31.- Zergatik diogu gizakiak moralak garela eta ez garela amoralak?

Gizakia gizaki moralak dira aukerak imajinatu eta haien artean behar izaten dugulako eta gero egindako aukerak justifikatzea, arrazoiak emanez, izaki arrazoidun gisa jokatu nahi badugu behintzat. Hiru atal hauek egitura moralaren hiru uneak dira eta horregatik ez gara gizaki amoralik.

32.- Azaldu zertan datzan izaera lantzea.

Jaiotzen garenean naturak jite bat ematen digu, hau da sentimendu eta grina multzo bat, eta oso zaila da horiek aldatzea. Ala baina izaera hori aldatu daiteke beste bat berenganatuz, horregatik bi propietate motak ditugu; berezkoak eta guregananzkoak. Berezkoak, naturak ematen dizkigunak dira eta guregananzkoak berriz gure kabuz lantzen ditugunak, gure izaera lantzeko edo hobetzeko. Ditugun ohiturak ondo jokatzera bultzatzen bagaituzte bertuteak dira eta gaizki jokatzera bultzatzen bagaituzte bizioa.

33.- Azaldu zeintzuk diren kontzientzia moralak betetzen duen funtzioak.

1.- Moralaren aldetik zer dagoen ondo eta zer dagoen gaizki bereizteko baliotzen ditugun printzipioez jabetzeko gaitasuna da.

2.- Printzipio orokorretatik eginkizun jakin batzuei buruz epai zehatza ematea, horri epai praktikoa ematea esaten zaio eta printzipio orokoorra eta egoerari buruzko datuak kontuan izaten dira.

3.- Funtzio autokritiko epailarena egiten du, ekintza batzuk goratuz eta beste batzuk gaitzetsis, eta azken hori ausikiaren bidez zigortzen ditu.

34.- Noiz eskatuko ahal zaizkio erantzukizunak pertsona bati?

Erantzukizunak eskatzeko, izakiak aske eta kontziente izan behar dute: gai eta beren ekintzen jabe izateko ezinbesteko ezagutza moralaren jakitun.

35.- Barneko askatasuna eta kanpoko askatasuna bereizi.

Kanpoko askatasuna deritzo nahi dugun tokira joateko eta egoki deritzogun moduan jokatzeko aukera izatea eta, barneko askatasuna berriz, dagozkigun gauzei bakoitzak bere erabakiak hartu ahal izatea da: gauza bat edo bestea nahi izateko askatasuna.

36.- Determinatuta gaude edo askeak gara? Zergatik?

Determinismoa: Den dena zerbaiten kausaz gertatzen delako uste osoa dutenean deritzo.

Askea: Bizitza norberaren irizpideen arabera bizitzeko gaitasuna izatea, alegia.

37.- Determinismo kosmologikoa,teologikoa eta zientifikoa bereizi.

Kosmologikoa:

Dena arrazoiren bat du, eta arrazoi orreri unibertsoa zuzentzen duen lege deritzo. Haien ustez den dena pauaren arabera gertatzen da eta gizakia ezin du ezer egin patuaren aurka. Haien ustez barneko askatasuna gure esku dagoela eta kanpoko askatasuna patuaren esku.

Teologikoa:

Jainkoak dena baldin badaki, gauza guztiak Jainkoak berak bere  irizpideen arabera, determinatu dituelako izango da; eta gauza guztien kausa jainkoa da. Gizakiak ez du aukeramenik eta predestinatuta dago.

Zientifikoa:

Ardatza bata du: giza jokaera azaltzeko, zientzia jakin batek ematen dituen azalpenetara jokatzea. Pentsamolde honi erredukzionista deritzo eta hainbat motatakoak daude: Monismo fisikalista, determinismo fisiologikoa, determinismo psikoanalitikoa, determinismo ekonomikoa, determinismo genetikoa eta determinismo psikologikoa.

38.- Determinismoari egin azal zaizkion kritikak adierazi.

Askeak garela uste izanda baino ezin baita halakorik ulertu; gauzak aske garela uste izanda egitea; gure ekintzak geure gain hartzea; zenbait jokaera goratzea edo gaitzestea. Ikerketa zientifikoen kausa ideia erabiltzeko bi modu bereiztea proposatu zuen kantek:

Erabilera arautzailea:

Fenomeno oro beti kausa bat dela eta gertatu balitz bezala aztertu beharko litzateke.

Erabilera osagarria:

Errealitatearen egitura kausala dela uste izatean datza. Beraz, ikerketa-metodoa eta errealitatea nahasi egingo lituzke.-

39.- Epai moralaren garapenena dauden hiri etapak bereizi. Zein etapatan da heteronomoagoa gizakia? Zein etapatan da autonomoagoa?

Maila aurrekonbentzionala:

Norberaren interesak asetzen dituena hartzen du gizabanakoak bidezkotzat, eta arauak eteteak izan ditzakeen ondorioengatik betetzen ditu haiek (zigorra edo saririk eza), ez beste ezergatik. Heldutasunerik txikiena dira maila honetan daudenak eta norberaren bulkada egoisten arabera jokatzen dute. Heteronomoak dira, beste norbaiten arauari jarraitzen dion gizabanakoa adierazten du heteronomo hitzak.

Maila konbentzionala:

Norberaren gizarteko legeekin bat datorrena da bidezkoa. Heteronomia samarrak dira oraindik:norberaren bulkada egoistak nolabait kontrolatzen dituzte, bina gizarteko arauetara moldatzeko jokatzen dute, ez norberaren printzipioei jarraituz. Gizartean normala dena da bidezkoa maila honetakoentzt.

Maila postkonbentzionala

Gizabanakoak ondo bereizten ditu zer diren gizarteko arauak, eta zer printzipio moral unibertsalak. Norberaren kontzientziaren arabera mundu osoarentzako lotesleak diren printzipioei jarraiki jokatzen dute. Maila honetan leudeke eskubide batzuk unibertsalak direlako uste osoak bultzatuta eskubide horien alde jarduten dutenak.

40.- Erantzunkizun-printzipoa zer den azaldu.

Guren ekintzen ondorioak erantzunkizunez gure gain hartzea da aurrerapena, hurrengo belaunaldikoek jasoko duten mundua gutxienez guk geuk hartutakoa bezain egokia izan dadin bizitzeko deritzo.

41.- Zergatik da garrantzitsua Sokrates filosofiaren historian? Zein zen bere helburua? Zertan zetzan bere metodoa? Zer pentsatzen zuen zoriontasunari buruz?

Sokrates etikaren funtsezko galderak proposatu zituelako da garrantzitsu Sokrates. Sokrates, sofistek ez bezala, ez zuen kobratzen irakasteagatik, ez zion batere garrantzirik ematen elokuentziari, eta gauzen egia aurkitzea zen bere helburu. Sokrates maieutika deitu zion bere metodoari, egia munduari ekartzeko artean deritzo eta beraren ustez ez dago nahita gaizki jokatzerik. Bertutea ezagutzen duena haren arabera jokatzen du gizakia.
Intelektualismo morala deritzo jarrera honi. Ongia ezagutzen duena ongia egingo du eta gaizki egiten badu, ongia ezagutzen ez duelako datza intelektualismo morala.

42.- Zertan jartzen du Aristotelesek zoriontasuna? Zein bertute landu behar da batez ere zoriontsu izateko? Zertan datzan bertute hori azaldu.

Aristotelesen ustez zoriontasuna nork bere burua analizatzea da. Azken helburua zoriontasuna lortzea da, egiten ditugun gauza guztiak zoriontasuna lortzeko bideak dira, jarduera teorikoan datza. Zuhurtasunaren bidez gure bizitzan zer komeni zaigun eta balio-gabekeriaren eta gehiegikeriaren erdibidea bilatzen laguntzen digu. Bertutearen arabera bizi den pertsona guztiak zoriontsuak dira. Baina, zoriontsu izateko lege egokiak dituen hiri batean bizi behar gara.

44.- Zinikoen etika eta estoikoen etika azaldu eta alderatu.

Zinikoak:

Gizakia ona da haien ustez eta naturaren arabera bizi dena da jakintsu, hau da, gizarteko konbentzioak baztertzen duena.

Estoikoak:

Honen ustez dena patuaren esku dagoela ohartu, eta honen ondorioz, onena sufrimenduari eta bestearen iritziei aurre egiten ikasiz norberaren barne-bakea ziurtatzea dela konturatzen dena da zoriontsu.  Zoriontasun iturri bakarra lasaitasuna da.

45.- Epikurismoa azaldu, utilitarismoa azaldu eta alderatu.

Epikureismoa:

Grezian sortu zen eta haien arabera ongi kalkulatutako gozamenean dago zoriontasuna. Plazera lortu eta mina saihestu.

Utilitarismoa:

Helburu bat zuten; ahalik eta izaki bizidun gehienentzat ahalik eta zoriontasun handiena lortzea.

46.- Kant: inperatibo hipotetikoak eta kategorikoak bereizi.

Inperatibo deritzegu modu batera edo bestera jokatzeko agintzen diguten aginduei. Bi inperatibo mota daude:

Hipotetikoak:

Helbururen bat lortu nahi duten pertsonak soilik behartzen dituzte eta arrazoi kalkulatzaile edo zentzuzko batek emandako aholkuak dira, ez agindu moralak.

Kategoriakoak

Mundu osoa eta baldintzarik gabe behartzen dute, baldintzarik gabe agintzen du. Eta agindu moralak dira.

1.- Jakintza motak bereizi

Jakintza hainbat modutan saika daitezke, jakintzaren objektuari, barne egiturari, jakintza sortzen duten esperientzia moduei ala beste zerbaiti begiratzen zaion.

Jakintza arrunta edo ohikoa:

Eguneroko bizitzako esperientzian oinarritzen da.

Jakintza zientifikoa:

Ezagutza sistematikoki antolatu eta gertaeren zergatiak azaldu nahi ditu.

Jakintza teknikoa:

Zenbait jarduera nola egin jakitean datza.

Jakintza filosofikoa:

Galdera filosofiko bat egitea da.

Jakintza artistikoa:

Kontatzearekin dago lotuta, azaltzearekin baino gehiago.

Erlijio-jakintza:

Sakratua edo jainkozkoa denari buruzko jakintza da.

2.- Zientzia terminoaren eboluzioa azaldu: Greziak munduan eta Errenazimentuan.

Grezian zientziaren nozioa filosofiaren nozioari oso lotuta zegoen. Haien ustez bai zientziak eta bai filosofiak unibertsalak, beharrezkoak, aldaezinak eta betierekoak izan nahi zuten. Errenazimenduan berriz, iraultza zientifikoa izan zen eta honen ondorioz zientzia eta filosofia bereizi izan ziren. Zientzia jakin batzuk antolatu egin ziren, bakoitzak bere ezaugarri espezifikoak zehaztu zituen eta bere metodoa diseinatu zuen.

3.- Zientzia al da filosofia?

Zientzia modernoa nozioa erabiltzen badugu, enuntziatu zientifikoak jakintza modu zorrotz baten zati izateaz gain, egiazkoak edo faltsuak diren frogatu behar da esperimentalki; ez da gauza bera gertatzen,ordea, enuntziatu filosofikoekin. Jakintza mota arrazional batzuk ez dira zientzia; esaterako , filosofia. Jakintza arrazional oro jakintza zientifikora mugatzen zuen jokaerari zientifismo deritzo, eta haren iritziz, zientziatik kanpo irrazionaltasuna besterik ez dago.

4.- Zientzien sailkapena azaldu.

Zientzia sailkapen ugari egin da historian zehar. Sailkapen aniztasun horrek badu beste arrazoi bat ere; zientziak etengabe aldatu dira denboraren joanean.. Errenazimenduaren ondoren zientzia bakoitzak bere prozesu izan du. Edozein zientziak bere aztergai mugatu behar du zientziatzat har dadin eta bere metodoa proposatu.

Bi motatako zientziak daude formalak eta enpirikoak. Formalak arrazoimenean oinarritzen dira eta enpirikoak esperientzian. Formalaren barruak matematika jokatzen da eta enpirikoaren barruak natura- zientziak (fisikoak eta biologikoak) eta gizarte zientziak.

5.- Dedukzioa definitu.

Dedukzio-bidezko arrazoiketa-prozesuak premisa izeneko proposizio batetik edo batzuetatik beste bat deduzitzen du, eta azken hori premisa horren ondorio logikoa edo konklusioa da.

6.- Axioma sistema baten elementuak bereizi eta axioma sistema batek bete behar dituen baldintzak adierazi.

Sistemen funtsezko printzipio frogaezinak dira. Axiomak aukeratzerakoan, hainbat ezaugarri hartzen dira kontuan: erabilgarritasuna, emankortasuna, kasuan kasuko zientzian duten hedadura, eta ebidentzia.

7.- Indukzioa definitu eta motak bereizi.

Indukzioa arrazoiketan, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik abiatuta ateratzen da ondorio orokorra. Bi indukzio mota daude: osoa eta ez-osoa. Osoan aztergai den eremuko kasu guztiak ezagutzen eta hartzen dira kontuan. Indukzio ez-osoak, berriz, ez du bere osotasunean hartzen eremu jakin bat; egiaztapen indibidualetan oinarritzen da.

8.- Metodo hipotetiko-deduktiboaren urratsak azaldu. Semmelwisen aurkikuntzari aplikatu.

1.- Abiapuntua:

Behaketaren eta esperimentazioaren bidez, kasuan kasuko jakintzak argitu ez duen arazoren bat aurkitzen da.

2.- Azalpenezko hipotesi bat edo batzuk sotçrtzen dira, behatutako gertakaria edo aurkitutako arazoa argitzeko. Zientzietan behar beharrezkoa da irudimena, bestela ez baitago hipotesiak formulatzerik.

3.- Hipotesiak matematikoki formulatzen dira, lehenbizi, eta esperientziaren bidez egiaztatzeko moduko ondorioak ateratzen dira, gero. Beraz, dedukzio-sistema erabiltzen da.

4.- Esperimentuak egiten dira aipatutako ondorioak egiaztatzeko edo faltsutzat jotzeko

5.- Hainbat kasutan egiaztatutako hipotesiak legetzat hartzen dira; hau da, balio orokorra aitortzen zaie. Nahiz eta beti izango duten izaera hipotetikoa

9.- Gizarte zientziaren metodoa: tradizio enpiriko-analitikoa eta tradizio hermeneutikoa bereizi.

Enpiriko-analitikoa:

Zientziaren batasuna du helburu, eta gizarte zientziak natura-zientzien metodoak erabili behar direla uste du.

Hermeneutikoa:

Gizarte zientziak status berezia dute, eta, beraz, beren metodologia izan behar dute.

11.- Non eta noiz jaio zen filosofia? Zer esan nahi du filosofia jaio zela mitotik logosera pasatu zenean? Zein da filosofiaren esanahi etimologikoa?

Mendebaldeko filosofia Grezian sortu zen filosofia K.A. VI. Mendean. Mitos ezkutuan zegoena, misteriotsua zena eta gutxi batzuen esku zegoena izendatzen zuen eta logos, ordea, egia bilatzeko tresna bilakatu zen, bai eta eztabaida eta deliberamendu publikoak eta irekia egiteko tresna ere.

13.- Zein filosofiarekin hasi omen zen zoriontasunaren bilaketa filosofian? Zein galdera planteatu zituen?

Sokrates izan zen filosofiari dagokion jarrera erradikal hura giza gaiei buruz hausnartzera zuzendu duena. Gizaki guztiok zoriontsu izan nahi dugu; beraz. Zer egin behar dugu bai bakarka et abai komunitatean zoriontsu izateko?

15.- Zertarako balio dezake gaur egun filosofiak?

Kritika arrazionala egiteko irizpideak eskuratzeko, zein helburu har ditzakegun jakiteko,  ondo bizitzeko zer behar dugun jakiteko, irizpideen hausnarketak egiteko, argudioak izateko laguntzen digu filosofiak.

16.- Nola azaltzen du gaur egungo zientziak eboluzioa?

Darwinen arabera, bizirik irauteko borroka sortzen da espezien artean. Eta haustapen naturala da borroka horren ondorioa. Horrela espezierik gogorrena egiten du aurrera, hau da, ingurumenera moldatzeko gaitasun handiena duenak.

17.- Zein teoria geratu dira atzeraturik? Zergatik?

Fixismoa, eboluzionismoa eta lamarckismoa.  Ez zutelako hainbeste probak hau determinatzeko.

18.- Zeintzuk dira gaurko gizakiaren aurretik izan diren hominidoak?

Australopitekoak, Homo erectus eta  Homo sapiens.

37.- Determinismo kosmologikoa,teologikoa eta zientifikoa bereizi

Kosmologikoa:

Dena arrazoiren bat du, eta arrazoi orreri unibertsoa zuzentzen duen lege deritzo. Haien ustez den dena pauaren arabera gertatzen da eta gizakia ezin du ezer egin patuaren aurka. Haien ustez barneko askatasuna gure esku dagoela eta kanpoko askatasuna patuaren esku.

Teologikoa:

Jainkoak dena baldin badaki, gauza guztiak Jainkoak berak bere  irizpideen arabera, determinatu dituelako izango da; eta gauza guztien kausa jainkoa da. Gizakiak ez du aukeramenik eta predestinatuta dago.

Zientifikoa:

Ardatza bata du: giza jokaera azaltzeko, zientzia jakin batek ematen dituen azalpenetara jokatzea. Pentsamolde honi erredukzionista deritzo eta hainbat motatakoak daude: Monismo fisikalista, determinismo fisiologikoa, determinismo psikoanalitikoa, determinismo ekonomikoa, determinismo genetikoa eta determinismo psikologikoa.

38.- Determinismoari egin azal zaizkion kritikak adierazi.

Askeak garela uste izanda baino ezin baita halakorik ulertu; gauzak aske garela uste izanda egitea; gure ekintzak geure gain hartzea; zenbait jokaera goratzea edo gaitzestea. Ikerketa zientifikoen kausa ideia erabiltzeko bi modu bereiztea proposatu zuen kantek:

Erabilera arautzailea:

Fenomeno oro beti kausa bat dela eta gertatu balitz bezala aztertu beharko litzateke.

Erabilera osagarria:

Errealitatearen egitura kausala dela uste izatean datza. Beraz, ikerketa-metodoa eta errealitatea nahasi egingo lituzke.-

39.- Epai moralaren garapenena dauden hiri etapak bereizi. Zein etapatan da heteronomoagoa gizakia? Zein etapatan da autonomoagoa?

Maila aurrekonbentzionala:

Norberaren interesak asetzen dituena hartzen du gizabanakoak bidezkotzat, eta arauak eteteak izan ditzakeen ondorioengatik betetzen ditu haiek (zigorra edo saririk eza), ez beste ezergatik. Heldutasunerik txikiena dira maila honetan daudenak eta norberaren bulkada egoisten arabera jokatzen dute. Heteronomoak dira, beste norbaiten arauari jarraitzen dion gizabanakoa adierazten du heteronomo hitzak.

Maila konbentzionala:

Norberaren gizarteko legeekin bat datorrena da bidezkoa. Heteronomia samarrak dira oraindik:norberaren bulkada egoistak nolabait kontrolatzen dituzte, bina gizarteko arauetara moldatzeko jokatzen dute, ez norberaren printzipioei jarraituz. Gizartean normala dena da bidezkoa maila honetakoentzt.

Maila postkonbentzionala

Gizabanakoak ondo bereizten ditu zer diren gizarteko arauak, eta zer printzipio moral unibertsalak. Norberaren kontzientziaren arabera mundu osoarentzako lotesleak diren printzipioei jarraiki jokatzen dute. Maila honetan leudeke eskubide batzuk unibertsalak direlako uste osoak bultzatuta eskubide horien alde jarduten dutenak.

40.- Erantzunkizun-printzipoa zer den azaldu.

Guren ekintzen ondorioak erantzunkizunez gure gain hartzea da aurrerapena, hurrengo belaunaldikoek jasoko duten mundua gutxienez guk geuk hartutakoa bezain egokia izan dadin bizitzeko deritzo.

41.- Zergatik da garrantzitsua Sokrates filosofiaren historian? Zein zen bere helburua? Zertan zetzan bere metodoa? Zer pentsatzen zuen zoriontasunari buruz?

Sokrates etikaren funtsezko galderak proposatu zituelako da garrantzitsu Sokrates. Sokrates, sofistek ez bezala, ez zuen kobratzen irakasteagatik, ez zion batere garrantzirik ematen elokuentziari, eta gauzen egia aurkitzea zen bere helburu. Sokrates maieutika deitu zion bere metodoari, egia munduari ekartzeko artean deritzo eta beraren ustez ez dago nahita gaizki jokatzerik. Bertutea ezagutzen duena haren arabera jokatzen du gizakia.
Intelektualismo morala deritzo jarrera honi. Ongia ezagutzen duena ongia egingo du eta gaizki egiten badu, ongia ezagutzen ez duelako datza intelektualismo morala.

42.- Zertan jartzen du Aristotelesek zoriontasuna? Zein bertute landu behar da batez ere zoriontsu izateko? Zertan datzan bertute hori azaldu.

Aristotelesen ustez zoriontasuna nork bere burua analizatzea da. Azken helburua zoriontasuna lortzea da, egiten ditugun gauza guztiak zoriontasuna lortzeko bideak dira, jarduera teorikoan datza. Zuhurtasunaren bidez gure bizitzan zer komeni zaigun eta balio-gabekeriaren eta gehiegikeriaren erdibidea bilatzen laguntzen digu. Bertutearen arabera bizi den pertsona guztiak zoriontsuak dira. Baina, zoriontsu izateko lege egokiak dituen hiri batean bizi behar gara.

44.- Zinikoen etika eta estoikoen etika azaldu eta alderatu.

Zinikoak:

Gizakia ona da haien ustez eta naturaren arabera bizi dena da jakintsu, hau da, gizarteko konbentzioak baztertzen duena.

Estoikoak:

Honen ustez dena patuaren esku dagoela ohartu, eta honen ondorioz, onena sufrimenduari eta bestearen iritziei aurre egiten ikasiz norberaren barne-bakea ziurtatzea dela konturatzen dena da zoriontsu.  Zoriontasun iturri bakarra lasaitasuna da.

45.- Epikurismoa azaldu, utilitarismoa azaldu eta alderatu.

Epikureismoa:

Grezian sortu zen eta haien arabera ongi kalkulatutako gozamenean dago zoriontasuna. Plazera lortu eta mina saihestu.

Utilitarismoa:

Helburu bat zuten; ahalik eta izaki bizidun gehienentzat ahalik eta zoriontasun handiena lortzea.

46.- Kant: inperatibo hipotetikoak eta kategorikoak bereizi.

Inperatibo deritzegu modu batera edo bestera jokatzeko agintzen diguten aginduei. Bi inperatibo mota daude:

Hipotetikoak:

Helbururen bat lortu nahi duten pertsonak soilik behartzen dituzte eta arrazoi kalkulatzaile edo zentzuzko batek emandako aholkuak dira, ez agindu moralak.

Kategoriakoak

Mundu osoa eta baldintzarik gabe behartzen dute, baldintzarik gabe agintzen du. Eta agindu moralak dira.

1.- Jakintza motak bereizi

Jakintza hainbat modutan saika daitezke, jakintzaren objektuari, barne egiturari, jakintza sortzen duten esperientzia moduei ala beste zerbaiti begiratzen zaion.

Jakintza arrunta edo ohikoa:

Eguneroko bizitzako esperientzian oinarritzen da.

Jakintza zientifikoa:

Ezagutza sistematikoki antolatu eta gertaeren zergatiak azaldu nahi ditu.

Jakintza teknikoa:

Zenbait jarduera nola egin jakitean datza.

Jakintza filosofikoa:

Galdera filosofiko bat egitea da.

Jakintza artistikoa:

Kontatzearekin dago lotuta, azaltzearekin baino gehiago.

Erlijio-jakintza:

Sakratua edo jainkozkoa denari buruzko jakintza da.

2.- Zientzia terminoaren eboluzioa azaldu: Greziak munduan eta Errenazimentuan.

Grezian zientziaren nozioa filosofiaren nozioari oso lotuta zegoen. Haien ustez bai zientziak eta bai filosofiak unibertsalak, beharrezkoak, aldaezinak eta betierekoak izan nahi zuten. Errenazimenduan berriz, iraultza zientifikoa izan zen eta honen ondorioz zientzia eta filosofia bereizi izan ziren. Zientzia jakin batzuk antolatu egin ziren, bakoitzak bere ezaugarri espezifikoak zehaztu zituen eta bere metodoa diseinatu zuen.

3.- Zientzia al da filosofia?

Zientzia modernoa nozioa erabiltzen badugu, enuntziatu zientifikoak jakintza modu zorrotz baten zati izateaz gain, egiazkoak edo faltsuak diren frogatu behar da esperimentalki; ez da gauza bera gertatzen,ordea, enuntziatu filosofikoekin. Jakintza mota arrazional batzuk ez dira zientzia; esaterako , filosofia. Jakintza arrazional oro jakintza zientifikora mugatzen zuen jokaerari zientifismo deritzo, eta haren iritziz, zientziatik kanpo irrazionaltasuna besterik ez dago.

4.- Zientzien sailkapena azaldu.

Zientzia sailkapen ugari egin da historian zehar. Sailkapen aniztasun horrek badu beste arrazoi bat ere; zientziak etengabe aldatu dira denboraren joanean.. Errenazimenduaren ondoren zientzia bakoitzak bere prozesu izan du. Edozein zientziak bere aztergai mugatu behar du zientziatzat har dadin eta bere metodoa proposatu.

Bi motatako zientziak daude formalak eta enpirikoak. Formalak arrazoimenean oinarritzen dira eta enpirikoak esperientzian. Formalaren barruak matematika jokatzen da eta enpirikoaren barruak natura- zientziak (fisikoak eta biologikoak) eta gizarte zientziak.

5.- Dedukzioa definitu.

Dedukzio-bidezko arrazoiketa-prozesuak premisa izeneko proposizio batetik edo batzuetatik beste bat deduzitzen du, eta azken hori premisa horren ondorio logikoa edo konklusioa da.

6.- Axioma sistema baten elementuak bereizi eta axioma sistema batek bete behar dituen baldintzak adierazi.

Sistemen funtsezko printzipio frogaezinak dira. Axiomak aukeratzerakoan, hainbat ezaugarri hartzen dira kontuan: erabilgarritasuna, emankortasuna, kasuan kasuko zientzian duten hedadura, eta ebidentzia.

7.- Indukzioa definitu eta motak bereizi.

Indukzioa arrazoiketan, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik abiatuta ateratzen da ondorio orokorra. Bi indukzio mota daude: osoa eta ez-osoa. Osoan aztergai den eremuko kasu guztiak ezagutzen eta hartzen dira kontuan. Indukzio ez-osoak, berriz, ez du bere osotasunean hartzen eremu jakin bat; egiaztapen indibidualetan oinarritzen da.

8.- Metodo hipotetiko-deduktiboaren urratsak azaldu. Semmelwisen aurkikuntzari aplikatu.

1.- Abiapuntua:

Behaketaren eta esperimentazioaren bidez, kasuan kasuko jakintzak argitu ez duen arazoren bat aurkitzen da.

2.- Azalpenezko hipotesi bat edo batzuk sotçrtzen dira, behatutako gertakaria edo aurkitutako arazoa argitzeko. Zientzietan behar beharrezkoa da irudimena, bestela ez baitago hipotesiak formulatzerik.

3.- Hipotesiak matematikoki formulatzen dira, lehenbizi, eta esperientziaren bidez egiaztatzeko moduko ondorioak ateratzen dira, gero. Beraz, dedukzio-sistema erabiltzen da.

4.- Esperimentuak egiten dira aipatutako ondorioak egiaztatzeko edo faltsutzat jotzeko

5.- Hainbat kasutan egiaztatutako hipotesiak legetzat hartzen dira; hau da, balio orokorra aitortzen zaie. Nahiz eta beti izango duten izaera hipotetikoa

9.- Gizarte zientziaren metodoa: tradizio enpiriko-analitikoa eta tradizio hermeneutikoa bereizi.

Enpiriko-analitikoa:

Zientziaren batasuna du helburu, eta gizarte zientziak natura-zientzien metodoak erabili behar direla uste du.

Hermeneutikoa:

Gizarte zientziak status berezia dute, eta, beraz, beren metodologia izan behar dute.

11.- Non eta noiz jaio zen filosofia? Zer esan nahi du filosofia jaio zela mitotik logosera pasatu zenean? Zein da filosofiaren esanahi etimologikoa?

Mendebaldeko filosofia Grezian sortu zen filosofia K.A. VI. Mendean. Mitos ezkutuan zegoena, misteriotsua zena eta gutxi batzuen esku zegoena izendatzen zuen eta logos, ordea, egia bilatzeko tresna bilakatu zen, bai eta eztabaida eta deliberamendu publikoak eta irekia egiteko tresna ere.

13.- Zein filosofiarekin hasi omen zen zoriontasunaren bilaketa filosofian? Zein galdera planteatu zituen?

Sokrates izan zen filosofiari dagokion jarrera erradikal hura giza gaiei buruz hausnartzera zuzendu duena. Gizaki guztiok zoriontsu izan nahi dugu; beraz. Zer egin behar dugu bai bakarka et abai komunitatean zoriontsu izateko?

15.- Zertarako balio dezake gaur egun filosofiak?

Kritika arrazionala egiteko irizpideak eskuratzeko, zein helburu har ditzakegun jakiteko,  ondo bizitzeko zer behar dugun jakiteko, irizpideen hausnarketak egiteko, argudioak izateko laguntzen digu filosofiak.

16.- Nola azaltzen du gaur egungo zientziak eboluzioa?

Darwinen arabera, bizirik irauteko borroka sortzen da espezien artean. Eta haustapen naturala da borroka horren ondorioa. Horrela espezierik gogorrena egiten du aurrera, hau da, ingurumenera moldatzeko gaitasun handiena duenak.

17.- Zein teoria geratu dira atzeraturik? Zergatik?

Fixismoa, eboluzionismoa eta lamarckismoa.  Ez zutelako hainbeste probak hau determinatzeko.

18.- Zeintzuk dira gaurko gizakiaren aurretik izan diren hominidoak?

Australopitekoak, Homo erectus eta  Homo sapiens.

42.- Zertan jartzen du Aristotelesek zoriontasuna? Zein bertute landu behar da batez ere zoriontsu izateko? Zertan datzan bertute hori azaldu.

Aristotelesen ustez zoriontasuna nork bere burua analizatzea da. Azken helburua zoriontasuna lortzea da, egiten ditugun gauza guztiak zoriontasuna lortzeko bideak dira, jarduera teorikoan datza. Zuhurtasunaren bidez gure bizitzan zer komeni zaigun eta balio-gabekeriaren eta gehiegikeriaren erdibidea bilatzen laguntzen digu. Bertutearen arabera bizi den pertsona guztiak zoriontsuak dira. Baina, zoriontsu izateko lege egokiak dituen hiri batean bizi behar gara.

44.- Zinikoen etika eta estoikoen etika azaldu eta alderatu.

Zinikoak:

Gizakia ona da haien ustez eta naturaren arabera bizi dena da jakintsu, hau da, gizarteko konbentzioak baztertzen duena.

Estoikoak:

Honen ustez dena patuaren esku dagoela ohartu, eta honen ondorioz, onena sufrimenduari eta bestearen iritziei aurre egiten ikasiz norberaren barne-bakea ziurtatzea dela konturatzen dena da zoriontsu.  Zoriontasun iturri bakarra lasaitasuna da.

45.- Epikurismoa azaldu, utilitarismoa azaldu eta alderatu.

Epikureismoa:

Grezian sortu zen eta haien arabera ongi kalkulatutako gozamenean dago zoriontasuna. Plazera lortu eta mina saihestu.

Utilitarismoa:

Helburu bat zuten; ahalik eta izaki bizidun gehienentzat ahalik eta zoriontasun handiena lortzea.

46.- Kant: inperatibo hipotetikoak eta kategorikoak bereizi.

Inperatibo deritzegu modu batera edo bestera jokatzeko agintzen diguten aginduei. Bi inperatibo mota daude:

Hipotetikoak:

Helbururen bat lortu nahi duten pertsonak soilik behartzen dituzte eta arrazoi kalkulatzaile edo zentzuzko batek emandako aholkuak dira, ez agindu moralak.

Kategoriakoak

Mundu osoa eta baldintzarik gabe behartzen dute, baldintzarik gabe agintzen du. Eta agindu moralak dira.

1.- Jakintza motak bereizi

Jakintza hainbat modutan saika daitezke, jakintzaren objektuari, barne egiturari, jakintza sortzen duten esperientzia moduei ala beste zerbaiti begiratzen zaion.

Jakintza arrunta edo ohikoa:

Eguneroko bizitzako esperientzian oinarritzen da.

Jakintza zientifikoa:

Ezagutza sistematikoki antolatu eta gertaeren zergatiak azaldu nahi ditu.

Jakintza teknikoa:

Zenbait jarduera nola egin jakitean datza.

Jakintza filosofikoa:

Galdera filosofiko bat egitea da.

Jakintza artistikoa:

Kontatzearekin dago lotuta, azaltzearekin baino gehiago.

Erlijio-jakintza:

Sakratua edo jainkozkoa denari buruzko jakintza da.

2.- Zientzia terminoaren eboluzioa azaldu: Greziak munduan eta Errenazimentuan.

Grezian zientziaren nozioa filosofiaren nozioari oso lotuta zegoen. Haien ustez bai zientziak eta bai filosofiak unibertsalak, beharrezkoak, aldaezinak eta betierekoak izan nahi zuten. Errenazimenduan berriz, iraultza zientifikoa izan zen eta honen ondorioz zientzia eta filosofia bereizi izan ziren. Zientzia jakin batzuk antolatu egin ziren, bakoitzak bere ezaugarri espezifikoak zehaztu zituen eta bere metodoa diseinatu zuen.

3.- Zientzia al da filosofia?

Zientzia modernoa nozioa erabiltzen badugu, enuntziatu zientifikoak jakintza modu zorrotz baten zati izateaz gain, egiazkoak edo faltsuak diren frogatu behar da esperimentalki; ez da gauza bera gertatzen,ordea, enuntziatu filosofikoekin. Jakintza mota arrazional batzuk ez dira zientzia; esaterako , filosofia. Jakintza arrazional oro jakintza zientifikora mugatzen zuen jokaerari zientifismo deritzo, eta haren iritziz, zientziatik kanpo irrazionaltasuna besterik ez dago.

4.- Zientzien sailkapena azaldu.

Zientzia sailkapen ugari egin da historian zehar. Sailkapen aniztasun horrek badu beste arrazoi bat ere; zientziak etengabe aldatu dira denboraren joanean.. Errenazimenduaren ondoren zientzia bakoitzak bere prozesu izan du. Edozein zientziak bere aztergai mugatu behar du zientziatzat har dadin eta bere metodoa proposatu.

Bi motatako zientziak daude formalak eta enpirikoak. Formalak arrazoimenean oinarritzen dira eta enpirikoak esperientzian. Formalaren barruak matematika jokatzen da eta enpirikoaren barruak natura- zientziak (fisikoak eta biologikoak) eta gizarte zientziak.

5.- Dedukzioa definitu.

Dedukzio-bidezko arrazoiketa-prozesuak premisa izeneko proposizio batetik edo batzuetatik beste bat deduzitzen du, eta azken hori premisa horren ondorio logikoa edo konklusioa da.

6.- Axioma sistema baten elementuak bereizi eta axioma sistema batek bete behar dituen baldintzak adierazi.

Sistemen funtsezko printzipio frogaezinak dira. Axiomak aukeratzerakoan, hainbat ezaugarri hartzen dira kontuan: erabilgarritasuna, emankortasuna, kasuan kasuko zientzian duten hedadura, eta ebidentzia.

7.- Indukzioa definitu eta motak bereizi.

Indukzioa arrazoiketan, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik abiatuta ateratzen da ondorio orokorra. Bi indukzio mota daude: osoa eta ez-osoa. Osoan aztergai den eremuko kasu guztiak ezagutzen eta hartzen dira kontuan. Indukzio ez-osoak, berriz, ez du bere osotasunean hartzen eremu jakin bat; egiaztapen indibidualetan oinarritzen da.

8.- Metodo hipotetiko-deduktiboaren urratsak azaldu. Semmelwisen aurkikuntzari aplikatu.

1.- Abiapuntua:

Behaketaren eta esperimentazioaren bidez, kasuan kasuko jakintzak argitu ez duen arazoren bat aurkitzen da.

2.- Azalpenezko hipotesi bat edo batzuk sotçrtzen dira, behatutako gertakaria edo aurkitutako arazoa argitzeko. Zientzietan behar beharrezkoa da irudimena, bestela ez baitago hipotesiak formulatzerik.

3.- Hipotesiak matematikoki formulatzen dira, lehenbizi, eta esperientziaren bidez egiaztatzeko moduko ondorioak ateratzen dira, gero. Beraz, dedukzio-sistema erabiltzen da.

4.- Esperimentuak egiten dira aipatutako ondorioak egiaztatzeko edo faltsutzat jotzeko

5.- Hainbat kasutan egiaztatutako hipotesiak legetzat hartzen dira; hau da, balio orokorra aitortzen zaie. Nahiz eta beti izango duten izaera hipotetikoa

9.- Gizarte zientziaren metodoa: tradizio enpiriko-analitikoa eta tradizio hermeneutikoa bereizi.

Enpiriko-analitikoa:

Zientziaren batasuna du helburu, eta gizarte zientziak natura-zientzien metodoak erabili behar direla uste du.

Hermeneutikoa:

Gizarte zientziak status berezia dute, eta, beraz, beren metodologia izan behar dute.

11.- Non eta noiz jaio zen filosofia? Zer esan nahi du filosofia jaio zela mitotik logosera pasatu zenean? Zein da filosofiaren esanahi etimologikoa?

Mendebaldeko filosofia Grezian sortu zen filosofia K.A. VI. Mendean. Mitos ezkutuan zegoena, misteriotsua zena eta gutxi batzuen esku zegoena izendatzen zuen eta logos, ordea, egia bilatzeko tresna bilakatu zen, bai eta eztabaida eta deliberamendu publikoak eta irekia egiteko tresna ere.

13.- Zein filosofiarekin hasi omen zen zoriontasunaren bilaketa filosofian? Zein galdera planteatu zituen?

Sokrates izan zen filosofiari dagokion jarrera erradikal hura giza gaiei buruz hausnartzera zuzendu duena. Gizaki guztiok zoriontsu izan nahi dugu; beraz. Zer egin behar dugu bai bakarka et abai komunitatean zoriontsu izateko?

15.- Zertarako balio dezake gaur egun filosofiak?

Kritika arrazionala egiteko irizpideak eskuratzeko, zein helburu har ditzakegun jakiteko,  ondo bizitzeko zer behar dugun jakiteko, irizpideen hausnarketak egiteko, argudioak izateko laguntzen digu filosofiak.

16.- Nola azaltzen du gaur egungo zientziak eboluzioa?

Darwinen arabera, bizirik irauteko borroka sortzen da espezien artean. Eta haustapen naturala da borroka horren ondorioa. Horrela espezierik gogorrena egiten du aurrera, hau da, ingurumenera moldatzeko gaitasun handiena duenak.

17.- Zein teoria geratu dira atzeraturik? Zergatik?

Fixismoa, eboluzionismoa eta lamarckismoa.  Ez zutelako hainbeste probak hau determinatzeko.

18.- Zeintzuk dira gaurko gizakiaren aurretik izan diren hominidoak?

Australopitekoak, Homo erectus eta  Homo sapiens.

2.- Zientzia terminoaren eboluzioa azaldu: Greziak munduan eta Errenazimentuan

Grezian zientziaren nozioa filosofiaren nozioari oso lotuta zegoen. Haien ustez bai zientziak eta bai filosofiak unibertsalak, beharrezkoak, aldaezinak eta betierekoak izan nahi zuten. Errenazimenduan berriz, iraultza zientifikoa izan zen eta honen ondorioz zientzia eta filosofia bereizi izan ziren. Zientzia jakin batzuk antolatu egin ziren, bakoitzak bere ezaugarri espezifikoak zehaztu zituen eta bere metodoa diseinatu zuen.

3.- Zientzia al da filosofia?

Zientzia modernoa nozioa erabiltzen badugu, enuntziatu zientifikoak jakintza modu zorrotz baten zati izateaz gain, egiazkoak edo faltsuak diren frogatu behar da esperimentalki; ez da gauza bera gertatzen,ordea, enuntziatu filosofikoekin. Jakintza mota arrazional batzuk ez dira zientzia; esaterako , filosofia. Jakintza arrazional oro jakintza zientifikora mugatzen zuen jokaerari zientifismo deritzo, eta haren iritziz, zientziatik kanpo irrazionaltasuna besterik ez dago.

4.- Zientzien sailkapena azaldu.

Zientzia sailkapen ugari egin da historian zehar. Sailkapen aniztasun horrek badu beste arrazoi bat ere; zientziak etengabe aldatu dira denboraren joanean.. Errenazimenduaren ondoren zientzia bakoitzak bere prozesu izan du. Edozein zientziak bere aztergai mugatu behar du zientziatzat har dadin eta bere metodoa proposatu.

Bi motatako zientziak daude formalak eta enpirikoak. Formalak arrazoimenean oinarritzen dira eta enpirikoak esperientzian. Formalaren barruak matematika jokatzen da eta enpirikoaren barruak natura- zientziak (fisikoak eta biologikoak) eta gizarte zientziak.

5.- Dedukzioa definitu.

Dedukzio-bidezko arrazoiketa-prozesuak premisa izeneko proposizio batetik edo batzuetatik beste bat deduzitzen du, eta azken hori premisa horren ondorio logikoa edo konklusioa da.

6.- Axioma sistema baten elementuak bereizi eta axioma sistema batek bete behar dituen baldintzak adierazi.

Sistemen funtsezko printzipio frogaezinak dira. Axiomak aukeratzerakoan, hainbat ezaugarri hartzen dira kontuan: erabilgarritasuna, emankortasuna, kasuan kasuko zientzian duten hedadura, eta ebidentzia.

7.- Indukzioa definitu eta motak bereizi.

Indukzioa arrazoiketan, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik abiatuta ateratzen da ondorio orokorra. Bi indukzio mota daude: osoa eta ez-osoa. Osoan aztergai den eremuko kasu guztiak ezagutzen eta hartzen dira kontuan. Indukzio ez-osoak, berriz, ez du bere osotasunean hartzen eremu jakin bat; egiaztapen indibidualetan oinarritzen da.

8.- Metodo hipotetiko-deduktiboaren urratsak azaldu. Semmelwisen aurkikuntzari aplikatu.

1.- Abiapuntua:

Behaketaren eta esperimentazioaren bidez, kasuan kasuko jakintzak argitu ez duen arazoren bat aurkitzen da.

2.- Azalpenezko hipotesi bat edo batzuk sotçrtzen dira, behatutako gertakaria edo aurkitutako arazoa argitzeko. Zientzietan behar beharrezkoa da irudimena, bestela ez baitago hipotesiak formulatzerik.

3.- Hipotesiak matematikoki formulatzen dira, lehenbizi, eta esperientziaren bidez egiaztatzeko moduko ondorioak ateratzen dira, gero. Beraz, dedukzio-sistema erabiltzen da.

4.- Esperimentuak egiten dira aipatutako ondorioak egiaztatzeko edo faltsutzat jotzeko

5.- Hainbat kasutan egiaztatutako hipotesiak legetzat hartzen dira; hau da, balio orokorra aitortzen zaie. Nahiz eta beti izango duten izaera hipotetikoa

9.- Gizarte zientziaren metodoa: tradizio enpiriko-analitikoa eta tradizio hermeneutikoa bereizi.

Enpiriko-analitikoa:

Zientziaren batasuna du helburu, eta gizarte zientziak natura-zientzien metodoak erabili behar direla uste du.

Hermeneutikoa:

Gizarte zientziak status berezia dute, eta, beraz, beren metodologia izan behar dute.

11.- Non eta noiz jaio zen filosofia? Zer esan nahi du filosofia jaio zela mitotik logosera pasatu zenean? Zein da filosofiaren esanahi etimologikoa?

Mendebaldeko filosofia Grezian sortu zen filosofia K.A. VI. Mendean. Mitos ezkutuan zegoena, misteriotsua zena eta gutxi batzuen esku zegoena izendatzen zuen eta logos, ordea, egia bilatzeko tresna bilakatu zen, bai eta eztabaida eta deliberamendu publikoak eta irekia egiteko tresna ere.

13.- Zein filosofiarekin hasi omen zen zoriontasunaren bilaketa filosofian? Zein galdera planteatu zituen?

Sokrates izan zen filosofiari dagokion jarrera erradikal hura giza gaiei buruz hausnartzera zuzendu duena. Gizaki guztiok zoriontsu izan nahi dugu; beraz. Zer egin behar dugu bai bakarka et abai komunitatean zoriontsu izateko?

15.- Zertarako balio dezake gaur egun filosofiak?

Kritika arrazionala egiteko irizpideak eskuratzeko, zein helburu har ditzakegun jakiteko,  ondo bizitzeko zer behar dugun jakiteko, irizpideen hausnarketak egiteko, argudioak izateko laguntzen digu filosofiak.

16.- Nola azaltzen du gaur egungo zientziak eboluzioa?

Darwinen arabera, bizirik irauteko borroka sortzen da espezien artean. Eta haustapen naturala da borroka horren ondorioa. Horrela espezierik gogorrena egiten du aurrera, hau da, ingurumenera moldatzeko gaitasun handiena duenak.

17.- Zein teoria geratu dira atzeraturik? Zergatik?

Fixismoa, eboluzionismoa eta lamarckismoa.  Ez zutelako hainbeste probak hau determinatzeko.

18.- Zeintzuk dira gaurko gizakiaren aurretik izan diren hominidoak?

Australopitekoak, Homo erectus eta  Homo sapiens.

9.- Gizarte zientziaren metodoa: tradizio enpiriko-analitikoa eta tradizio hermeneutikoa bereizi

Enpiriko-analitikoa:

Zientziaren batasuna du helburu, eta gizarte zientziak natura-zientzien metodoak erabili behar direla uste du.

Hermeneutikoa:

Gizarte zientziak status berezia dute, eta, beraz, beren metodologia izan behar dute.

11.- Non eta noiz jaio zen filosofia? Zer esan nahi du filosofia jaio zela mitotik logosera pasatu zenean? Zein da filosofiaren esanahi etimologikoa?

Mendebaldeko filosofia Grezian sortu zen filosofia K.A. VI. Mendean. Mitos ezkutuan zegoena, misteriotsua zena eta gutxi batzuen esku zegoena izendatzen zuen eta logos, ordea, egia bilatzeko tresna bilakatu zen, bai eta eztabaida eta deliberamendu publikoak eta irekia egiteko tresna ere.

13.- Zein filosofiarekin hasi omen zen zoriontasunaren bilaketa filosofian? Zein galdera planteatu zituen?

Sokrates izan zen filosofiari dagokion jarrera erradikal hura giza gaiei buruz hausnartzera zuzendu duena. Gizaki guztiok zoriontsu izan nahi dugu; beraz. Zer egin behar dugu bai bakarka et abai komunitatean zoriontsu izateko?

15.- Zertarako balio dezake gaur egun filosofiak?

Kritika arrazionala egiteko irizpideak eskuratzeko, zein helburu har ditzakegun jakiteko,  ondo bizitzeko zer behar dugun jakiteko, irizpideen hausnarketak egiteko, argudioak izateko laguntzen digu filosofiak.

16.- Nola azaltzen du gaur egungo zientziak eboluzioa?

Darwinen arabera, bizirik irauteko borroka sortzen da espezien artean. Eta haustapen naturala da borroka horren ondorioa. Horrela espezierik gogorrena egiten du aurrera, hau da, ingurumenera moldatzeko gaitasun handiena duenak.

17.- Zein teoria geratu dira atzeraturik? Zergatik?

Fixismoa, eboluzionismoa eta lamarckismoa.  Ez zutelako hainbeste probak hau determinatzeko.

18.- Zeintzuk dira gaurko gizakiaren aurretik izan diren hominidoak?

Australopitekoak, Homo erectus eta  Homo sapiens.