolpistek konzentrazio Naziolnaleko gobernu bat eratu nahi zuten, Armada generala heren buru jarrita.

Erregea, buruzagi militarrekin jarri zen harremanetan, leialak Ote ziren jakiteko, eta hori jakitean herritarrei zuzendu zitzaien telebistaz Kolpea gaitzesten. Gehienek konstituzioaren alde egin zuten eta estatu Kolpekoak atxilotu.

CALVO SOTELOREN GOBERNUA (1981-1982)

Otsailaren 25ean presidente kargua hartu zuen, hitzarmenak  egitea  Lortu zuen: LOAPA  sinatu zuen Autonomia-prozesua arautzeko eta autonomien eskumenak mugatzeko; Dibortzioen Legea egin zuen; Espainia NATOn sartu baina egitura militarretik kanpora Gelditu. UCD erabat desegin.  Suarezek (CDS)sortu.

Calvo Sotelo babesik gabe geratu, Gorteak desegin eta hauteskundeak antolatu zituen,.

1982ko urriaren 28ko hauteskundek zeharo Aldatu zuten Espainiako mapa politikoa

PSOEk gehiengo osoz irabazi hauteskundeak. Felipe Gonzalezek gobernuko Presidentea bihurtu zen 1996 arte.

1982an PSOEk hauteskundeak irabazita, trantzisio-aldia amaitu zen

TRANTSIZIOA EUSKAL HERRIAN

1977ko ekainaren 19an, Euskal Parlamentarien Biltzarra eratu zen, aurreautonomia-proiektu bat egiteko

1978ko urtarrilean lege-dekretuaren bidez (EKN) Sortu, Nafarroa kanpoan geratu zen hango Parlamentariek ez sartzea erabaki zutelako.

abenduko 6an, konstituzio berria bozkatu Zen erreferendum bidez. EAJk abstentzioaren alde agertu zen.

Abstentzioa nagusi izan zen

1979ko martxoan hauteskunde orokorrak egin Ziren eta hurrengo hilean, udal-hauteskundeak

Lehenetan, EAJk  lortu Zuen, PSE atzetik. Estatutua lortzeko negoziazioak areagotu ziren.

Estatutu proiektua 1978ko abenduaren 29ko gorteteetan Aurkeztu zuten

Negoziazioaren ondorioz erreferendumean Aurkeztu. Estatutuak emaitza aldekoa izan zuen (EAJk alde jarri .

Eusko Jaularitzaren Leizaola Lehendakaria Euskadira itzuli zen

Carlos Garaikoetxea, EAEko  lehendakari Bihurtu zen.

GERNIKAKO ESTATUTUA

Espainiar estatuaren barruan autonomia Erkidego gisa finkatzen du baina etorkizunerako eskubide historikoak ukatu gabe.

Gai  Eztabaidatuenak jasota geratu ziren

Nafarroa EAEn sartu ahal izatea, orden publikoaren eta irakaskuntzaren gaineko Eskumenak, Ogasun autonomoa, Kontzertu ekonomikoaren etab. Finantzazio horren Arabera, Probintziako Aldundi bakoitzak bere zergak ezartzen eta biltzen ditu, Eta zenbateko orokor horretatik, zati bat Eusko Jaurlaritzako Ogasun Sailari Emango dio., Eusko Jaurlaritzak Madrilgo gobernuari Kupoa deritzona Ordainduko dio.

1983.An Lurralde Historikoaren Legea onartu Zuten, erakunde bakoitzaren eskumenak Definitzeko

Eusko Jaurlaritzak Gero eta eskumen handiagoak hartuz joan zen: hezkuntza, orden publikoa (Ertzaintza), Osasuna,

(Osakidetza), Eta Euskal Telebista sortu zen.