Kontzertu Ekonomikoa eta Euskal Zerga Sistema: Gida Osoa

Kontzertu Ekonomikoa: Zer da?

Kontzertu Ekonomikoa Euskal Autonomia Erkidegoaren (EAE) eta Espainiako Estatuaren arteko finantza-akordio berezia da. Horren bidez, EAEk eskumen osoa du bere zerga-sistema propioa izateko, zergak bildu eta kudeatzeko, eta, trukean, kupo baten bidez parte hartzen du Estatuak Euskal Herrian betetzen dituen zerbitzu komunetan (defentsa, kanpo harremanak, erretiro sistemaren zati bat, eta abar).

Euskal Autonomia Erkidegoko Zerga Nagusiak

Euskal Herriko zerga garrantzitsuenak aipatzeko, kontuan hartu behar dugu lurralde bakoitzaren erregimen fiskala desberdina dela. Euskal Herria administratiboki zatituta dago Espainiako eta Frantziako estatuetan, eta horrek eragina du zerga-sisteman. Hona hemen laburpen bat:

Euskal Autonomia Erkidegoa (EAE) - Bizkaia, Gipuzkoa, Araba

EAEk zerga-eskumen propioak ditu, Foru Aldundien bidez kudeatzen direnak. Hona hemen garrantzitsuenetako batzuk:

1. Errenta Pertsonalen gaineko Zerga (PFEZ / IRPF)

   Pertsona fisikoen errentak zergapetzen ditu. Espainiako PFEZaren antzekoa da, baina foru-aldundiek euren tipoak eta kenkariak ezarri ditzakete.

2. Sozietateen gaineko Zerga (IS)

   Enpresen irabaziak zergapetzen ditu. Espainiakoaren antzekoa, baina foru-erregimenarekin.

3. Balio Erantsiaren gaineko Zerga (BEZ / IVA)

   Estatu mailan harmonizatuta dago, baina diru-bilketa foru-aldundiek egiten dute.

4. Ondarearen gaineko Zerga

   Aberastasunaren araberako zerga da. Foru-aldundiek arautu eta kobratzen dute.

5. Ondorengotza eta Dohaintzen gaineko Zerga

   Oinordetzak eta dohaintzak zergapetzen ditu, eta baldintzak lurraldeka alda daitezke.

6. Jarduera Ekonomikoen gaineko Zerga (JEZ / IAE)

   Enpresa edo lanbide ekonomikoak egiteagatik ordaintzen da. Udalerriek kobratzen dute, baina foru-aldundien bidez kudeatzen da.

Kontzertu Ekonomikoaren Ezaugarri Nagusiak

Kontzertu Ekonomikoaren ezaugarri nagusiak hauek dira:

1. Zerga-eskumena

   Euskal Autonomia Erkidegoko foru-aldundiek (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa) kobratzen dituzte zergak, ez Estatuko Ogasunak.

2. Kupoaren Ordainketa

   EAEn bildutako zergetatik, zenbateko bat ordaintzen zaio Estatuari – hau da, "kupo" izeneko diru-ekarpena egiten da, Espainiako Estatuak eskaintzen dituen zerbitzu komunen truke.

3. Itunpeko Sistema

   Sistema hau 1878tik dator, eta Gernikako Estatutuan (1979) jasota dago, lege mailan babestuta.

4. Foru-erregimenaren Zati Bat

   Kontzertu Ekonomikoa foru-erregimenean oinarritzen da, hau da, lurralde historikoek duten autogobernu eta sistema fiskal berezian.

Kupoa: Zer da eta Nola Kalkulatzen da?

Kupoa Espainiako Estatuan Euskadik (eta bereziki Euskal Autonomia Erkidegoak) ordaintzen duen diru-kopurua da, Estatuak bere gain hartzen dituen zerbitzuengatik.

Zergatik ordaintzen du Euskadik kupoa?

Euskal Autonomia Erkidegoak zerga-bilketa propioa egiten du (foru-sistema), eta ondorioz, Estatuaren funtzio asko berak kudeatzen ditu zuzenean: hezkuntza, osasuna, segurtasuna (Ertzaintza), etab.

Baina zenbait zerbitzu edo eskumen Estatuaren esku daude oraindik, hala nola:

• Defentsa (Ejertzitoa)
• Kanpo harremanak (diplomazia)
• Pentsioak (Gizarte Segurantza)
• Moneta-politika (Euroa eta EB)

Horiek finantzatzeko, EAEk kupoa ordaintzen du.

Nola kalkulatzen da kupoa?

Kupoa ez da zenbaki finko bat: urtean behin kalkulatzen da, eta hauxe hartzen da kontuan:

1. Estatuko guztizko gastua (zerbitzu arruntetan)
2. EAEren pisua ekonomian (%6,24 inguru, 1981eko kalkulu baten arabera)
3. Kendu beharreko gastuak (EAEk kudeatzen ez dituen eskumenak, diru-laguntzak...)

Formula nahiko konplexua da, baina azken finean, EAEren proportzio ekonomikoaren araberako ekarpen bat da.

Kontzertu Ekonomikoaren Historia eta Bilakaera

Kontzertu Ekonomikoak ez dira betidanik egon indarrean, eta historian zehar aldaketa ugari izan dituzte, bai edukian bai indarrean egon diren garaian. Hona hemen laburpen historiko bat:

Noiz sortu zen?

• 1878an, Lehen Karlistaldien ostean, Euskal Foruak partzialki kendu zirenean, Espainiako Gobernuak "kontzertu" bat ezarri zuen Bizkaiarentzat, Gipuzkoarentzat eta Arabarentzat (Nafarroak bere sistema propioa du: Hitzarmen Ekonomikoa).
• Helburua zen foru-sistemaren zati bat mantentzea, batez ere fiskalitate arloan.

Indarrik gabe egon den garaiak

• 1937an, Espainiako Gerra Zibilaren erdian, Franco diktadoreak Gipuzkoa eta Bizkaiari Kontzertu Ekonomikoa kendu zien, "provincias traidoras" izendatuta.
• Arabari mantendu zitzaion, frankismo osoan zehar.
• 1978ko Konstituzioarekin eta 1979ko Gernikako Estatutua onartu ondoren, Kontzertu Ekonomikoa berrezarri zen hiru lurraldeentzat.

Eguneraketak eta Aldaketak

Kontzertu Ekonomikoa ez da finko geratu den sistema bat; hainbat berrikuspen izan ditu:

• 2002, 2007 eta 2017: eguneratzeak, zerga berriak sartuz eta Espainiako lege-aldaketetara egokituz.
• Egitura bera mantendu bada ere, xehetasun tekniko eta formaletan egokitzapen ugari egin dira.

Laburbilduz

• Ez da betidanik egon indarrean: 1878an sortu zen, eta 1937-1979 artean partzialki indargabetuta egon zen.
• Egun indarrean dago eta foru-autonomiaren oinarria da.
• Bere xedea da Euskal Autonomia Erkidegoak zerga-politika propioa izatea, eta kupo bidez Espainiako gastu komunetan parte hartzea.