Nazionalismoak

XIX. Mende hasieran sortu, Katalunian, Galizian eta Euskal Herrian. Liberalismoaren aurka batu nahi.

Kataluniako nazionalismoa

Katalana sustatu eta tradizioak berreskuratu. Seiurteko iraultzailean indartu eta 1882an Zentro Katalana sortu, autonomia eta erakundeak berrezartzeko eskatu, kontserbadorea. 1898ko hondamenaren ondoren, katalanismoak erregenerazionismoarekin bat egin.

Euskal nazionalismoa

1876an, foruak abolitu izanaren kontra sortu.  Nekazaritzako joera eta liberalismoaren kontra, Euskal identitateen kontra eta industria babestu, kanpotarrak ekarriz eta nekazariak zapalduz. Pentsamendua Sabino Aranak ekarri,  EAJ sortuz 1895ean, ezkutuan jardun 1898 arte..

Galiziar nazionalismoa

Identitate propioaren berpiztea baina XX. Mendeko hasierara arte ez antolatu.

Oinarri ekonomikoak

Ekonomia sendotu periferian, Europan krisia izan arren. Egonkortasunak ekonomiaren hazkundea ekarri.

Nekazaritza eta meatzaritza

Nekazaritzan, egitura tradizionalei eutsi. Mahatsak indarra, ardoa Europara esportatzen hasi. Meatzaritza ere garrantzitsua baina esplotazioak atzerritarren esku.

Industria eta garraioak

Industriaren hazkundearen hasiera

Siderurgia Bilbon, 1878an goia jo. Industrializazioa beste sektore batzuetara zabaltzen hasi. Bizkaiko siderurgian, industrien kontzentrazioa sortu. XX. Mende hasieran industria elektrikoa sendotu Gipuzkoan. Katalunian oihalgintza. Gainerako industriak inbertsioz hazi(britainiarrak).

Garraioak

1876-1900 , burdinbideen kilometroak bikoiztu. 1880tik aurrera, trena jarduera errentagarria, eginiko inbertsioak ordainduta. Itsas-portuak, lurrunontzien beharretara egokitu eta itsasoko merkataritza asko hazi. Compañia Transatlantica (1884) eta Ybarra y Compañia (1885) sortu.

Merkataritza

Kanpoko merkataritza igo baina balantza negatiboa, enpresen etekinak atzerrira eraman. 1870-1889, ekonomia gora, politikari eta ardoa, meak eta oihalak esportatzeagatik. 1890tik aurrera merkataritzaren gainbehera. Europan ekonomia suspertzen hasi, krisia Espainian. 1892an asko larritu, ardoaren eta burdinaren kanpo merkatuak hondoa jo. Oihalgintzako ekoizpena jeitsi, pezetak balioa galtzeagatik.

Gizartea eta kultura

Klase sozialak

Espainiar eta euskal gizartean, hirietarako joera nagusitu  XIX. Mende bukaeran.

Goi mailako klaseak

Lur-jabeen boterea desamortizazioaren bidez handitu. Industria eta finantza arloko oligarkiak ere, nahiz eta hauek liberalagoak izan.

Erdi mailako klaseak

Langile kualifikatu, erdi edo behe enplegatu eta funtzionarioak. Kontserbadoreak, nahiz eta bizi baldintza txarrak izan. Errestaurazioarekin bat. Euskal herrian, hauek bultzatu nazionalismoa.

Behe mailako klaseak

Langileak, industriako eta nekazaritzakoak. Industriakoa sendotu. Baldintza oso txarrak. Sindikatuak antolatzen hasi. Nekazaritzan are baldintza txarragoak. Lur jabeek etekin maximoa nahi, nekazari egonkor gutxi. Teknika berriak ezin erabili, denbora gutxira lurrak kendu.

Aldaketa kulturalak

Alfontso XII.Aren erregealdian eta Maria Kristinaren erregeordetzan, egonkortasuna eta ekonomiaren hazkundea. Kulturako arlo askotan ere.

Hezkuntza eta zientzia arloko aurrerapenak

Analfabetismo handia, emakume eta nekazari inguruek batez ere. Gobernu Kontserbadoreak elizaren esku utzi hezkuntza, baina 1876an, Irakaskuntzako Erakunde Askea sortu ideologia krausistako (liberal erradikaleko) irakasleek. ILEk, gizarte osora iritsi nahi. Zientzian aurrera, Ramon y Cajalen aurkikuntzak, hirien handitzeak eta nekazari inguruetako exodoak sortutako osasun arazoak konpontzeko.

Literatura eta artea

Literaturgileak, lanen eduki kritikoagatik nabarmendu.