Ikasleen hizketa

PSIKOGENESIA (Irakurketa-idazketa prozesuaren faseak) / Gatazka kognitiko ezberdinen ondorioz, fase batetik bestera pasatzen joan.

1.FASEA (Marraztea eta idaztea ez dira gauza bera)

Fase honen hasieran ikasleak badaki idaztea eta marraztea, gauza ezberdinak direla. (beraz, zerbait idazteko eskatzen diogunean, ez du honen marrazkia egingo, baina (sisaretxoak, makiltxoak, borobiltzoak idatziko ditu. Oraindik ere ez da kontziente IDATZIAREN MESU KOMUNIKATIBOAZ.

GATAZKA

(Idatziaren Mezu komunikatiboa ez du barneratu (ez da kontziente letrekin gauzak idatz daitezketela) kontzientzia hau lortzen duenenan, 2. Fasera pasako da.

2.FASEA (Izenaren hipotesiaren fasea)

Idatziaren eta objektuen arteko mezu komunikatiboa ulertzen du jada (idatzia objektua etiketatzeko).ETIKETATZEA, gertatzen da 2. Fase honetan. Umeak uste du hobektu batean jartzen duen edozein gauza horren izena izango dela (Adb: Kaiku jartzen duen kutxan umeak “esnea” jartzen duela).3 Baldintza bete behar dira (hitz bat,hitza izateko 2 eta 3 faseetan)1.Gutxienez hiru izki (A-O-T) 2.3 Izki hauek ezberdinak 3. hitz desberdin ezin dira berdin idatzi.
GATAZKA: Letren ordenak garrantzia dauka edo ez du garrantzirik? (umeak ez du hau argi) KIA “txakurra” IKA “etxea”. MIKEL=MELKI=MKLEI (bere izena)

3.FASEA (Hipotesi silabikoaren fasea)

IRISPIDE KUANTITATIBOA (zenbait silaba = hainbat Letra.Kantitatea betetzearekin nahikoa da, grafoak (letra) ez du garrantzirik = EDOZEINAdb: HE-LA DO (A-T-G)   CHO-CO-LA-TE (U-M-I-R)
GATAZKA: Silaba bakarreko eta bi silabako hitzak idazterakoan (1.Baldintza apurtu) Adb: (LUR)=umeak letra bat (E+G+T) eta bi asmatu.

4.FASEA (Fase silabiko alfabetikoa)

IRISPIDE KUANTITATIKO ETA KUALITATIBOA (Kantitateak garrantzia eta silaba bakoitzeko letra bat errekonozitu “normalean bokala”) Adb: HE-LA DO (E-A-O)   CHO-CO-LA-TE (O-O-A-T)

GATAZKA:

berdin idazten diren hitzak (TXAKURRA/A-U-A) (SAGUA/A-U-A) (KATUA/A-U-A) -Lehenengo kontsonantean fijatzen hasten da ((TXAKURRA/T-A-U-A) (SAGUA/S-A-U-A) (KATUA/K-A-U-A)

5.FASEA (Hipotesi fonetiko/alfabetikoa) FONEMA(soinua) – GRAFEMA(letra) lotzen hasten dira. FONEMA: Hotsa (soinua) GRAFEMA: “Hots” hori adierazteko letra.

Adb: (HAY UN AGUJERO) = AIUNABUGEROPSIKOGENESIA (Irakurketa-idazketa prozesuaren faseak) / Gatazka kognitiko ezberdinen ondorioz, fase batetik bestera pasatzen joan.

1- IRAKUKETA

METODOLOGIAK (SINTETIKOA, OROKORRA, KONBINATUA)/IRAKURKETAREN EGOKITASUNA (IKUSPEGI KOMUNIKATIBOA) (Umearentzako testua esanguratsua izan behar da, bere interesetatik abiatu)/IRAKURKETA (1-DEKODIFIKAZIOA “MIKROGAITASUNA”):letren forma bereizi, fonema grafema lotura, silabak, hitzak… testuko hitzak ulertu, hitzak ahoskatu) (2-ULERMENA “
MAKROGAITASUNA”): irakurketaren helburua ezagutu, aurre ezagutzak aktibatu, inferitu, hipotesiak) /IRAKURKETA MOTAK (estentziboa “nobela”, gogoetazkoa “azterketa baten galdera”, lasterra-azalekoa “egunkaria”, selektiboa “datuak”, nahigabea “kartelak” ΘDIDAKTIKA
1-HELBURUA (zertarako irakurtzen dugu? Egokitasuna, ikuspegi komunikatiboa. 2-IRAKURKETA MOTA (estentziboa , gogoetazkoa, lasterra-azalekoa, selektiboa, nahigabea.

3-AURRE-EZAGUTZAK (Munduko ugaztunik handiena, zer da ugaztuna? PIZTU UMEAREN AURRE EZAGUTZAK TESTUA IRAKURRI AURRETIK) GALDEREN BITARTEZ. 4-HIPOTESIAK 5-HIPOTESIAK BERRERAIKI (TESTUA IRAKURRI BITARTEAN ETA ONDOREN) IRAKURKETA LANTZEKO ARIKETA (TIK.TAK CIRCUS-ek, Gure gela gonbidatu egin du haiek prestatutako ekitaldi batera eta gelara honen gonbidapena bidaltzen dute. ZER JARRIKO DU TESTUAN IRAKASLEAK… (ZER USTE DUZUE?) …)  IRAKASLEAK GONBIDAPEN GUTUNA KLASERA ERAMAN ETA HONEN LANKETA. (testua umeentzat bideratua dago. (i-1) Haurraren hizkuntza maila baino pizkat testu apalagoak. 2- IRAKURKETA ETA IDAZKETA

KONSTRUKTIBISMOA (Erabili behar da metodologia moduan, ikaslea bideratu eta lagundu, baino bakoitzak bere bidea egin) ERABILERA (OHIKOA “eguneroko beharrak asetzeko”, ZIENTIFIKOA  “zerbait nola egiten den jakin eta gogoratzeko”, LITERARIOA) TESTU MOTA (BERRIAK “egunkari aldizkari” AZALPEN TESTUAK, INSTRUKZIO TESTUAK “zerbait nola egiten den azaltzen dute (errezeta “beti egingarria”, jolas baten arauak “jolastu gero”…

3- IDATZIZKO BAT AZTERTZEKO 4 PUSOAK 1.EGOKITASUNA (KOMUKAZIO EGOERA AZTERTU)

-Egoera komunikatibo baten aurrean gaude? Ikasleen interesetatik habiatutakoa eta berarentzat esanguratsua dena? - Nor da igorlea? Nor da hartzailea? Zein da helburua? Toki soziala “non”(administrazioa, akademikoa…)

2.KOHERENTZIA (EDUKIAK AUKERATU ETA ANTOLATU, PLANIFIKAZIOA) -

Gai ezaguna (dakiguna aktibatu), gaian sakondu (informazioa bildu…)

Informazioa bildu (hartzaile eta igorlearen helburuen arabera, azalpen gehiago gutxiago, 1.Mailako informazioa zein den aukeratu.

Gaia antolatu (informazioa ordenatu, baliabide erretorikoak…) Testu motaren arabera antolaketa. 

3. KOHESIOA (TESTURATZEA)

Lokailuak, sintasia, morfologia, kaligrafia, lexikoa, puntuazioak, antolatzaileak. (Nola burutzen den idatzia “gramatika akatsak oso ohikoak atal honetan” ez zuzendu denak, ezanguratsuenak.

4. BERRIKUSPENA (IKASLEEN AUTO ZUZENKETA, KIDE SENIDE BATEK IRAKURRI DEZALA…)

AHOZKO HIZKUNTZAREN ULERMENA 1.ENTZULEAREN INTERPRETAZIO ETA SOLAS ARAUAK

Hizketaren interpretazioan bi printzipioak jarduten dute (BROWN,1983):
ANALOGIAREN PRINTZIPIOA (desberdinean jarri arreta)
ALDAKETA TXIKIENAREN PRINTZIPIOA (hiztunak adierazten ez badu, ez dira mintzagaia eta denbora aldatu). Entzule eta igorle solasean (PAUL GRICE,1975):
ELKARRIZKETARAKO LANKIDETZA PRINTZIPIOAK (1-KANTITATE ARAUA 2-KALITATE ARAUA 3-GARRANTZIAREN ARAUA 4-MODUAREN ARAUA)

2.ENTZULEAREN INFERENTZIA (UNITATE LEXIKOEN IDENTIFIKAZIOA)

Entzuleak antzematen ditu hiztunak eskaintzen ari zaion informazioaren garrantzia seinalatzeko ematen dizkion interpretazio gakoak, esaldiaren elementu indartsuenak (INTENTSITATE=GARRANTZI) hautemanez.
DEKODIFIKAZIOA (LEXIKO UNITATEAK” izenak, aditzak…) “GRAMATIKA UNITATEAK “Juntagailuak,preposizioak) ELEMENTU SUPRASEGMENTALAK (BELARRIZ) “1-ozenatsuna 2-intonazioa 3-erritmoa 4- azentua 5-Ebakera” ELEMENTU KINESIKO ETA PROXEMIKOA (BEGIZ)

3.INTERPRETAZIO ESKEMA BAT ERATZEA (INFERENTZIA-BURU ESKEMA) ULERMENA

MUNDUAZ dugun ezagutza eta TESTUINGURU (kontestua) kontuan hartuz, ENTZULEAK inferentzia prozesua burutzen du.

4.HIZTUNARI ZENTZUZKO ASMOA EGOZTEA

Entzuleak erabakiak hartu behar ditu hiztunak esaten duena esatera bultzatzen duten asmoen inguruan. (iritzia, konplimendua…)

5.AHOZKO ULERMENA ERRAZTEA

Entzutean egoera emozional eta kognitiboek eragin handia dute, beraz entzutean ere gorabeherak izaten dira (interesaren, nekearen, motibazioaren eta beste alderdien arabera)

6.ULERMENAREN GARAPENA INDARTZEA

ELKARRIZKETA MOTAK/ ERAGIN-TRUKEKO ELKARRIZKETA

1-Entzuleari begira, parte hartze erritualak (aurresan dauteke)2-Azaleko gaiak 3-Gizarte harremanak (funtzio fatikoa) 4- Mezuaren puntu garrantzitsuenak prozesatzen dira. 5- Hiztegi sinplea (orokorra) 6- Solaskideek partekaturiko informazio gehiago. 7- Ez da xehetasunik eta zehaztapenik eskatzen.

ELKARRIZKETA TRANTSAKZIONALA

1- Mezuari begira. 2- Informazio transferentzia ematen da (garrantziagoko gaiak) 3- Bizitza errealean gauzak egitearekin lotuta. 4- Gehiago hitz egiten da (osorik ulertzeko interesa) 5-Hiztegi espezifikoagoa erabiltzen da. 6-Xehetasuna garrantzitsu. 7-Mintzaira argiagoa espezifikoagoa.

ERAGIN TRUKEKO ELKARRIZKETA (INTERAKZIONALA)

Ikasgelako errituak oso testuinguru aurresangarria, haur eta irakasleen artean parte hartzen duten informazioa (erritualak, aurresangarriak). Errutina hauek, rolak txandaka aldatzeko formatuak dira (Adibidez: Zein ikasle falta den galdetu eta falta denaren izena bere lekuan jartzen duen rola). Hasieran irakasleak ematen die bidea eta ondoren hauen parte hartzea gidatu egiten du. Jarduera erritualak gero eta zehatzago eta testuinguruko hiztegi zehatza erabiltzera bideratzen dira umean (elkarrizketa transakzionalera pasatuz). Errutinek eskolan duten interesa, testuinguru argian ikasten diren  aldaketa gutxiko formulak, hizketan arrakasta sentiarazten dutenak.

ELKARRZKETA TRANTSAKZIONALA

Zenbait gai gara daitezke, hainbat helbururekin eta honek zihurgabea bihurtzen du. Parte hartzeak ez daude aurrez esaterik, elkarrizketak bideratzen ditu,  ez daude planifikaturik. Hiztunak solaskideak esan berri duenaren arabera zerbait esaten du, hau nekez aurreikus daiteke. Negoziaziorako mekanismoak, ideien antolamendua, parte hartzaileen denbora eta erritmoa, besteen hitza errespetatzea… hauek guztiak menderatzea trebatze lan handia eskatzen du. Ikasgelan eta eguneroko bizitzan honetarako tarte asko daude (ikasgelan elkarrizketaren bidez irakasten da, beraz irakasleak honen kontzientzia hartu behar du.

Hizkuntza bat ikasten ari den ikasle batek (2H)-ren ikaskuntza prozesuan igarotzen dituen ETAPA-k:

1.ETIKETATZEA (Munduko gauzei izena jartzeko, hizkuntza guztietan oinarrizko )

2.KONTAKETAK

EGIN (Esperientzien edo gertaera komunen kontaketak egiteko, bizitako esperientzietan oinarritu).
3.FIKZIOZKO KONTAKIZUNAK EGITEKO (umeen ipuinak (denbora berbala oiraina/iragana))

4.GERTAERAK KONTATZEA (

Haurrek bizi izandako edo bizitako egoerak kontatzeko)
5.GERTAERAK AURRESATEA (hipotesia, etorkizuneko planak egitea)… denbora berbala6.ESANAHIA BILATU (hitzen eta kontestuaren artekoa zuzen eraikitzea (inferitu)=hausnarketa metalinuistikoa)
7.AZALDU (Erlazio logikoak bilatu (kausa-ondorioa, baldintzak…)

ΘELKARRIZKETA ERAIKITZAILEA (IKASKETA DIALOGIKOA)

Irakaslearen papera oinarrizkoa da (ikasleei denbora utzi beharko die, pentsatzen utzi, azaltzeko eta entzuten erakutsi) IRAKASLEAREN LANA (ikasleei hitza eman, jakintzak eraiki deseraiki (INPUT EGOKIAK), jakinminetik habiatu, ikasleen arteko elkarrizketak sustatu eta bideratu) ΘBI BIDE (ELKARRIZKETETAN IRAKASLEAREN PAPERA): 1-l.VIGOTSKY “GARAPEN GUNE HURBILA”
Maila aurreratu batean dagoen ikasle batek beste bat  laguntzean, ikaslea hurrengo ezagutza mailara igarotzen lagunduko du elkarrizketaren bitartez. Elkarrizketa andamiatzen du (rolak banatuta) aurreratua eta ezagutzak lortu nahi dituenaren artean.

2-N.MERCER “GARAPEN GUNE INTERMENTALA”

Elkarrizketa da honen oinarria (Ikaskuntza dialogikoa), elkarrizketaren norabide irekia eta multidirekzionala, noretarako espazio baten eraketa proposatzen du, guztien arteko aportazioen bitartez ikasketa burutzeko oinarritzat elkarrizketa hartuta. ΘHIRU ELKARRIZKETA MOTA Ikaskuntza dialogikoa eta produktiboa izateko, ikasleen intereseko gaiak haiek ikaskuntzaren erdigune)1-HIZKETA LEHIATUA (ikasleak naiz eta ekarpenik ez egin, hitza hartzeko lehiatu egiten dira).
2- HIZKETA GEHITZAILEA (Ikasleak haien pentsamenduak, aurrekoak esandakoa entzun eta kontuan hartu gabe.

3- HIZKETA

ESPLORATZAILEA (Ikasleek aurretik beste ikasleek esandakoa aintzat hartzen dute, hau hedatu eta aldatu egiten dute (aurrekoak esandakoa kontuan hartuz)). HAU GELAN.

NOLA LANDU IKASLEEN PARTE HARTZEA “ELKARRIZKETETAN

1.Elkarrizketa lantzeko ARIKETA EGOKIAK. 2.Irakaslea IKASLEAK LAGUNDU ETA BABESTU beharko ditu,parte hartzeko. 3.GAI ERREAL “ikasleen interesekoak eta IREKIAK proposatu. 4.Gairekiko EMAITZA ETA KONKLUSIOA SUSTATU (ikasleak motibatu) 5.IRAKASLEAREN JARRERA IREKIA (laguntza, bideratzaile papera)           
ΘMETAULERMENA (GAITASUN METALINGUISTIKOA) DEF:

Ulermenaz eta ulertzeko egiten ditugun prozesuez dakiguna (norbere buruaren eta estrategia kognitiboen gaineko kontrola) 

Bi alderdi:

1-EZAGUTZA (ikasleak jakin beharko du, eginkizun horrek zer eskatzen dion eta hori zein estrategiaren laguntzaz burutuko duen egoki)
2-KONTROLA (AUTOKUDEAKETA, nork bere buruaren ikasketa prozesuaren auto-kontrola)“ikasle txarrak normalean ez dakit ulertu duen edo ez duen ulertu”GAITASUNMETALINGUISTIKOA (METAMEMORIA, METAIDAZMENA, METAIRAKURKETA, METAULERMENA) METAULERMENA (Ulermenean beti dago gutxieneko alderdi pertsonala)              

ΘKONTZIENTZIENTZIA METALINGUISTIKOA.DEF:

Hizkuntz baten eta honen gaineko elementuen kontzientzia lantzeari (hausnarketa). (EZAGUTZA ETA KONTROLA)

NOLA JAKIN IKASLE BATEK ULERTU DUEN?

Bere hitzekin esateko gai da.-Adibideak bilatzen ditu.-Kontradibideak edo argumentuak bilatzen ditu-Gertaera konkretuen azalpenerako erabiltzen du ikasitakoa-Beste idei batzuekin lotzeko gai da.-Hausnartzeko gai da.

ΘTARTE HIZKUNTZA (Def):

Ikasleak lehenagotik izan duen hizkuntza sistematik (1H), (2H) Ikasteko eratzen duen hizkuntza sistema. Ama hizkuntzaren (1h) eta xede hizkuntzaren (2h) artean eratzen duen hizkuntza berria ikasketa hau burutzeko.(TH)

EZAUGARRIAK

1. 2H ikasi ahala, TH aldatzen doa, ez da finkoa (THa, THb, THc…) 2. 2H-ren JABETZA ORDENA eta GARAPEN SEKUENTZIA komunak. (1H oso ezberdina izanda ere, sekuentzia bera jarraituko da. (adb: Txinera eta gaztelania =euskara) 3. 1H-tzak eragina du TH-tzan (TH-rako MAILEGUAK, HITZ TRANSFERENTZIA…)        

IKASLEAREN 1H-REN ERAGINA TH-N

1. TH-ren GARAPEN SEKUENTZIA antzekoa, berdin da zein den 1H. (1H edozein izanda ere, TH-ren garapena antzekoa izango da) 2. 1H-ren eta 2Hren arteko distantzia linguistikoa kontuan izan behar da (ikasleek hizkuntza berria ikasleko beharko duten DENBORAN) →2H-ek 1H-tek ez duen kategoria bat badu, orduan gehiago kostako (ASTIROAGO)  zaio ikasleari honen hizkuntza elementuez jabetzea. 3. TASUN MARKATUA duten 2H-ak ikasteko, TASUN MARKATURIK ez duten hizkuntzak baino zailtasun gehiago.

TASUN MARKATUA

Ustez sinpletik, ohikotik desbideratzen diren ezaugarriak (2H dauden elementu linguistikoak, baino 1H-en EZ) -2H-ren Ikasketan zailtasunak

PLANIFIKAZIOAN, kontuan hartu elementu linguistiko hauek barneratzeko denbora gehiago behar dela. ADB(umea, EL niño) el:

Tasun markatua

TASUN EZ MARKATUAK

Ez dago ezaugarrien desberdintasunik 1H-ren eta 2H-ren artean (errezago 2H ikasteko)        

ΘERROREAK

1. Ikasleak NORAINO heldu diren markatzen dute. 2. NOLA ikasten duten (estrategia eta prozesuak) markatzen dituzte. 3. Ikasleak egiaztatu (konprobatu) hizkuntzaren funtzionamendua (autorregulazioa eta metalinguistika) MOTAK: 

SISTEMATIKO

Behin eta berriz errepikatzen dituen akatsak. Ikasleak ez dauka ikasita (Ikasleek ez dute nahiko INPUT jaso, gehiago behar)

ASISTEMATIKO

Noizean behin baino egiten ez dituzten akatsak (INPUT nahiko jaso badute ere, OUTPUT hobea garatzea edo praktika gehiago behar dute).

LAPSUSAK

Ez dago INPUT-arekin lotua, (Hizkuntza baten ezaguera daukan edozein pertsona egin dezakeen akatsa (egoera konkretu batek eraginda, bat-batekoa “nekeak eraginda adibidez).
ERROREEN AZALPENA (1H-ren eta 2H-ren arteko interferentzia).

GAINGENERALIZAZIOA

Elementu zuzena falta edo ondo dagoena omititu egiten denean (OINARRIZKO FORMAREN ERABILERA) ADB: Mutilak (-ek)
ez dakite egiten. Irakasleak hau zuzendu, ez FOSILIZATZEKO.

HIPERZUZENKETA

Beharrezkoa den hizkuntz elementua edo forma zuzena, behar baino gehiago erabiltzea (BI ALDIZ). ADB:
NIRE USTEZ gezurra DELA.
(Batekin nahiko).

2H-jatorria duten ERROREAK -

ANTZEKO ITXURA (nahiz/naiz)-ANTZEKO ESANAHIA (bera/berdin) -SASIESAPIDEAK (Ez du zertan esan beharrik.) -
Erregistroak eragindakoak (euskalkiak, soziolektoak nahastu)

1H (AMA HIZKUNTZAN) jatorria duten ERROREAK -

SASILAGUNAK (Reparar/erreparatu) -Hizkuntzen arteko erabateko baliokidetasunik ez (Hermano/anai,neba)       
ΘIKAS-ESTRATEGIAK /ZEHARKAKO ESTRATEGIAK (Ikaskuntza antolatu eta ebaluatzeko)1-ESTRATEGIA METAKOGNITIBOA (Ikaslea bere ikaskuntza prozesua ezagutu eta kontrolatu egiten du) ADB: hizkuntzaren ikasketa prozesua nolakoa den ulertu.
2-ESTRATEGIA AFEKTIBOA (Emozioak, motibazioak eta jarrera erabiltzen dira) ADB: Norbere gaitasunetan konfiantza sustatu, hutsegiteko beldurra uxatu.
3-ESTRATEGIA SOZIALAK (Beste norbaitekin elkarreragina nahi denean) ADB: Interesa lankidetza bultzatu eta garatu. /ESTRATEGIA ZUZENAK (Hizkuntzarekin lotura zuzena daukatenak)4-OROIMEN ESTRATEGIAK (informazio berria gorde eta berreskuratu) ADB: Informazio berriaren eta memorian gordetakoaren arteko lotura esanguratsuak sortu.
5-ESTRATEGIA KOGNITIBOAK (Hizkuntza mezuak ulertu eta ekoiztu) ADB: Gertaera behatu eta hipotesiak eratu, arrazoi deduktiboak garatu.
6-KONPENTZATZEKO ESTRATEGIAK (Hutsune edo akatsak konpontzeko) ADB: itzulinguruak (arropa gordetzeko balio duena, hots, armairua) , hurbilketak (arraina, legatza esan ordez)