Izarte 4 5

4.GAIA

60.orria

1. Adierazi lehen sektorearen barruko jarduerak.
Nekazaritza, abeltzaintza , basogintza eta arrantza.

3. Definitu kontzeptu hauek: nekazaritza-espazioa, landa-espazioa eta nekazaritza-paisaia.
- Landa-espazioa hiriek okupatzen ez duten espazioa da.
- Nekazaritza-espazioa, laborantza-lurrek, larreek eta basoek osatzen dutena da.
- Nekazaritza-paisaia inguru naturala gizakiek eraldatzen dute nekazaritzako, abeltzaintzako eta basogintzako jardueren eraginez. Inguru horiek denek osatzen dute nekazaritza-paisaia.
61.orria

1. Inguru fisikoaren zer faktorek dute eragina nekazaritzako jardueretan?
Erliebeak, klimak eta urak,landarediak, faunak eta lurzoruak
63.orria

4. Azaldu nolakoak diren nekazaritzako jarduerei mesede eta kalte egiten dieten klimak,erliebeak eta lurzoruak.
- Nekazaritzari mesede egiten dien klimak alde epeleko klimak dira. Kalte egiten dioten klimen artean, polokoak eta klima lehorrekoak daude.Haize leunak ere mesedegarri dira eta haize zakarrak kaltegarri.
- Erliebetan, mesedegarrienak altitude gutxikoak eta lauak dira, ordokiak eta ibarren behealdeak. Zailenak, berriz, altitude handian dauden eremu hotzak eta gune aldapatsuetan daudenak dira.
- Nekazaritzako lurrik aproposenak geruza lodi eta erdiko azidotasun mailakoak dira.
6. Adierazi zein diren nekazaritza-paisaietan eragiten duten giza faktoreak.
- Faktore demografikoak
- Gizarte-faktoreak
- Faktore ekonomikoak
- Faktore politikoak
- Faktore teknologikoak
64.orria

8. Lotu termino hauek nekazaritzako jarduerako giza faltore batekin: terrazak, nekezaritza-erreforma, nekazaritza-kooperatiboa, lugorria, errenta, traktorea, gizarte-ospea.

Terrazak - Faktore teknologikoak.
Nekazaritza-erreforma - Faktore politikoak.
Nekazaritza-kooperatiboa - Gizarte faktoreak.
Lugorria - Faktore teknologikoak.
Errenta - Gizarte faktoreak.
Traktorea - Faktore teknologikoak.
Gizartea-ospea - Gizarte faktoreak.
Zer da bioteknologia?
Bioteknologia organismo bizidunak edo horien atalak produktuak lortzeko edo aldatzeko, landareak edo animaliak hobetzeko edo helburu jakinetarako mikroorganismoak garatzeko erabiltzen da.
Zer dira labore transgenikoak?
- Manipulazio genetikoa organismoaren geneak aldatzea edo beste organismo batzuen geneak sartzea da, nekazaritzako produktuen beste barietate batzuk lortzeko. Emaitza transgenioak dira.
- Lehorteen, izozteen edo intsektu-izurien aurrean tolerantzia dute, eta, beraz, belar txarrak kendu daitezke laborantzari kalterik egin gabe; nutrizio-kalitate handiagoa etb.
- Labore transgeniko nagusiak soja, artoa, kotoia eta koltza dira.
Ipini zerrenda batean labore mota horren alde onak eta txarrak.
- Ondorio ekonomikoak:
Alde onak: labore trasngenikoei esker, biztanleria handiagoari jaten eman ahal izango zaiela eta produktuen prezioak merkeagoak izango direla. Eta produktuen prezioak merkeagoak izando dira.
Alde txarrak: lekuan lekuko garapen ekonomikoa zaildu egiten dutela.
- Ondorioak osasunean:
Alde onak: Produktu transgenioak seguruak direla esaten dute alde daudenek.

Alde txarrak: Aurka daudenek esaten dute luzerako osasun arriskuak ez direla behar bezala ebaluatu eta horien irizpidea ezezaguna dela.

- Ingurumen ondorioak:
Alde onak: Pestizidak lurzoruan eta uretan gutxitu egingo direla.
Alde txarrak: Landare barietateak galdu eta biziaren aniztasuna txirotu egingo dela, hibridoak sortuta espezie naturalei mehatxu egin dezakela eta intsektuek produktu berrien aurrean erresistentzia garatzea.
74.orria
2. Adierazi arrantzaren ezaugarriak, garapen-mailaren arabera.
Arrantza tradizionala
- Ontzi txikiak.
- Teknika tradizionalak.
- Eskulan gutxi.
- Ekoizpen txikiak.
- Bertako merkatuan saltzen da.
Arrantza industriala
- Ontzi handiak.
- Teknika modernoak.
- Eskulan asko.
- Ekoizpen handiak.
- Merkatu nazionalean edo mundu zabalean saltzen da.
4. Non dago herri baten arrantza-gune esklusiboa?
Herri bateko arrantza gune esklusiboa kostako lerrotik 200 itsas milatarainoko tartean dago. Eremu horretan herrialdeak arrantzarako eskubide esklusiboak ditu.

8. Osatu nekazaritza-paisaia tradizionalei buruzko konparazio taula hau.

IBILTARIALEHORREKO SEDENTARIOAUREZTATU MONTZONIKOAINGURU LEHORRAKNONAfrika, Amerika eta Asiako toki batzuk.Afrika, Amerika eta Asia.Asia hego ekialdea.Afrika eta Asia.NEKAZARITZA-PAISAIAHerrixkaren inguruko lursail irregularrak.Baratzeak etxe ondoan eta laborantza lurrak herrixka inguruan.Lursail txikiak ibaietako eta mendietako baratza-mailetan.Lursail txikiak herrixkaren inguruan eta oasietan.NEKAZARITZAKO ERABILERAKAuto kontsumora bideratutako polilaborantza: zerealak, manioka, kotoia…Barazkiak, zerealak eta tuberkuluak.Arroza batez ere, soja, tea…Oasietan: fruta arbolak, zerealak eta barazkiak.ORAINTSUKO ERALDAKETAKHobekuntza teknologikoak eta laborantza intentsiboa.Abeltzaintza komertziala sustatu da Sabanan.Hazkunde azkarreko eta errendimendu handiko arroz motak.Abeltzaintza nomadaren gainbera. Landutako eremua handitu da, ureztatze sistema modernoak erabilita.

9. Egin taula bat, nekazaritza-paisaia garatuei aplikatuta.

HERRI BERRIAKPLANTAZIOKO NEKAZARITZANONIpar Amerika, Hego Amerika eta Australia.Klima tropikal hezeko guneak erdi aldeko Amerikan, Hego Amerikan eta Afrikan.NEKAZARITZA PAISAIANeurri handiko eta forma erregularreko lursailak.Neurri handiko lursailak.NEKAZARITZAKO ERABILERAK- Alde hezeetako larreetan: Estatu Batuetan, produktu estentsiboak (garia, artoa, tabakoa…), intentsiboak ( fruta arbolak, baratza eta abeltzaintza intentsiboa) edo mistoak. -Argentinako Panpa eta Australia: gariaren laborantza estentsiboa. -Alderik lehorrenetan: behi eta ardien abeltzaintza estentsiboa.Herrialde garatuetan eskari handia duten produktuetan espezializatuta; bai jatekoak ( banana, anana, kafea, kakaoa, azukre-kanabera), bai industriarakoak ( kautxua, kotoia, palma olioa).ORAINTSUKO ERALDAKETAKLurzoruak hobetu dira ongarriak erabiliz, ureztatzearen bidez…Askotariko ekoizpenak.

5. GAIA

1.Zergatik da urria nekazaritzatik bizi den biztanleria Europan?

-Etekin gutxi ateratzen delako eta lan asko egitea eskatzen duelako.
-Industrian eta zerbitzuetan lan aukerak handiagoak direlako.
-Nekazal produkzioa industrializatu egin delako ( makinaria, teknologia…).

5. Europako zer aldetan dihardute abeltzaintzan?

-Behien abeltzaintza intentsiboa klima ozeanikoa duen eremuan. Abeltzaintza estentsiboa eremu mediterraneoan, klima kontinentaleko eremuan eta mendiko eremuetan.

-Elur oreinen abeltzaintza transhumantea poloko tundran.

3.Zein dira nekazaritza-paisaien osagaiak?

Lursailak, lurraren erabilerak, landako populatzea eta landako habitata dira.

6.Adierazi Espainian non den nagusi populatze sakabanatua.

Balearretan eta Kanarietan, Iberiar penintsulako periferian.

1.Zer da NPB? Zertarako egin da?

-Europar Batasuneko nekazaritza politika bateratsua da.
-Estatu kideen nekazaritza politikak bateratzeko eta nekazaritzako arazoei aurre egiteko egin da.

2.Aipatu Espainiako eta Europako nekazaritzako jardueren arazo nagusiak.

Lau arazo dira gaur egun:

-Landako ingurutik atzeratuenak biztanlerik gabe geratzen ari dira.
-Ekoizpena areagotu denez, produktu batzuen soberakinak sortzen dira.
-Ingurumena hondatu egiten da, nekazaritza areagotu egiten delako.
-Laborantza eta abeltzaintzako nekazaritza-eginera batzuek eragin kaltegarriak dituzte.

3.Zure ustez zergatik geratzen dira landako inguruak biztanlerik gabe?

Nekazaritzako jarduerek sortutako diru-sarrerak eta egonkortasuna beste sektore batzuetan baino urriagoak direlako, eta bertako bizi maila eta ongizatea ere txarragoak izaten direlako, azpi-egituretan eta zerbitzuetan gabeziak egoten dira eta.

4.Zergatik hondatzen dute ingurumena nekazaritzako jarduerek?

Produkzioa handiegia delako eta laboreak tratatzeko produktu kimikoak erabiltzen direlako.

5.Adierazi zein diren NPB delakoaren helburuak.

-Nekazarientzat eta kontsumitzaileentzat precio zuzenak ezartzea.
-Nekazaritza lehiakorra lortzea, ekoizpen-soberakinak gutxituz.
-Nekazaritza iraunkorra lortzea, biztanleria landako inguruan geratzeko eta ingurumena zaintzeko.

6.Adierazi zergatik den NPBren helburu garrantzitsua landako biztanleek bertan jarraitzea.

Biztanlerik gabee z litzatekelako ez nekazaritza iraunkorrik, ez NPB-rik ere izango. Gainera, nekazarien lanari esker biztanleria elikatu egiten da.

1.Taula batean, azaldu landa-espazio atlantikoaren eta landa-espazio euskal-mediterraneoaren arteko desberdintasunak.

LANDA ESPAZIO ATLANTIKOALANDA ESPAZIO EUSKAL-MEDITERRANEOA-Uren banalerroaren iparraldean. -Erliebe gorabeheratsua. -Klima ozeanikoa. -Erdipurdiko lurzoruak. -Landa biztanleria urria. -Populatze sakabanatua. -Ekoizpen laborantzetan, bazketan eta baso-ustiapenetan oinarrituta.-Uren banalerroaren hegoaldean. -Lautada handiak. -Klima leuna. -Lehorreko lurzoruak eta lurzoru ureztatuak. -Landa- biztanleria ugaria. -Populatze pilatua. -Landaren modernizazioa, lursailen pilaketa, laborantzaren espezializazioa.
2.Zer arrantza mota daude Euskal Herrian? Zer espezie harrapatzen dira bakoitzean?

-Baxurako arrantzan: legatza, antxoa, hegaluzea, sardina, txittxarroa eta bisigua.
-Alturako arrantzan: legatza, oilarra, mihi arraina eta bisigua harrapatzen dira.
-Altura handiko arrantzan: bakailaoa, legatza eta atuna.

4.Definitu kontzeptu geografiko hauek:

-Nekazaritza politika bateratua: Europar Batasuneko estatúen nekazaritza jardueraren funtzionamendua arautzen duten arauen multzoa da.
-Arrantza politika bateratua: Europar Batasuneko estatuetan arrantza jarduerak arautzen duten arauen multzoa da.