Langileen mugimendua eta nazionalismoa Euskal Herrian (1890-1923)

6. Gaia: LANGILE MUGIMENDUAK eta EUSKAL NAZIONALISMOA

1.SARRERA

Industrializazioak bi mugimendu sortu zituen:    -   Langileen mugimendua

 – Nazionalismoak.

Langileen Mugimendua bi motatakoa izan zen:  bi Korronte nagusi ziren; anarkismoa eta sozialismoa. E.H. Sozialismoa hartu zuen Indar gehiago, eta sindikatu kristaua sortu.

XIX. Mendean nazio-subiranotasuna eskatzen hasi zen eta zientzialariek, idazleek, Poetek, etab.
nazionalismoa bultzatu zuten. Fenomeno bateratzaile bat izan zen.

2.LANGILEEN MUGIMENDUA E.H.-en

Errestaurazioko Garaian indartu (langileen mugimendua)

1887.Urtean Hainbat langile elkarte (sindikatuak) sortu ziren.1888.An UGT (Unión General de Trabajadores), 1911.An SOV-ELA eta 1910.An CNT.

Hasieran Sindikatuen eskaerak hauek ziren:

-Nagusiek Sindikatuak onartzea

-Negoziazio Kolektiboa

-Lan Baldintzak hobetu

-Soldaten Igoera

Tresna Greba egin zuten sindikatuek erreibindikatzeko: Bizkaian (1890-1911) eta Gipuzkoan (1916, 1920)

Lehen mundu Guda bukatu ondoren, gatazkak elkarrizketen bitartez saiatu ziren konpontzen, baina Ez lortu. Sozialista joera langile moderatu egin ziren eta negoziazio bidea Landu. Bide iraultzailea anarkistak segitu zuten.

Langile Mugimenduaren barruan hainbat talde: joera sozialista, anarkista, sindikalismo Kristaua.

A)JOERA SOZIALISTA:

Langileak agintera heltzeko beharrezkoa Partidua ondo eratzea beharrezkoa. PSOE 1879.An Pablo Iglesias. – Produkzio Ondasunak jabe pribatuei kendu eta kolektibizatu.

Klase oinarriak desagertu. Sozialismoa Euskal Herrian garrantzia izan zuen.

II.Internazionalean (1889) bi tendentzia:

1.- Sozialismo Iraultzailea: Facundo Perezagua (1886-1915)

                                     Lehen elkarte sozialista Bilbon 1886

1890.An lehen greba modernoa. 1890tik 1910.Era 5 greba orokor

                                     - Gizartean arazoa kanporatu

                                  - Langile mugimendu Orokor bat sortu

                                    - Sozialismo antolatu bat Sortu

                                     - Greba presio gisa erabili.

                                     Beste joera bat: Indalecio Prieto joera moderatua. 1915an PSOEtik bota.

                                     Tomas Meabe.         

2.- Sozialdemokrazia: langileek bizi baldintzak hobetu. Bide Demokratikoa

                                      - 1914 eta 1923-30: > meatzeak itxi

                                                                               > Industria metalurgikoan egoera hobetu

                                        Gipuzkoan, sozialismoa 1914-1923 eta Eibarko langile gehienak UGT

                                        sindikatuan sartu 1920.Urtean.

B)JOERA ANARKISTA

Anarkismoak, sozialismoaren helburu berdinak nahi ditu, baino guztiz modu Ezberdinak. Edozein agintearen kontra dago, ez da hauteskundeetara aurkezten Eta iraultza zuzenean egin behar dute. 1910.Ean CNT (Confederación Nacional de Trabajo) sortu. Euskal Herrian ia indarrik ez.

C)SINDIKALISMO KRISTAUA

Eliza eta lankidetza konpartitzen zuten elkarteak Sustatu zituzten. 1911.An SOV-ELA (Solidaridad de Obreros Vascos)

D)KOMUNISMOA

1919.An III. Internazionala sortu zen, marxista-leninista zena. PSOE ez Zegoen ados honekin, Espainiako Alderdi komunista sortu zen.

3.EUSKAL NAZIONALISMOA

3.1.Sabino Aranaren nazionalismoa (1895-1903)

-Eskola Alemaniarren kontzeptua hartu. Zerikusia karlismoa eta intrantsigenteekin.

-Bere Leloa: ”Jaungoikoa eta lege zaharra”. Foruak esan beharrean “lagizarra” esaten Du.

-Burgesiaren Sistema kapitalistaren kontra azaldu zen, klase horrek talde ohikoak (arrantzariak) Baztertzen zituztelako, foruak kentzen.

-Burgesia Txiki bat sortu zuen, lantegi txikien jabea egin zuen eta ez zuen iraultza Sozialistarik ezta goi burgesia arauak markatzea.

-Etorkinak Errefusatu. Sozialismoa zekarten. (Si algún español se ahoga y pide socorro Contéstale: “Ni ez dakit erdaraz”(Sabino Arana))

-Ohiko Erlijioa goraipatzen zuen. Euskal Herria katolikoa mantendu nahi zuen.

-Sabinorentzat Nazioa hau zen: arraza, hizkuntza, gobernua eta legeak, izaera eta ohiturak. Nazioari eta arrazari garrantzia ematen zion.

-Sabinoren Nazionalismoan hiru fase:

A)Erradikalismo politikoaren garaia (1893-1898):

-Espainia Gaitz guztien erruduna, liberalek estatua ezabatzeagatik. Independentzia eta Estatu konfederalaren alde zegoen. Euskal nazionalismoaren oinarrizko zutabeak Erlijio katolikoa eta arraza.

-EAJ 1895an sortu.

B)Egoera moderatua, Bizkaiko diputazioan (1898-1902)

-EAJ-PNV Ramón de la Sota buru eta Sabino diputazioan sartu (jarrera pragmatikoa). 1898an bi alderdi: independentziaren alde (sabinar erradikalak) eta Autonomiaren aldekoak.

C)Autonomiaren aldeko jarrera (1902-1903)

-Independentziari Uko, autonomia erradikala defendatu. EAJ desagertzea nahi eta Liga de Vascos Espaolistas jarri, baina arrakastarik ez.

3.2. Post-aranismoa (1903-190)

-Alderdiaren Arteko tentsioa lasaitu zen. Bi sektoreak bat egiten dute 1906ean eta hau Onartu zuten:

1.Partidua Autonomista eta independentista bihurtzea

2.katolikoa Eta kontserbadorea izaten jarraituko zutela 1908-1915: Gipuzkoa eta Bizkaian EAJ finkatzen da. Egituraketa:

-3. Biltzeko tokiak sortu (batzokia)

-4. ELA-STV sindikatu fundatu zen

-5. Egunkari bat argitaratu zuten (euzkadi)

-6. Sinbologia nazionalista (ikurrina, ereserkia, lauburua,) 1916an Luis Arana Kargutik kendu zuten, eta euskal herrikoak nagusitu ziren. Arrakasta handia izan Zuten hauteskundeetan

--      1921ean barne zatiketa egon zen. EAJ eta CNV ren artean

-1923an, Primo de Riveraren diktaduran, radikalak Espainiatik joaten dira

-1930ean Nazionalismoaren bi alderdiak berriz elkartu eta EAJ berri bat sortzen dute.

-- 1930ean Baita Euzko Abertzale Ekintza (ANV) ezkerreko alderdi nazionalista sortu zen:

-- Errepublikaren aldekoak dira.

-- Abertzale eta ezkerrekoak.

-- 1931ean errepublikanoekin eta sozialistekin bat egiten dute, monarkiaren aurkako Blokean.( Industria eta hiri guneetan izan zuen garrantzi handiena).

-- 1936an Fronte Popularrean hartu zuen parte.

-- 1930an Donostian errepublikaren alde sinatutako itunean, EAJak ez zuen parte hartu.