Hamarkada moderatua

2 TXOSTENA

2-Erregeordetzen garaia(1833-1843)

1833an Fernando VII.A hil ostean, Isabell.A, alaba, txikia zenez, emaste Maria Kristiank hartu zuen erregeordetza leenik eta Espartero ondoren. Espainian estatu liberalaren oinarriak finkatu eta zentralizazio politikoa, administratiboa eta bateratze juridikoa abian jarri ziren HEH eragin handia. I.G karlista liberalak eta absolutistak izan ziren borrokan eta ondoren, erregimen politiko msitoa,konstituzionala eta forala ezarri zen.

2.1-Maria Kristinaren erregeordetza(1833-1840)

2.1.1.Gobernu moderatua:Errege estatutua(1840)

Fernando VII. Hil ondoren Isabel 3 urte  egon eta Maria kristina bere erregeordetza. Liberalismoan barne zatiketa sakondu egin zen eta progresisten eta moderatuen arteko desadostasunak areagotu egin ziren. I.G karlista hasi eta gero Maria Kristinak joera ilustratu eta kontserbadorea zuen gobernua osatu Francisco Cea Bermudez-ekin. Liberalek eta armadak presio handia egin eta beste kabinete bat osatu zuten, Francisco Martinez de la Rosa buru zela.Lana garrantzitsuena, Errege estatutua zen. Erregeak emandako gutuna zen eta oinarrian gorteen funtzionamendua arautzen zuen. Monarkia konstituzionalaren bidea ireki zuen eta absolutismoaren eta Erregimen Zaharraren deuseztapena ekarri. Izaera kontserbadorea zuen estatutuak eta liberalen arteko zatiketa ideologiko eta politikoa bultzatu eta finkatu zuen. Estatutua, Espainia osoan ezarririk egon bazen ere, HGH ez zen indarrean jarri, Gerra karlistarren erruz.  

2.1.2.Progresisten Gobernua:

a)Moderatu eta progresisten tirabiak: Progresistek neurri erradikalagoak eskatzeko altxamenduak bultzatu zituzten. Juan Alvarez Mendizabal progresista izendatu gobernaburu. Moderatuen presioei amore eman eta Isturiz jarri gobernuan. Progresistek altxamenduak hasi, garrantzitsuena, La granjako sarjenttuen altxamendua. Erreginal kontituzioa berrezarri. Calatrava progresista jarri gobernaburu eta Mendizabal ogasun sailburu.

b)Mendizabalen desamortitazioa: Elizaren ondasunetan eragina. Lur jabetza asko nazionalizatu egin ziren, ondoren enkante publikoan saldu ziren. Ogasunaren diru sarrerak areagotu egin ziren. Zorrak gutxitu. Noble asko eta burgues asko liberalismoaren alde jarri Latifundismo burgu¡esa areagotu eta horrek nekazariei egin zien kalte.

c)Konstituzioa: Izaera progresista zeukan baina moderatuen aldeko kontzesioak ere baizituen. Udal ordezkariak herritarrek aukeratzea, Milizia Nazionala antolatzea. Moderatuei egindako kontzesioak.  HEH foru instituzioen deuseztapena. Probintzietako diputazioak berrezarri, lurralde bakoitzeko administraziorako organo nagusi moduan, udalak aukeratzeko fpru armadak gorde.

2.1.3.Moderatuen itzulera: Hauteskundeak moderatuek irabazi. Kontituzioa indarrean jarraitu zuen arren, moderatuak lege erradikalenei mugak jartzen saiatu ziren. 1840an, udalen lege zentralista indarrean jartzeak gobernuaren eta Maria kristina gainbehera, abdikatu.

2.1.4.Lehen gerra karlista: Absolutisten eta liberalen artean. Liberalak garaipenarekin amaitu. Bergarako itunan

2.2.Esparteroren erregeordetza: Progresisten batertze eta zentralizatze prozesua sakontzen, elizaren ondasunak saltzen eta Milizia Nazionalaren boterea sendotzen jarraitu zuen. Foruak kontituzioaren esparrua egokitzekoa prozesuan. Euskal lurraldeek joera moderatu, kontserbadore eta foruzaleak zituzten. Nafarroak erresuma izateari utzi zion, aduanak kostaldean ezarri eta Nafarroari autonomia handia eman zioten administrazioan. Foru baimena kendu. Euskal probintzietan altxamendu armatuak.  Esparterok, politika pertsonalista eta autoritarioa egin zuen eta horrek bere alderdia ere bere aurka jarri zuen, eta oposizioaren aurrean, Esparteroak esberestera ihes egin .

3- Isabel II.Aren erregealdia (1844-1868)

1843ko azaroaren 11n gorteek adin nagusitasuna Isabel II.Ari, 13 urte zituenean. 1843-1868 finkatuta gelditu zen estatu liberal zentralista eta joera moderatua. Aginte moderatua agintean 1854-56 artean, progresisten esku. Furuak bitartean, konstituzio erregimen berriari egokitzeko negoziazioak egiten zebiltzan.

3.1Hamarkada moderatua (1844-1854)

Pertsonaia nagusia Ramon Maria Narváez jeneral moderatua. Liberalismo moderatuen ekintzak:

• 1845 eko konstituzioa

• Alejandro Monek erreforma sakona

• 1845eko Udalen Legea onartu zen.

• 1851. Urtean Vatikanoarekin Konkordatua sinatu zuen Bravo Murillok

• Prentsaren zentsura.

Euskal lurraldeetan Pedro Egañari esker, berriz foruak. Erakunde bikoiztasuna ezarri zen berriro baina aduanak ez zituzten berriz barrualdera eraman. 1849 an progresista ezkertiarrek Alderdi Demokratikoa sortu zuten: erregimenaren erabateko aldaketa eskatzen. Errepublikarrak eta sozialistak bereizten hasi ziren. Horrez gain, 1846 eta 1849 artean karlisten gatazkak piztu ziren. Mugimendu horiek guztiak, gogor zapaldu zituen Narváezek. 1852 an Juan Bravo Murillok konstituzio proiektu atzerakoia aurkeztu zuen. Proposamen horrek kontrako erreakzio sendoa sortu zuen, eta Bravo Murillok dimisioa aurkeztu behar izan zuen. Ondorengo gobernuek ez zuten lortu egonkortasuna, haserrea zabaldu zen progresisten, demokraten eta errepublikarren artean.

3.2 Biurteko progresista

1852 urtearen bukaeran, Bravo Murillok dimititu ondoren, hainbat gobernu ezegonkor eratu ziren. 1854ko Leopoldo O Donnell jeneralak altxamentua burutu zuenVicalvaro-n. Cánovas del Castillok Manzanaseko Manifestua idatzi zuen erreforma eradikalagoa eskatzeko. Progresistek. Demokratek eta errepublikarrek matxinada erradikalak egin zituzten zenbait hiritan, batzorde iraultzaileak eratu zituzten.

3.2.1-Gobernuak

Isabel II.Ak Espartero jeneralari dei egin zion gobernua eratzeko. 1837ko hauteskunde sistema jarri zuen berriz indarrean, baina gizonezkoen sufragioa zabalagoarekin. Egonkortasun ezak jarraitu zuen politikan, karlistak erreforma politikoen aurka zeuden.

4- Seiurteko demokratikoa (1868-1874)

La gloriosa iraultzarekin amaitu isabel II.Aren erregealdia. Liberalismo demokratikoa ezarri. HEH iraultzaileek foru erregimena errespetatu bazuten ere iraultza demokratikoa eta estatu laikoa ezarri izana euskaldunen erlijio sinesmen sakonaren kontrako erasotzat hartu. Horrek II. Gerra karlista.

4.1.-

1868 iraultza

Hirietan batzorde iraultzaileak eratu. Isabel II.Aren aldekoak alcoleako zubiko gudua galdu zutenean erreginak atzerrira alde egin behar izan zuen. Behin behineko gobernua serrano unionistak zuzendu. HEH joera kontserbadoreak gora karlistak printzipio iraultzaileen aurka agertu. Hauteskundeen ondoren 1869ko konstituzioa eman zuen. Printzipio nagusiak:subirotasun nazionala,botereen banaketa, biltzeko eta elkartzeko askatasuna eta gizonezkoen sufragio unibertsala. Gobernuak erreforma ugari proposatu, ezinegona ez zen baretu:errepublikarrek herri altxamenduak antolatu. 1868 independentziaren aldeko matxinada hasi, kuba puerto ricoko kolonietan. Karlistek ere arma bidezko erasoak egiteari ekin, erregimen iraultzailea suntsitu karlos VII.A tronuan jartzeko. Gobernu iraultzaile berriaren arazo larrienetako bat espainiako tronua betetzeko errege bat lortzea, savoiako aukeratu.

4.2  savoiakoren erregealdia: 1871 madrilera iritsi, monarkia demokratikoak ezin izan zion aurre egin. Alderdi progresistan moderatuen eta erradikalen arteko zatiketa gertatu. Errepublikarren artean batzuk proiektu unionistaren alde agertu besteak federalismoaren alde.

4.3 III.Gerra karlista:Isabel ii.Aren erregealdian foru sistema errespetatu zen etatu katolikoaren barnean. Estatu laikoa ezarri HEH sentimendu erlijioso sakonaren kontrako ekintzatzat hartu. III.Gerra karlista hasi.

4.4 lehenengo errepublika: Savoiako abdikatu ondoren, espainiako I. Errepublika aldarrikatu

4.4.1Errepublika federala: errepublikar federalek lortu zuten eserleku kopuru handiena eta errepublika federala aldarrikatu zuten. Margall izendatu presidente 1873ko konstituzio federalaren proiektua aurkeztu. Eliza eta estatuaren arteko zatiketa ezartzen zuen.Errepublikaren arteko zatiketa nabarmenagoa. Liskar batzuei aurre egiteko zailtasunak eta Margallek dimisioa eman behar izan zuen.

4.4.2 errepublika unitarioa:
Margallek dimititu ostean, salmeron izendatu presidente. Errepresio gogorra eragin geroago, salmeronek dimititu eta castelarrek gobernua hartu. Castelarrek hartutako neurri gogorren ondorioz federalista, kantonalista… ekimen erradikalak izango zirela aurreikusita, Pavia kapitain jeneralak estatu kolpea eman. Alfonso XII.A Borboikoaren alde jarri eta Campos jeneralak altxamendua antolatu. Camposek Alfonso Xii.A espainiako errege berria aldarrikatu eta hasitako ziklo iraultzailea amaitu eta errestaurazioa etapa historikoa hasi zen.