Karlos IV.Aren agintaldia

1.GERRA KARLISTA (1833-18400 1.1 Karlistaldia. Fernando VII.A hil ondoren bere anaia Karlos V.A altxamendu militarra hasi zuen tronua aldarrikatzeko·Tronuan Fernando VII.
aren alaba zegoen, Isabel II.A, baina adin txikikoa zenez, bere ama Maria Cristinak gobernatzen zuen.·Carlos V.Aren altxamenduak gerra zibil luzea bat ekarri zuen·KARLISTAK: jainkoa aberria eta Erregea lelopean elkartu ziren- Eliza da erakunde nagusia- Liberalismoaren aurkakoak dira- Zentralizazio politikaren oso kontrakoak- Aintzinako foruei eustearen aldekoak- Euskadi, Nafarroa eta Katalunian batez ere indarra izan zuen. Aragoi eta Valentzian ere.· Karlistaren aldekoek kleroko kide ugari eta behe nobleziakoak, eta lur jabe txiki gehienak ziren- Ez zuten konfiantza handirik estatutuko zerga eta lege berrietan- Liberalengan konfiantza ez zeukaten

·ISABELDARRAK; goi noblezia zati handi bat eta funtzionarioen babesa izan zuten. Elizako sektore batena ere.- Liberalen atxikimendua bilatu zuten beste interbiderik ez zeukanez- Karlistei aurre egiteko beharrezkoa zen gizarte-babesa.·Burgesek eta herritar xeheek haren kausaren aldeko konpromisoa har zezaten erreginaordeak eta liberalen eskakizunak onartu  behar izan zituen. (absolutismoaren eta antzinako erregimenaren amaiera)

1.2 Gerraren garapena·Karlistaldiak batez ere iparraldean hartu zuen indarra·Don Karlos Nafarrora joan zen bizitzera eta estatu txiki bat antolatu zuen- Administrazioa, arma-lantegia, dirua..- Armadan ZUMALAKARREGI Koronela jarri zuen agindupean,·Bigarren gune karlista, Katalunia, Aragoi eta Maestrazgoan izan zen 1.3 Gatazkaren amaiera·karlismoaren ahultasunak, desadostasunak eragin zituen TRANSAKZIONISTEN eta

INTRANSIGETEEN artean.- Lehenak akordio bat sinatu zuten liberalekin- Bigarrenak gerrarekin jarraitzearen aldekoak ziren.·Azkenean MAROTO jenerala eta ESPARTERO BERGARAKO HITZARMENA sinatu zuten- Nafarroako eta Euskadiko foruei eustea onartzen zuen- Isabel II.A erregina aitortzearen truke, gobernu liberalak hitzarmena onartu zuen.- Bizkaiko eta Gipuzkoako militar karlisten kategoria eta soldata onartu zuen, eta Euskal probintzietako foru-
Erregimena errespetatu zuten.·Sektore intrantsigentea ez zuten onartu hitzarmena- Batzuk erbestera joan ziren eta beste batzuk erresistentzian geratu ziren·Gerraren balantzea oso ezkorra izan zen:- Ekintza oso krudelak- Hildako kopuru oso altua

LEHENENGO GERRA KARLISTA EUSKAL HERRIAN·Karlismoa Euskal Herrian ospe handia izan zuen·Foruzaletasuna defendatzen zen, jaunaren lurralderen jabetzaren ordena ekonomikoa ere·Alderdi horrek Euskal Herriaren barruko eraketarekin bat zetozen eta liberalen legeria-kodeen aukakoak ziren.·TOMAS ZUMALAKRREGI gipuzkoarrak armadako koronela eta lider karismatikoa, gerrillen agintari bihurtu zen- Bere eske hartu zituen boluntario guztiak- Lortu zuen hogeita hamar mila boluntarioko armada disziplinatua .- Zumalakarregi estratega zela erakutsi zuen·Liberalek porrota izan zuten Ameskoan eta horren eraginez Euskadi Nafarroa eta Errioxa Don Karlosen menpe geratu ziren- Foruak zin egin zituen - Zigor kodea aldarrikatu zuen- Oñatiko Unibertsitatea planeatu zuen

1

·karlistek bilbo hiria konkistatzea ahi zuten eta Zumalakarregi hil egin zen helburu hori lortu nahian.·Espartero liberalak hiriaren inguruko hesia apurtzea lortu zuen·Gerra aurrera egin zuen eta matxinatuak eta etsaiak jarraitu zituen- Batailoietan moralak behera egin zuen nabarmen·Karlismoa indar politiko modura iraun zuen foru-erregimenak babestutako bizimodu tradizionalarekin identifikatu zelako.

BIGARREN GERRRA KARLISTA (1848-1849)·JAIME BALMESEK eta DONOSO CORTESek programa karlistari nolabaiteko errespetu

intelektuala eman zioten·ordutik aurrera, Espainiako pentsamendu tradizionalistak aurrera egin zuen.- Desamortizazioa zirela eta jabedun zerrenda gero eta handiago zenez karlismoaren aldeko sinpatiak gora egin zuen·Foru sistema bizirik zegoenez egonkortasun handia zen, eta altxamendua egon zenean 2. Gerra Karlista izateko Euskadin ez zuen izan babesarik·Katalunian Aragoi eta Maestrazgon altxamenduak eta egon ziren.·Hala ere, presoak etengabe fusilatu zitutenez, ezin izan zen erregularra sortu eta laguntzarik gabe geratu ziren.·Gerra urtebete eskas iraundu zuen.

3.GERRA KARLISTA (1872-1876)·Amadeo Savoiakoaren monarkiaren ostean Lehengo errepublika etorri zen. Horrek eragin handia izan zuen Karlisten artean. Jarraitzaile gehiago lortu zuten- Erdiko-klasea lur jabeak, iraganean isabeldarrak beldur ziren eta beraz karlismoaren alde jarri ziren gizarte-ordena defendatzeko.·Gaurko EAEn, NEOKARLISMOAK garrantzi handi izan zuen. Hirietako liberal foruzale askok, jabeak eta kontserbadorean ziren neurrian, karlismoa defendatzen zutenak.·Eliza ere beso armatua bihurtu zen.·Karlos VII.A tronurako hautagaia zela karlistak berriro ere borrokan hasi ziren· NICOLAS OLLO nafarra, buru bihurtu zen.

- Armada txikia antolatu zuen- Lizarra hiriburutzat zuen estatu politikoaren oinarriak ezarri zituen,·Berriro ere Karlistek Bilbo hiri menperatu gabe setioan ezarri zuen, eta berriro ere atzera joan behar izan zuen·Gerra aurrera joan zen eta 1874an Saguntuko altxamenduan eraginez tronua Isabel II.Aren semeari eman zioten ALFONSO XII.Ri ·Karlos VII.Ak katolikoen eta kontserbadoreen laguntza galdu zuen, kanpoko laguntzarik gabe atzera egin behar izan zuten eta karlistek muga zeharkatu zuten erbestera bidean.·Alfonso behin poterean egonda, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako foruak abolitu egin zituen- Canovas del Castillo ezegonkortasun politikoa saihesteko hitzarmen

ekonomikoak sinatu zituzten o Lehen ahalegina izan zen Euskal Aldundian tradiziozko autonomia fiskala onartuta.·Errege dekretuaren arabera, Euskal Aldundiek estatuaren emakida dela bide, zergak finkatu, bildu eta administratzeko gaitasuna zuten, betiere, urtero-urtero estatuari aldez aurretik finkatutako kopuru bat ordainduta.

EUSKAL FORUAK·Forua erabilera ohitura da·Foruak gizarteak une historiko horretan berezitasunei erantzuten die, sistema dinamiko delako:- Foro-organoetan ez dago betiko lotuta, eta gizarteak eraldaketak eskatzen dituen heinean alda daiteke- Bizkaiak bere forua zuen, Gipuzkoa berorena eta Araba berorena·Aintzinako erregimenak bizimodu hori, aldaketa handirik gabe eutsi zion.- Poliki poliki aldatzen joan ziren:- Aragoikoak suntsitu zituen Oin Berriko Dekretu ostean - Kataluniakoak ere desegin ziren- Gaur egun EAEkoak eta Nafarrakoak baino ez daude indarrean·Foruen krisia egon zen Aintzinako erregimena ezabatu zenean·Burgesiak berdintasun juridikoan jabetza pribatu sistema politiko parlamentarioan eta askatasun ekonomikoan oinarrituta sistema berria aldarrikatu zuen.·Foruetan definitutako sistema ekonomiko eta politikoa bateraezina zen·Foruetan ere landako handikiek gidatutako sistema politikoa ezarrita zegoen·Iraultza liberala foruak ezabatzea mehatxatzen zuen·Hala ere, Euskal burgesiak Espainia liberala eraikitzen parte hartu zuen eta etekinak atera zituzten·Azken gerra Karlistan eta porrota militarra ostean, CANOVAS DEL CASTILLOk foruak abolitu zituen

- Foruan abolitzean esparru juridiko, ekonomiko eta administratibo berria ezarri zen EKONOMIA ITUNEAN.Foruak eta konstituzio liberalak·Cadizko Konstituzioak foruen berezitasuna ez zuen ezer jaso·Epe laburrean ezarri zen·Foru-erregimenarekin landa inguruko gizartea lotuta zegoen eta landako nobleziak protagonismo handia zuen·Euskal merkataritza-burgesiaren hazkunde ekonomikoa geldiarazten zuen eta esparru juridiko eta politiko berria eskatzen zuen·Espartero boterea lortu zuenean (1841) foruak abolitu zituen, baina zergasalbuespena eta soldadutza ez zen aplikatu·Hala ere, moderatuak egon zirenean (1844) galdutako foru-eskumenak itzuli ziren.·Euskal probintziak ere autonomia administratiboa lortu zuten·Udaleko diru-sarrera eta gastuen kontrola foru-aldundien menpe egon zen moderatuen egon ziren bitartean· 3.Karlistaldiaren ostean CANOVAS DEL CASTILLO foruak abolitu zituen- Horrez gain, estaturaren esku hartzea indartu zen- Foru aldundiak desegin ziren desobedientzia zibilaren eraginez·Aldundi berriek autogobernurako eta baliabideak kudeatzeko gaitasuna sendotu zuten- EKONOMIA ITUNAri esker zaldundiek finantza-autonomia lortu zuten.

1.GERRA KARLISTA (1833-18400 1.1 Karlistaldia. Fernando VII.A hil ondoren bere anaia Karlos V.A altxamendu militarra hasi zuen tronua aldarrikatzeko·Tronuan Fernando VII.Aren alaba zegoen, Isabel II.A, baina adin txikikoa zenez, bere ama Maria Cristinak gobernatzen zuen.·Carlos V.Aren altxamenduak gerra zibil luzea bat ekarri zuen·KARLISTAK: jainkoa aberria eta Erregea lelopean elkartu ziren- Eliza da erakunde nagusia- Liberalismoaren aurkakoak dira- Zentralizazio politikaren oso kontrakoak- Aintzinako foruei eustearen aldekoak- Euskadi, Nafarroa eta Katalunian batez ere indarra izan zuen. Aragoi eta Valentzian ere.· Karlistaren aldekoek kleroko kide ugari eta behe nobleziakoak, eta lur jabe txiki gehienak ziren- Ez zuten konfiantza handirik estatutuko zerga eta lege berrietan- Liberalengan konfiantza ez zeukaten

·ISABELDARRAK; goi noblezia zati handi bat eta funtzionarioen babesa izan zuten. Elizako sektore batena ere.- Liberalen atxikimendua bilatu zuten beste interbiderik ez zeukanez- Karlistei aurre egiteko beharrezkoa zen gizarte-babesa.·Burgesek eta herritar xeheek haren kausaren aldeko konpromisoa har zezaten erreginaordeak eta liberalen eskakizunak onartu  behar izan zituen. (absolutismoaren eta antzinako erregimenaren amaiera)

1.2 Gerraren garapena·Karlistaldiak batez ere iparraldean hartu zuen indarra·Don Karlos Nafarrora joan zen bizitzera eta estatu txiki bat antolatu zuen- Administrazioa, arma-lantegia, dirua..- Armadan ZUMALAKARREGI Koronela jarri zuen agindupean,·Bigarren gune karlista, Katalunia, Aragoi eta Maestrazgoan izan zen 1.3 Gatazkaren amaiera·karlismoaren ahultasunak, desadostasunak eragin zituen TRANSAKZIONISTEN eta

INTRANSIGETEEN artean.- Lehenak akordio bat sinatu zuten liberalekin- Bigarrenak gerrarekin jarraitzearen aldekoak ziren.·Azkenean MAROTO jenerala eta ESPARTERO BERGARAKO HITZARMENA sinatu zuten- Nafarroako eta Euskadiko foruei eustea onartzen zuen- Isabel II.A erregina aitortzearen truke, gobernu liberalak hitzarmena onartu zuen.- Bizkaiko eta Gipuzkoako militar karlisten kategoria eta soldata onartu zuen, eta Euskal probintzietako foru-erregimena errespetatu zuten.·Sektore intrantsigentea ez zuten onartu hitzarmena- Batzuk erbestera joan ziren eta beste batzuk erresistentzian geratu ziren·Gerraren balantzea oso ezkorra izan zen:- Ekintza oso krudelak- Hildako kopuru oso altua

LEHENENGO GERRA KARLISTA EUSKAL HERRIAN·Karlismoa Euskal Herrian ospe handia izan zuen·Foruzaletasuna defendatzen zen, jaunaren lurralderen jabetzaren ordena ekonomikoa ere·Alderdi horrek Euskal Herriaren barruko eraketarekin bat zetozen eta liberalen legeria-kodeen aukakoak ziren.·TOMAS ZUMALAKRREGI gipuzkoarrak armadako koronela eta lider karismatikoa, gerrillen agintari bihurtu zen- Bere eske hartu zituen boluntario guztiak- Lortu zuen hogeita hamar mila boluntarioko armada disziplinatua .- Zumalakarregi estratega zela erakutsi zuen·Liberalek porrota izan zuten Ameskoan eta horren eraginez Euskadi Nafarroa eta Errioxa Don Karlosen menpe geratu ziren- Foruak zin egin zituen - Zigor kodea aldarrikatu zuen- Oñatiko Unibertsitatea planeatu zuen

·karlistek bilbo hiria konkistatzea ahi zuten eta Zumalakarregi hil egin zen helburu hori lortu nahian.·Espartero liberalak hiriaren inguruko hesia apurtzea lortu zuen·Gerra aurrera egin zuen eta matxinatuak eta etsaiak jarraitu zituen- Batailoietan moralak behera egin zuen nabarmen·Karlismoa indar politiko modura iraun zuen foru-erregimenak babestutako bizimodu tradizionalarekin identifikatu zelako.

BIGARREN GERRRA KARLISTA (1848-1849)·JAIME BALMESEK eta DONOSO CORTESek programa karlistari nolabaiteko errespetu

intelektuala eman zioten·ordutik aurrera, Espainiako pentsamendu tradizionalistak aurrera egin zuen.- Desamortizazioa zirela eta jabedun zerrenda gero eta handiago zenez karlismoaren aldeko sinpatiak gora egin zuen·Foru sistema bizirik zegoenez egonkortasun handia zen, eta altxamendua egon zenean 2. Gerra Karlista izateko Euskadin ez zuen izan babesarik·Katalunian Aragoi eta Maestrazgon altxamenduak eta egon ziren.·Hala ere, presoak etengabe fusilatu zitutenez, ezin izan zen erregularra sortu eta laguntzarik gabe geratu ziren.·Gerra urtebete eskas iraundu zuen.

3.GERRA KARLISTA (1872-1876)·Amadeo Savoiakoaren monarkiaren ostean Lehengo errepublika etorri zen. Horrek eragin handia izan zuen Karlisten artean. Jarraitzaile gehiago lortu zuten- Erdiko-klasea lur jabeak, iraganean isabeldarrak beldur ziren eta beraz karlismoaren alde jarri ziren gizarte-ordena defendatzeko.·Gaurko EAEn, NEOKARLISMOAK garrantzi handi izan zuen. Hirietako liberal foruzale askok, jabeak eta kontserbadorean ziren neurrian, karlismoa defendatzen zutenak.·Eliza ere beso armatua bihurtu zen.·Karlos VII.A tronurako hautagaia zela karlistak berriro ere borrokan hasi ziren· NICOLAS OLLO nafarra, buru bihurtu zen.

- Armada txikia antolatu zuen- Lizarra hiriburutzat zuen estatu politikoaren oinarriak ezarri zituen,·Berriro ere Karlistek Bilbo hiri menperatu gabe setioan ezarri zuen, eta berriro ere atzera joan behar izan zuen·Gerra aurrera joan zen eta 1874an Saguntuko altxamenduan eraginez tronua Isabel II.Aren semeari eman zioten ALFONSO XII.Ri ·Karlos VII.Ak katolikoen eta kontserbadoreen laguntza galdu zuen, kanpoko laguntzarik gabe atzera egin behar izan zuten eta karlistek muga zeharkatu zuten erbestera bidean.·Alfonso behin poterean egonda, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako foruak abolitu egin zituen- Canovas del Castillo ezegonkortasun politikoa saihesteko hitzarmen

ekonomikoak sinatu zituzten o Lehen ahalegina izan zen Euskal Aldundian tradiziozko autonomia fiskala onartuta.·Errege dekretuaren arabera, Euskal Aldundiek estatuaren emakida dela bide, zergak finkatu, bildu eta administratzeko gaitasuna zuten, betiere, urtero-urtero estatuari aldez aurretik finkatutako kopuru bat ordainduta.

EUSKAL FORUAK·Forua erabilera ohitura da·Foruak gizarteak une historiko horretan berezitasunei erantzuten die, sistema dinamiko delako:- Foro-organoetan ez dago betiko lotuta, eta gizarteak eraldaketak eskatzen dituen heinean alda daiteke- Bizkaiak bere forua zuen, Gipuzkoa berorena eta Araba berorena·Aintzinako erregimenak bizimodu hori, aldaketa handirik gabe eutsi zion.- Poliki poliki aldatzen joan ziren:- Aragoikoak suntsitu zituen Oin Berriko Dekretu ostean - Kataluniakoak ere desegin ziren- Gaur egun EAEkoak eta Nafarrakoak baino ez daude indarrean·Foruen krisia egon zen Aintzinako erregimena ezabatu zenean·Burgesiak berdintasun juridikoan jabetza pribatu sistema politiko parlamentarioan eta askatasun ekonomikoan oinarrituta sistema berria aldarrikatu zuen.·Foruetan definitutako sistema ekonomiko eta politikoa bateraezina zen·Foruetan ere landako handikiek gidatutako sistema politikoa ezarrita zegoen·Iraultza liberala foruak ezabatzea mehatxatzen zuen·Hala ere, Euskal burgesiak Espainia liberala eraikitzen parte hartu zuen eta etekinak atera zituzten·Azken gerra Karlistan eta porrota militarra ostean, CANOVAS DEL CASTILLOk foruak abolitu zituen

- Foruan abolitzean esparru juridiko, ekonomiko eta administratibo berria ezarri zen EKONOMIA ITUNEAN.Foruak eta konstituzio liberalak·Cadizko Konstituzioak foruen berezitasuna ez zuen ezer jaso·Epe laburrean ezarri zen·Foru-erregimenarekin landa inguruko gizartea lotuta zegoen eta landako nobleziak protagonismo handia zuen·Euskal merkataritza-burgesiaren hazkunde ekonomikoa geldiarazten zuen eta esparru juridiko eta politiko berria eskatzen zuen·Espartero boterea lortu zuenean (1841) foruak abolitu zituen, baina zergasalbuespena eta soldadutza ez zen aplikatu·Hala ere, moderatuak egon zirenean (1844) galdutako foru-eskumenak itzuli ziren.·Euskal probintziak ere autonomia administratiboa lortu zuten·Udaleko diru-sarrera eta gastuen kontrola foru-aldundien menpe egon zen moderatuen egon ziren bitartean· 3.Karlistaldiaren ostean CANOVAS DEL CASTILLO foruak abolitu zituen- Horrez gain, estaturaren esku hartzea indartu zen- Foru aldundiak desegin ziren desobedientzia zibilaren eraginez·Aldundi berriek autogobernurako eta baliabideak kudeatzeko gaitasuna sendotu zuten- EKONOMIA ITUNAri esker zaldundiek finantza-autonomia lortu zuten.