Lehen frankismoa kampo politika munde gerra aurreko jarrera

1868ko iraultza benetako porrota izan zen, eta etengabeko desgobernu sentsazioa gero eta indartsuagoa bihurtu zen

herrialdean. Gizarteko sektore batzuk ordena liberal eta kontserbadorea arriskuan egotearen beldur izan ziren, eta, horregatik,

Alfontso printzearen pertsonan Borboi dinastia berrezartzearen alde mobilizatu ziren. Seiurteko demokratikoak ekarri zuen

itxaropenaren porrota desagertua zen.

Alfontso printzea, Elisabet II.Aren semea, Espainiako errege izendatzeko prozesua martxan zegoen. Prozesu luzea eta

korapilatsua izan zen, baina Antonio Cánovas del Castillok, trebetasunez jokatu zuen, eta lehen urrats bezala alderdi alfontsinoa

sortzea lortu zuen. Gainera, Cánovasek, Isabel IIa erreginak bere seme Alfontsorengan abdikatzea lortu zuen. Gizarteak ez

zuelako begi onez ikusiko bere itzulera eta berrezarkuntza arriskuan egongo zen.

Testuinguru honetan, 1874ko urtarrilaren 3an Pavía jeneralaren kolpearen ondoren, Serrano jeneralaren diktadura ezarri zen.

Egoera hartan, 1874ko abenduaren 1ean, Alfontso printzeak Sandhursteko Manifestua jaurti zuen. Abenduaren 29an, Sagunton,

Martínez Campos jeneralak Alfontso XII.A Espainiako errege izendatu zuen. Egoera hau ez zuen ondo ikusi Cánovasek, hala ere,

Martinez Camposen adierazpenak prozesua bizkortu zuen.

Erregimen berriaren boterea ezartzeko konstituzio berria jarri zen eta horretarako deitu ziren hauteskundeak. Horren

ondoren, Antonio Cánovas del Castillok ezarritako baldintza bat hurrengoa izan zen: onartzea konstituzio horren aurretik ere

bazegoela beste konstituzio historiko bat, Monarkia alderdi politikoen gainetik jartzen zuena.

Idazketa prozesua oso azkarra izan zen, eta erlijio katolikoaren gaiak sortu zituen liskar bakarrak. 1876ko urtarrilean Gorteek

aurreproiektua onartu zuten aldeko 333 botorekin eta kontrako 63rekin. Azkenik, behin betiko testua maiatzaren 24an onartu zen.

Hauek izan ziren 1876ko konstituzioaren ezaugarri nagusiak: Testu laburra izan zen, aurreko testuekin alderatuta (89

artikulu) Itunean oinarrituta egotean, ez zen oso zehatza. Horrek alderdi politiko bakoitzak bere ideologiari jarraiki Konstituzioa

hartzea eragin zuen. Gorteek eta Erregeak partekatutako subiranotasuna. Monarkia jarraitasun historikoaren adierazle onena zen

eta ordena sozialaren bermea baitzen. (28. Artikulua) Ez zen boto-sistemarik zehaztu. Hori dela eta, ondorengo lege batzuek

zehaztu zuten nola bozkatuko zen Espainian. 1878ko legeak errolda-sufragioa ezarri zuen, eta 1890koak sufragio unibertsala

berreskuratu zuen. (11.Artikulua) Ohitura zenez, Espainiaren erlijioa zein izango zen erabakitzea arazo eta eztabaida gehien ekarri

zituen puntua izan zen. Azkenean, Konstituzioak Espainia herrialde konfesionala izatea eragin zuen, eta kultuari eusteko

konpromisoa hartu zuen. Hala ere, erlijio-askatasuna ezarri zen, baina esparru pribatura mugatuta.

Desegonkortasun politikoarekin amaitzeko asmoz, Cánovasek asmatutako sistema politikoan monarkia zen erdigunea, eta

alderdi politikoek haren zerbitzari izan behar zuten. Bi izan ziren gainerakoen artean nagusitu zirenak eta

txandakatze baketsu sistema batean oinarritu zen Espainiako politika.
Bi horiek Cánovas buru zuen Alderdi Kontserbadorea eta

Sagasta buru zuen Alderdi Fusionista izan ziren.

Alderdi Kontserbadorea ordena publikoa goraipatzen zituen eta Elizaren nagusitasuna babestu zituen jabetza pribatuarekin

batera. Bere gizarte oinarriak burgesia latifundista, finantza-burgesia, aristokrazia eta Eliza katolikoaren hierarkia izan ziren.

Alderdi Fusionistari dagokionez, erreforma sozialen alde azaldu zen eta nolabaiteko laizismoa bultzatu zuten Estatuan. Bere

oinarri-taldeak hauek izan ziren: industrialak eta merkataritza-burgesia, lanbide liberalak, erdiko klaseak eta Estatuko funtzionario

asko.

Turnismoan oinarritutako sistema eratu zuten. Gobernatzeko modu hau 1881ean ofizial egin zen Sagastak Cánovasen lekua

hartu zuenean gobernuan. Militarren erabakiek, sistema aldaketek eta gainerakoek aurreko aldietan ekarri zituzten arazo guztiak

saihestea zen helburua.

Bestalde, boterean zegoen alderdi politikoak krisi edo ahultasun egoera bizi zuenean, oposizioan zegoen alderdiak presioa

egiten zuen. Horrela, erregeak gobernatzera deitzen zion. Baina Gorteen laguntza ere beharrezkoa zen. Horregatik, erregeak

oposizioko alderdia gobernua osatzeko izendatzen zuenean, Gorteak aukeratzeko hauteskundeak deitzen ziren. Une horretan,

hauteskunde sistema manipulatzen hasia zen. Horretarako ezinbestekoa izan zen lauki-sarea deiturikoa. Sistema honen arabera,

Gobernazio Ministerioak probintzia bakoitzean hauteskundeak irabazi behar zituen hautagaiak aukeratzen zituen. Probintzietako

Gobernadore Zibilak hautesleak kontrolatu behar zituen herrietako alkateekin eta kazikeekin batera.

Hala eta guztiz ere, gerta liteke Gobernuak erabakitako hautagaiek galtzea. Horrelako egoeretan, hauteskundeetako emaitzak

zuzenean manipulatzeari ekiten zieten putxerazoaren bitartez. Cuneroak deiturikoak ere egon ziren. Bestetik, mehatxu teknikak

erabili izan ziren.

Beste alderdi batzuk egon-egon ziren baina boteretik at. Errepublikanoak (Emilio Castelar etaPi i Margallen alderdiak).

Gerora lau alderdi sortuko dira: Alderdi posibilista: Emilio Castelarrek zuzendua. Alderdi moderatuena izan zen. Ruiz Zorrillak

eta Salmeronek zuzendutako sektoreak. Sektore instituzionalista. Alderdi Federalak: Pi i Margallek zuzenduta, gainerakoak baino

hobeto zegoen definituta. 1880tik 1931era batuta iraun zuten.

Alderdi Karlistak oinarrizko printzipioak edukitzen jarraitzen zuten. Alfonoso XII.A hil ostean, karlistek defendatzen zuten

dinastia berrezartzeko aukerarik gabe. Baina ez zuten gizarte- oinarri sendorik, bakarrik Euskadin, Nafarroan eta Gaztelan.

1896tik aurrera ahulduz joan zen barne banaketa areagotu zelako ziurgabetasun aldia izan zen karlismoarentzat.

Alderdi Nazionalistak Kataluniako nazionalismoa: XIX. Mendeko azken hamarkadan sortu zen, politika liberal zentralistak ez

zituenez hainbat arlo kontuan hartzen, Renaixença mugimendua sortu zen eta mugimendu politiko bihurtuko zen. Bi eredu

politiko sortu ziren: Errepublikanismo federala: Sustatzaileak (Valentí Almirall) Kataluniaren subiranotasuna eskatzen zuen.

Bestetik, joera kontserbadore eta korporatiboa: zenbait aukera defendatu zituzten baina 1901 ean Liga Erregionalista eratu zen,

kataluniako nazionalismoaren lehen alderdi handia.

Euskal nazionalismoa: Hiru elementuk baldintzatu: foruzaletasuna, Karlistaldien ondoren foruak deuseztatu eta

industrializazio-prozezuak. Literatura foruzalea izan zen hasierako euskal nazionalismoaren oinarria. Euskal nazionalismoaren

buruzagiak karlismotik zetozen, adibidez, Sabin Arana, 1894ean elkarte katoliko hertsi bat sortu zuen: Euskaldun Batzokiya

deiturikoa, hortatik sortuko zen Eusko Alderdi Jeltzalea. Gainerako nazionalismoak ez ziren hain garranztitsuak izan

Azkenik, langile-oinarria zeukatenak. 1879an Pablo Iglesiasek Espainiako Langile Alderdi Sozialista sortu zuen, langile-

klasearen eskubideak defendatzeko. PSOE-k marxismoaren ideia iraultzailearekin bat egin zuen. 1888an Bartzelonan, Langileen

Batasun Orokorra (UGT) sortu zuten. Anarkismoa izan zen Berrezarkuntzan eragin handiena zuen langile ideología Giuseppe

Fanellik sartu zuen ideologia hori Espainian. Anarkismoak botere mota orori egiten zion aurre, eta indarkeriazko ekintzak eta

Estatuko erakundeen aurkako erasoak egiten zituen, Andaluzian batez ere.

Bestalde, kontrolatu egin behar zuten gizartea horrelakoa zen: Espainiako gizarteko talderik boteretsuena nekazaritzako jabe

handiek osatzen zuten. Talde hori aristokratek eta goi burgesiako kideek osatzen zuten (bereziki industrializaziotik jaiotako

burgesia bat). Talde horrekin batera, oligarkia industriala eta finantzieroa ere aurki ditzakegu, zeinak. Erdi-mailak ere honen alde

egin zuen erregimenak haien alde egiten zuelako pentsatu baitzuten

Lehen gobernua Cánovasek osatu zuen (1876-1881). Aldi honi Cánovasen diktadura esaten zaio, bere politikak bi helburu

zituen: berrezarritako monarkia sendotzea eta ordenan oinarritutako oso sistema zentralizatua ezartzea. Horretarako askatasunak

murriztu zituzten eta sufragioa zorroztu.

Seiurtekoan gainditu gabeko gatazkak jarraitzen dute: karlistada eta Kubako gerra.
Lehenak iparraldean izan zuen eragina.

Karlos VIIa garaitzean, 1876an Euskal Probintzietako foruak indargabetu ziren. Karlismoak gainbehera izan zuen eta bide

politikoa hartu behar izan zuten. Kubako gerra 1868an hasi zen eta Martínez Camposek tropak bidali ostean, 1878an Zanjongo

Bakea sinatzean gatazka amaitutzat eman zen, baina berriro piztu zen gatazka eta 1895etik aurrera lehertu egin zen.

Lehen txandakatzea heldu zen eta Sagastak eratu zuen gobernua 1881ean, Seiurtekoan aldarrikatutako eskubideak eta

askatasunak praktikan jarri ziren. Gobernua eta nazioa modernizatzea izan zen helburua.

Alfontso XIIaren azken urteetan Cánovasen esku egon zen gobernua. 1885eko azaroaren 25ean hil zen eta bere alargunaren

erregeordetza hasi zen.

Liberalen gobernualdi hau (1885-1890) Berrezarkuntzako luzeena izan zen eta Sagasta izan zen burua. Erreforma batzuk jarri

zituen abian. Elkarteen legeari esker sindikatuak legezkoak egin. Aurreko gobernuko antzeko helburuekin hain zuzen.

Kolonietako independentzia piztu egin zen 90ko hamarkadan. Laburbilduz, gobernuak egin zituen politikak ez ziren izan

nahikoak independentismoarekin bukatzeko. 1893ko kanpainiaren ostean, ziurgabetasun aldia hasi zen Espainiako kanpo

politikan.

Puerto Ricon, Autonomismoaren barnean bi joera sortu ziren: espainolista eta erradikala. Azkenak, zuten herritarren babesa

eta joera horretatik sortu zen Antilletako nazionalismoa. Cuban hiru korronte enfrentatu ziren: Espainolistak, Rafael Montoro eta

Rafael Maria de Labra, autonomistak (tarteko ikuspegia zutenak. Espainaren zati izatea, bere identitatea onartuz eta

elkartasunezko harremanak izatea, ez kolonialak) eta Jose Martik zuzendutako independentistak. Filipinetan, Jose Rizalek

Filipinetako Liga sortu zuen 1892an, nazionalismoa bultzatu zuen.

Egoera horretan, 1895. Urtean, altxamendu nazionalista sortu zen Cuban eta azkenengo gerra sortu zen. Bitan bana daiteke:

1895-1898 eta 1898tik aurrera, non Estatu Batuen esku hartzea nabarmentzen da. Gerra hau lau fasetan banatzen da: Lehenengo

fasean 1895ko maiatzean Jose Martí, independentisten buruzagia, hil zuten. Bigarrenean (1895-1896), altxatutako tropek ekialdetik

mendebaldera aurrera egin zuten. Hirugarren fasean (1896-1897), Martinez de Campos jeneralak bere postua utzi zion Weyler

jeneralari eta honen agindua bukaerararte borrokatzea izan zen. Azkenengoan (1897-1898), Blanco jeneralak hartu zuen tropen

buruzagitza eta Estatu Batuak guztiz sartu ziren gerran.

Estatu Batuak Karibeko boterea hartu nahi zuten gainera, Estatu Batuen espantsionismoaen urrezko aroan gertatu zen.

1898an, La Habanan gertatutako Maine korazatuen leherketaren ondorioz, non 266 biktima egon ziren, Estatu Batuak aitzaki

bezala erabili zuen Espainiari gerra deklaratzeko. Azkenean, bakea Pariseko Itunaren bidez adostu zuten (1898ko abenduaren

10ean), non Espainia Kubaren independentzia onartu zuen eta Estatu Batuen esku utzi zituen Puerto Rico, Filipinas eta Guam

Uhartea 20 milio dollarren truke. Gainera 1899. Urtean, Espainiak Alemaniari hainbat irla saldu (eman) zizkion, 25 milio dolarren

truke. Horrela, Espainiako Inperioa deseginda geratu zen.

Porrotak ez zuen gobernu-aldaketarik ekarri, baina mugimendu berri bat sortu zuen: erregenerazionismoa, intelektualek eta

politikariek egindako kontzientzia-azterketa eta balantza izan zen. Helburua: Politikari duintasuna ematea, gizartea modernizatzea

eta atzerapen kulturala gainditzea izan ziren. Silvela eta Polaviejaren helburua herrialdea berregitea zen sistema aldatu gabe, baina

1900.Urtean porrot egin zuen. Beste alde batetik, mugimendu intelektuala egon zen Joaquin Costak burutua 98ko belaunaldiarekin

batera honek “nazioaren erregenerazioa” helburu zuten eta Berrezarkutzako sistema kritikatu zuten. Lehenak Ekoizleen Liga

Nazionalaren bidez erreformak eta idealak sustatu zituen