Larramendi XVIII. mendeko Ilustrazioaren mendea

LARRAMENDI: sarrera:

XVIII.mendea Ilustrazioaren mendea. Azkoitiko zalduntxoen eta Bergarako Errege mintegiaren lanak. Merkantilismoaren aroa, Realcompañiaguipuzcoanadecaracas eta Donostiako kontsularitza .Larramendiren pentsamendu politikoa erregearen aldekoa da. Gipuzkoarrak odol garbitasunari esker aitonsemeak.

bizitza:

Manuel Garagorri Larramendi Andoan 1690. 17 jesuita. 1720-1730 filosofia teologia Palencia eta Valladolid. 1730-1734 Baionan. 1734 Loiolako Santutegira.

Obra:

obra ia osoa gaztelaniaz. Bere balioa bultzatzailea eta sustatzailea izatearena da. Hegoaldeko euskal literaturaren iratzartzailea da. 1. Euskararen eta euskaldunen jatorriari buruzkoak: 1.1 De la antigüedad y universalidad del Bascuence en España 1728: euskararen aldeko saio suharra. Euskara espainiako hizkuntza zaharrena. euskararen bidez azal daiteke gaztelaniazko hitz askoren etimologia. Euskara, bere inguruko beste hizkuntza biano hobea da, ez du akatsik. Hizkuntza filosofikoa da, erregularra, salbuespen gutxikoa, eta dituen fonemen hotsak eztiak eta atseginak. 1.21736 Discurso histórico sobre la antigüa famosa Cantabria: euskaldunak erromatarrek menperatu ezinik utzi zituzten kantabroen ondorengoak direla dio. Gaur badakigu euskalzaletasun minez idatzitako testuak direla eta zientziaren ikuspegitik huts nabariak dituztela. Eztabaida-kideekin jolas egitea gustatzen zitzaion. Ironiak mehe eta finenaz astintzen ditu etsaiak. Euskararen kontrako etsaiei ematen ari zaien ikasgai gisa. 2: Gipuzkoako probintziaren defentsan: 2.1 Sobre los fueros de Guipuzkoa: gai politikoa, gipuzkoako foruen defentsa. Foruak ez dira pribilegioak, beraien defentsan azken baliabide gisa indarra erabiltzeko eskubidea. Euskaldunak bilduko lituzkeen balizko erakunde horrentzat: Provincias unidas del pirineo. 2.2 Corografía o descripción general: Gipuzkoa eta gizpukoarren goresmena. ohiturak jantziak... sorterriarentzat duen zaletasun mina eta maitasuna erakusten du. 3: Autobiografia eta beste idatziak: Hirugarren pertsonan hasi eta gero ni eta nik bihurtzen duen autobiografia. Bigarren zatian, testu labur, mintzaldi,...gomendioak 4: Euskararen azterketari zuzenki eskaini zizkion liburuak: 4.1 el imposible vencido: Euskararen lehen gramatika. 1. zatia deklinabidea aditza 2. zatia sintaxia 3. zatia prosodia edo azentuaren azterketa. Poesi eredu batzuk komentatzen ditu. Gramatika ona aztertzaileek. 4.2 Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latin: handiena. Bi tomo. Lehenengoa, hiztegi denaren sarrera. 3 zatitan. 1 euskararen zuzentasuna. 2 euskara espainiako lehen hitzkuntza. 3zeinbat eztabaida-kideri erantzuten die. Bigarren tomoa hiztegiak osatzen du. Egileari kalte. Hiztegiak hitz asmatuak ditu beraz hiztegia baliogabetzen du. Oinarria gaztelania.

Eragina:

Larramendiri zor dio euskarak Hegoaldean Mendiburu, kardaberaz ubillos izandako loratzea. Alderdi puristak XX mendeko garbizaleengan aurkitu zuen jarraitzaile multzoa.

JARRAITZAILEAK: kardaberaz:

Hernariarra jaiotzez. Iruña Valladolid ikasketa. Irakaskuntzan aritu zen. Obra: kardaberazek idatzi sail luzeak. Gai erlijiosoez. Eusqueraren Berri Onac 1761. Escu liburua 1826, Aita S ignacio 1761, Gipuzkera darabil.

mendiburu:

Oiartzuar jesuita. Irakaskuntza eta sermolari bikaina.

Obra:

erlijio eta dotrina Jesusen amorenequeei dagozten cembait otoiz.gai. Kardaberazen abaino nekagarriagoa.

ubillos:

Billabonakoa berez, apaiza eta irakaslea. Euskaraz eta latinez idatzi, filosofia. Gai erlijiosoak ere. Christau doctriñ berri-ecarlea. Bi parte, lehenean bibliako kondaira, bigarrenean dotrina. Prosa gartsu eta adierazpen indarrez betea.

SARAKO ETXEBERRI:

Doctor-miricua, XVIII. mendeko iparraldean idazle entzutedun bakarra. 1668 jaio zen, medikuntza ikasketak egin eta Saran eta bbeste herritan mediku izan zen. Ardura eta ideia aurreratuengatik arreta deitzen du. Larramendiren jarraitzailea.

Obra: 1.

Lau-Urdiri gomendiozko guthuna 1718: oso laburra. hiru zati, hizkuntzen sorreraz eta garapenaz, munduaren hatsapenean hizkuntza bat bakarra, hebraiera, hori gainerakoak. 2.Laburdiri escuaren hatsapenak 1712: euskararen aldeko apologia. Antzinako espainiar hizkuntza bakarra euskara. Euskarak batasuna behar du. EH ardatza Nafarroa, Iruña Gai zail eta idorrak ongi erabili. Zuhurra, zaharra, garbia... 3. Escuarazko hatsapenak latin ikhasteko 1712: Latina euskararen bidez ikasteko idatzi zuen metodoa. Konmuztadura eta perpausa lehen aldiz. Euskararen aldeko ahalegin oso serioa. Lau hizkuntzatago hiztegia, ez dena argitaratu.

Euskal herriko antzerki kultoaren sorrera: Barrutia:

1. Sarrera:

Hego Euskal Herrian XVIII.mendera arte ez da antzerki kultua.

2. Gabonetako ikuskizuna:

Hego Euskal Herriko lehen antzerkia, Gabonetan Arrasaten antzezteko. Arestik oso inteesgarritzat hartu. Pablo Ignacio de Barrutia, eskribau lantetan jardun zuenak izenpetzen du eskuizkribua. Baliteke ez izatea egilea, bakarrik paperera pasatu zuela. Datu gehiago ez daudenez, bera.

2.1: Obraren kokapena:

Erdi Aro, Errenazimendu eta Barroko, Europako Mendebal osoan antzeztu. Ezagutzen den lehen euskal teatro idatzia, beste herrietan egindakoen antzekoak. Lakarrak teatro erlijioso erromanikoaz azterketa, mota bera: 1. Antzezteko okasioa: bi aro nagusi, Gabonak Aste santua. Gabonak kasu honetan. 2 Bertsoen kopurua: 200-300tik 1200 bertso. 513. 3. Gizona hobetzea eta salbatzea,barrea eta seriotasuna. Tradizio erromanikoan enmarkatzeak ez diola inola ere meriturik kentzen, inguruko antzerki motarekin konparatuz, hobeto ikus genezake Barrutia etabere antzerkiaren berritasuna, barregarriaren paper estelarra, belengo ostatuko ezena...

2.2: Obraren egitura:

Hiru zati 1: Jiotzaren abestiraino. Izaera sakroa 166 bertso. Planteamendua. 2: antitesia. Emazteak barregileari ematen dion astinaldiraino. 3: 28-513. Jainkoaren semea gizon.

2.3: Berezitasun azpimagarrienak:

Asmo didaktikoa eta komikoa, ahastu eta batasuna ematen dion lotura. Barregilea, ekintzaren motor eta ardatza. Espazio eta Denbora unitateak zaindu gabeak, bi garai jesusen jaiotza eta XVIII. mendeko hasiera, toki askotan, nazaret belen arrasate. Helburua irakaskuntza era atseginez egitea, arreta piztea.

3. Herriaren adiskideen elkartea: Xabier Munibe:

3.1: Merkataritza:

Compañia gipuzcoana de caracas. Francisco de munibe 1728 an. Semea Xabier munibe, herriaren adiskideen elkartea sortu eta euskal kulturaren alde saitu zen. Monopolioa eman zion elkartearei 1785 suntsitu. Euskal kulturaren kezka oinarrirtzeko azpiegitura eman zuen loraldi ekonomiko honek.

3.2: kultura:

Herriaren adiskide elkartea: Francisco Xabier Munibe 1764, 1794an Frantziaren aurkako gerrarekin desegin. Ilustrazioak zientziei bultzada handia eman zien Frantzian.

3.3: Francisco Xabier Munibe:

Azkoitian jaio zen 1729. Euskaldunak zientzia, letra eta artetara zeletzea helburu. Araba bizkaia eta gipuzkoako harremanak sendotu, irurac bat. 4 batzorde: laborantza eta baserri ekonomia, zientzia eta teknika, industria eta merkatalgoa, historia eta arte lanen batzordea. Eskolak sortu.

3.4: Literatur emaitzak Gabon- sariak eta El borracho burlado:

Ilustrazioko lehen izpa da. Kanta herrikoiak estilo jolaskorra, jakintzaz hornitua. Kontzeptu berriak. 1764 El borracho burlado, ópera cómica en castellano y vascuence. antzerkia antzeztu zuten Bergaran. Kantuak euskaraz. antzerki neoklasikoa. Gabonetako ikuskizunarekin antzik ez.