Indar kontzerbakorrak

DIALEKTOA:

hizkuntza 1en aldaera edo barietatea da,ezaugarri fonetiko,lexiko eta moprfosintatiko bereziak dituzte.Gaztelaniarekiko dialektoak dira,adibidez,andaluziera edo Ameriketako toki batzuetako espainera,frantses ofizialarekiko dialektoak dira,besteak beste,IparFrantziako patois ugariak, euskararekiko bizkaiera eta zuberera.

DIALEKTOLOGIA:

dialektoez eta tokian tokiko hizketez arduratzen den linguistika alorra da.A)Honen lehen lana tokian tokiko lan monografikoak biltzea da,inkesta bidez egin ohi da.Irizpide fonetiko-fonologikoa:kontsonante eta bokalen ahoskera aztertzen du:ditu-dittu.Iriz.Morfologikoa:bereziki deklinaidea eta aditza aztertzen ditu,arloan gertatzen diren aldaketak:dut-det-dot.Iriz.Sintatikoa:perpausen egitura desberidank aztertzeaz arduratzen da.Iriz.Lexikoa:hiztegiaz arduratzen da gauzak adierazteko era desberdinak:hitz-berba-mintzo-laga-utzi.B)hizkuntz geografia.Aurreko informazioa mapetara eramaten da,eskualde bakoitzeko berezitasunak biltzen dituen atlas linguistikoa.C)dialektoen arteko mugak ez dira hain erraz finkatzen.Horietako bakoitzarekin mapan marra isoglosak edo isoglosa lerroak.D)dialektoak zenbat eta hurbilago orduan eta berdintasun handiagoak izaten dituzteE)dialekto beraren baitan ere ezberdintasunak izaten diraF)dialektoen jatorriaz hitzegiterakoan,gaurko euskalkiek lehengo leinuan muga berak dituztela esan daiteke.

Hizkuntzak sistema abstraktuak dira,bakarrak,ez daude bi hizkuntza berdin.Hizketak oso antzekoak izan arren.Hiztun bakoitzak bere ñabarduna ezartzen dio bere hizkuntzari.Hizketa zerbait konkretua da,hizkuntza berbera duten gizataldearen,barnean,sexua,adina,kultura.- Hizkuntzetan bi indar borrokatzen dira:bateratzailea eta banatzailea.Banatzaileak:pertsona bakoitzaren hitz egiteko erak dira eta ezberdintzera jotzen dute.Indar bakarra hau balitz,hizkuntzak agudo asko zatikatuko lirateke.Indar honen aurka ordea,elkarren artean ulertu beharra dago.Ulertu beharrak egiten du berezitasunak eta ezberdintasunak handiegiak bihur ez daitezen,ulertu beharra beraz da bateratzailea.-Hirugarren baieztapena:hizkuntzek aldaketa etengabea jasaten dute.-Bi indarren eraginez eta hizkuntzak jasaten dituen aldaketak kontuan hartuz ondorio logikoa da barianteak egotea,begibistakoa da euskarak barianteak dituela,aldaketak hauek ez doaz beti norabide berean-euskararen ildotik jarraituz,esan dezagun egungo euskalkien artean ikusten diren ezberdintasunak handia ala txikiak diren galdetzeak alferrikoa dirudiela,zaila baita ezberdintasun hori kuantitiboki ematea-Egia da harrigarri gertatzen dela hain lur eremu txikian hainbesteko zatiketa gertatzea,hainbeste euskalki ezberdin pilatzea.Baina erantzuna ez dago hizkuntzaren baitan,euskara hitz egiten duen herriaren historian eta hitz egiten den lurraren izate orografikoan baino-dialektoen fenomenoa oso antzinatik ezaguna izanik,komunikabideen erraztasuna zeharo lotuta agertzen dela.

EUSKK SAILK

:Bonaparte19:4sailkapen desberdin egin zituen,La verbe basque en tableaux izenez, eta 8euskalkiekin:bizkaiera,gipuzkera,iparraldeko goi nafarrera,hegoaldeko goi nafarrera,mendebaldeko behe nafarrera,ekialdeko behe nafarrera,lapurtera eta zuberera.Azkue20:Bonaparteren sailkapena jarraituz,honako aldaketak proposatu zitun:erronkariera euskalkitzak jotzea,goi nafarrera eta behe nafarrera euskalki bakar bat izatea:bizkaiera,gipuzkera,goi nafarra,behe nafarra,lapurtera,zuberera eta erronkariera.Koldo mitxelena20:Azkuek bezala erronkariera euskalkitzak hartu zun.Aezkerari eta zaraitzuerari euskalki maila aitortu zuon eta ordurarteko aipatu gabekoa:hegoaldeko(araba)

Koldo zuazo21

Mendebaldea(bizkaia,deba,araba)erdialdekoa(gipuzkoa ezik deba eta nafar mendebaldea)nafarra(nafarro ezik mendebaldea)nafar lapurterra(lapurdin eta nafarroa beheran)zuberotarra(zuberoa)ekialdeko nafarra(zaraitzuera,erronkariera)

ALTERTNANTZIA

:a/e-o/u-i/u-e/i.

DIPTONGOAK

:ai,oi,ei,au,euHIATOAK
:EPENTESIA:Bibokalen arten konsonantea(sua/suba)ALTERNANTZIA:e+a=ea,ia,ie-i+a=ia,ie-u+a=ua,ue-o+a=oa,ua,ueBUSTIDURA
:AUTOMATIKOA:i+l=ll-i+t=tt-i+n=ñ-i+t=tz=tx-i+z=xSEMANTIKOA:zer ari zara=xe ai xeaASPIRAZIOA
:H galdu. Zahar=zar,ohea=oyea,zaarNEUTRALIZAZIOA:
P,T,K>B,D,G-TZ+B,D,G>Z+P,T,K-Z+B,D,G>Z+P,T,K-Z+Z=TZ-Z+L,N,R>ZL/L