Izaki bizidunen moldaerak

Ingurumena leku bateko ingurumen baldintzen edo faktoreen multzoa da. Faktore-mugatzaile: Espeziea bat nola banatuta dagoen eta zenbat banako dituen zehazten duten. Tolerantzia-gune: ingurumen-faktore bakoitza, espezieak balio jakin batzuen barruan garatzen dira. Tolerantzia-gunearen barruan gune optiko horietatik urrundu ahala ez dira ugaltzako gaieta balio maximoa edo minimoa gaindituz gero, ez da bizirik irauteko gai izango. Faktore abiotikoa: fisiko eta kimikoak dira, denbora igaro ahala alde daitezke. Fisikoak : Tenperatura,prezipitazioak,argia,eguzkierradiazioa,atmosferako hezetasuna,haizea,latitudea….. Kimikoak: Airea eta uraren kantitatea,gazitasuna,mineralen kontzentrazioa,substantzia toxikoen kantitatea,oxigeno disolbatuaren kantitatea… 

Faktore biotikoak

Beste izaki bizidun batzuen agerpenaren mendekoak dira, bi mota: espeziebarnekoak eta zieartekoak.

Espeziebarneko harremanak

espezie bereko banakoen artean gertatzen dira.

Familia – asoziazioa

Banakoen arteko asoziazioa sa ugalketarako eta kumeak babesteko.

Kolonia – asoziazioa

Elkartuta dauden eta guraso bera duten banakoek osatutako asoziazioa da.

Asoziazio sosiala

Elkarrekin bizi diren eta hierarkia bat zein jarduera-banaketa bat duten banakoek osatutako asoziazioa.

Asoziazio taldekoia

:Aldi baterako elkarrekin bizi diren banakoen talde,defentsarako,janiria bilatzeko eta abarretarako, ez dute zertan ahaideak izan.

Espeziearteko harremanak

Espezie desberdineko banakoen artean gertatzen dira.

Mutualismoa

Bi banako edo gehiago elkartzen dira.Bi espesieek ezin badute bereizita bizi sinbiosi deritzo.

Komentsalismoa

Banako bat beste organismoa batekaskatutako janari-hondarrez edo gaiez elikatzen dira,onugarik  eta kalterik egin gabe.

Inklinismoa

Banako batek beste espezie baten gorputzean babesa aurkitzen duenean.

Parasitismoa

Banako bat beste baten bizkar bizi denean.

Lehiaketa

Bi banakok baliabide mugatu jakin bat erabiltzen dute,lehiakideen biziraupena,hazkundea eta ugalketa murriztu egiten dira.

Harraparitza

:Banako batek beste bat harrapatu eta hiltzen du jateko.

2

Lehorreko ingurunea:

Planetako gune jakin batzuek osatzen dute, eta bertan organismoak lurraren gainean eta airez inguraturik bizi dira.

Argia

:Funtsezkoa da planetako bizitzarako.

Tenperatura

Lehorreko temperaturak aldaketa handiak izaten ditu.

Hezetasun Atmosferikoa

Haizeko ur kantitatea da.

3.Lehorreko moldaerak:

Espezieak beren ingurunetara moldatuta daude, eta bizi diren ingurunean bizirauteko egiturak, mekanismo fisiologikoak dituzte. Lehorreko izaki bizidunen moldaera batzuk ingurune horretako faktore abiotiko bereizgarriekin lotuta daude.Argitara moldatzea:Argiak organismo fotosintetikoen geruzapena sortzen du. Argi gehien behar duten espezieak goiko geruzetan daude eta argi gutxien behar dutenak beheko geruzetan.Landare askok orientazio-mugimenduak egiten dituzte argiarekiko, fototropismo izenekoak. Animalien jardueran,argiak eragina du.Batzuk egunez soilik dira aktiboak,eta beste batzuk, gauez soilik.Tenperaturara moldatzea:Urteroko landareak urtaro kaltegarrian hiltzen dira eta haziak uzten dituzte,zuhaitz askoek hostoak galtzen dituzte.Animalia homeotermoek(hegaztiek eta ugaztunek)barne-tenperaturari eusten diote.Zenbait egitura dituzte hotzetik babesteko(ilea,lumak eta koipe-geruza lodiak).Zenbait animaliak hibernatzen dute,horretarako,jarduera moteleko egoera batean sartzen dira.Ugaztunen izerdia eta gauez aritzea, berotik babesteko ohiturak dira.Animali poikilotermoek,ingurunearen antzeko tenperatura dute,baldintzak aurkakoak direnean emigratu,lozorroan egon edo lurperatuta egoten dira egoera larbarioan.

Hezetasunera moldatzea:Landare hidrofiloak oso giro hezeetan eta itzaltsuetan bizi dira. Epidermis finak eta estoma ugari dituzte,gehiegizko ura errazago galtzeko.Landare xerofiloak giro lehorretan bizi dira.Hostoak arantza bihurtuta dituzte edo orratz formakoak,gehiegizko lurrunketarik ez izateko.Askok zurtoin eta hosto lodiak dituzte ura pilatzeko.Animaliek egitura bereziak dituzte transpirazio bidez ur gehiegi ez galtzeko;esaterako narrastien ezkatak eta ugaztunen ilea.

4. Uretako ingurunea faktore determinatzaileak: Argia: argi kantitatea gardentasunaren eta sakonaren mende dago. Tenperatura: haren mende daude uretan disolbatutako oxigeno kantitatea. Gazitasuna: disolbatutako gatz mineralen kontzentrazioa adierazten du. Oxigeno kantitatea: kontzentrazioa tenperaturaren mende dago. Dentsitatea: izaki bizidunen flotagarritasuna horren mende dago. Presioa: eragina du izaki bizidunen forma. Biskositatea: uretan oso handia denez. Uraren mugimendua: itsasertzean eta ibaien goiko zatietan.

5.Uretako moldaerak:

Argitara moldatzea:

Organismo fotosintetikoak, batzuk argi gehien dagoen guneetan garatzen dira, eta beste batzuk,gune ilunenetan.Argia gutxieneko guneetan berariazko organoak garatu dituzte, argia sortzeko.Gaitasun horri biolumineszentzia deritzo.

Presio hidrostatikora moldatzea:

Arrain askok igeri-maskuria dute,presioetara moldatzeko.Sakonera handitan bizi diren organismoek formalautua dituzte.

Gazitasunera moldatzea:

Zenbait animalia itsasoan zein ibaian bizi dira eta beren barruko gatz-kontzentrazioa erregulatzen dute prozesu osmotikoen bidez.

Dentsitate handira eta uraren biskositatera moldatzea:

Uretan flotatzen duten organismoek gorputz-gainazal handia dute eta oso luzakin adarkatuak izan ditzakete.Organismo igerilariak fusiformeak dira,batzuek propultsio-sistemak erabiltzen dituzte,lekualdatzeko. Zenbait landarek eta algak airez betetako maskuri txikiak dituzte.Horiei esker,flotatu egiten dute eta ur-azaletik hurbil egoten dira, argia biltzeko.

Ur-lasterretara moldatzea

Uretako landareen zurtoinak malguak dira,ez dituzte ur-lasterrek hausten.Organismo bentikoek formalautua dute, edo luzakinak edo bentosak izaten dituzte, hondoari itsasteko. 
3.Lehorreko moldaerak:Espezieak beren ingurunetara moldatuta daude, eta bizi diren ingurunean bizirauteko egiturak, mekanismo fisiologikoak dituzte. Lehorreko izaki bizidunen moldaera batzuk ingurune horretako faktore abiotiko

6.Biosfera,ekosistemak eta biomak:

Biosfera ekosistema izeneko unitateak dira.Ekosistema bat leku jakin batean bizi diren izaki bizidunen multzoa,ekosistemaren ingurunea definitzen duten ezaugarriak dira.Lurra osatzen duten ekosistema guztien multzoari ekosfera esaten zaio, ekosferaren biotopoa geosferak,hidrosferak eta atmosferak osatzen dute; biozenosia,berriz, biosfera osoak.

-Ekosistemen osagaiak

Ekosistema guztiek bi osagai dituzte: 
Biotopoa:ekosistemaren zati ez-organikoa da.Ingurune fisikoak eta ingurunearen ezaugarri fisiko-kimikoek osatzen dute.

Biozenosia

ekosistemaren zati biotikoa da,izaki bizidunek osatzen dute.Biomak:Gainazal handiak hartzen dituzten lehorreko ekosistemei bioma deritze. 

7.Habitata edo txoko ekologikoa:

Organismo jakin baten habitata organismo horrek bizitoki duen gune fisikoa da. Habitat jakin batean landareen eta animalien zenbait espezie bizi daitezke. 

Txoko ekologikoa:

Txoko ekologikoa ekosistema batean espezie jakin batek duen zeregina da.
Organismo baten txoko ekologikoa deskribatzeko,organismoa bizi den ingurunea definitzen duten faktoreak eta ingurunearekin ezartzen dituen harremanak jakin behar dira.Bi espeziek habitat bera izan dezakete,baina ez txoko ekologiko bera.Hori gertatzen bada,espezie lehiakideak izango dira,eta batak bestea ordezkatuko du,desagerrarazi arte.

Izaki bizidunen elikadura ekosistemetan

Maila trofikotan sailkatzen dira.

Ekoizleak

Materia ez-organikotik materia organikoa sortzen duten ganismo autotrofoak dira. Kontsumitzaileak: Materia organkoz elikatzen diren organismo heterotrofoak dira. -Lehen mailakoa: ekoizleez elikatzen dira. -Bigarren mailakoa: lehen mailako ekoizleez elikatzen dira.- Hirugarren mailakoak: animalia belarjaleak zein haragijaleak jaten dituzte.

Deskonposatzaileak

Materia organikoa erabiltzen duten organismoak dira.

8. Piramide Trofikoak: Ekositema batean dauden maila trofikoen arteko aldaketak ulertzeko piramide moduko grafikoak egiten dira. Hiru piramide mota dago:
 1.-
Kopuruen piramideak = zenbat banako dagoen maila bakoitzean adierazten digu.2.- Biomasaren piramideak = Mailatrofiko bakoitzean zenbat biomasa (kg) dagoen adierazten digu.3.- Energia piramideak = zenbat energia (kaloriak edo Joule-ak) pilatu den maila trofiko bakoitzean adierazten digu.

Lamarckismo: 
-Organismoak nahitaez aldatzen dira denboran zehar. 
-Ingurumenaren baldintzetako aldaketek bere ohituren aldaketa eragiten dute motetan. 
-Lortutako aldaketak ondoreari transmitituko zaizkio eta, denboraz, populazio guztia aldatu da. 
Darwinismoa: 
-Desberdintasunak edo populazio baten banakoen arteko aldaketa jaraunsgarriak daude. 
-Bizirik atera daitezkeenetako bizidun gehiago jaiotzen dira. 
-Aldaketa oinordetzakoetako batzuek abantailak ematen dizkiete banakoei bizirik ateratzea eta ondorengo ahaideak uztea orduan. 
Neodarwinismoa edo bilakaeraren teoria sintetikoa: 
-Unitate ebolutiboa ez da banakoa baizik eta populazioa. 
-Erreprodukzio diferentziala da zeinetatik aurrera aldakortasun genetikoaren eta ingurune-presioaren baterako akzioak aukeraketa produzitzen duen mekanismoa. 
-Bilakaera gertatzen da moten konstituzio genetikoko aldaketa gradualagatik.