Fonemas y arquifonemas en gallego

Sintaxe: Loc conxunt: concesivas: (obxecc-consecuente) aínda q, x moitoq; Causais: (causa-efecto): dadoq, vistoq,como, xa q,dbido a q; Consecutivas: (antecednt-consecuent): d modo q, daquela, por tanto, entón; Modais: d maneira q, sgundo,cmo; Temporais: enseguida q, primeiro q, unha vez q, agora q,mntres; Condicionais: como, a menos q;;; Adversativas: (tese-antítese) tal outal,pero decide; Comparativas: (comparante-comparado). Son: ruido articulado, Fonema: unidade mínima distintiva non significativa, Grafema: representac escrita dun fonema. dif sons e 1 fonema: dente, o dente., Continuación: procedemnto q nos permit a identificac d fonemas, Neutralización: a oposición d fonemas non ten lugar. Isoglosas: liñas imaxinarias que dividen as variedades xeográficas. Metafonía: alteración do timbre dunha vogal tónica mdia x influencia da vogal final: do -o final: a vgal tónica é mdia aberta>medo,novo. do-a final: vogal tónica afectada é media pechada> ela,hora. /// Algunhas alteracións fonéticas das cons: metátese: desprazam dalgúns fonemas 1palabra: frebeiro* ; seseo: o uso do fonema /s/ no lugar de /θ/: total: calquera posición implos ou explos(inicio): sinko, dεs; parcial: só en posic implosivaÇ(final): θiηko ou dε´s; gheada: realizac do fonema /g/ dun xeito aspirado semellante ao h inglés: ghalo, algho; yeísmo:non se da prácticamnte, consiste na realizac do fonema /λ(alreves)/ como /y/: mallar, yo. /// sonorid: xord/sonor ; punto: bilabiais.. ;modo:oclusivas.. /b/:oral, sonor,oclus, bilab; /p/: or,xord,oclus bilab; /m/; or,son,nasal, bilab; /f/:xord,fricat, labiodnt;/d/:son,oclus,linguodnt; /t/:xord,oclus,linguodnt; /θ/:xor,fricat,linginterd; /n/:son,nasal,lingoalveolar; /l/:son,líq later,lingalve; /r(paloencima)/:son,liquidvibrsimple,lingalveol; /r/:son,liquidvibrmultipl,linguoalveol; /s/:xord,fricativ,linguoalveolar; /μ/:son,nas,lingpalat; /λ(reves)/:son,liq lat,lingpalat; /∫/:xor,fricat,linguopalat; /t∫/:xor,africad,linguopalat; /g/:son,oclus,linguovelar; /η/:son,nasal,linguovelar; /k/:xord,oclus,linguovelar. /// PECH: /i/, /u/ SEMIP: /e/ /o/, SEMIAB: /ε/, /ο/ AB:/a/

BLOQUE OCCIDENTAL:Gheada: xoghar Seseo implosivo: lus Terminación -án: o/a irmán Plural en -ns: cans, pantalón Pronome : tí VT na CII -e- : colleches ÁREAS : FISTERRA:seseo implosivo: faser Cheísmo: che en OD e OI -ó Norte , a do Xallas -ó Sur, Tambre-Barbanza BERGANTIÑÁ: ausencia de seseo implosivo Ausencia de cheísmo Ditongo oi VT -i- (colliu) PONTEVEDRESA: ausencia de cheísmo -ó norte, Zona Ulla-Umia: ditongo oi demostrativos: este esta esto VT e 3P dos perfetos (colleu/parteu)-ó sur, Zona Verdugo-Miño: ditongo ui (muito) e oi (noite) demostrativos: este esta isto VT 3P distinción e CII i CIII (colleu/partiu0) Inclúe as falas occidentais da Coruña e Pontevedra. É un complexo lingüístico innovador.

BLOQUE CENTRAL: Gheada só no occidente Seseo prácticamente ausente Ditongo oi: moito Terminación -ao: irmao/irmá Plurais en -s para os rematadoe en -n: pantalós, cas... Pronome ti (occ.)/tu (or.) VT na CII -i- : colliches ÁREAS: MINDONIENSE: ó norte : pronomes: nosoutros, vosoutros VT da 3P dos perfectos (colleu, parteu)  Desprazamento acentual: cantáramos, cantábamos LUCU-AURENSE: ó syr : deícticos : iste ista esto Pronome il VT e 3P distinción e/i Acentuación etimolóxica: cantabamos, cantaramos Inclúe a Galicia cenral: tódolos falares do noroeste e interior da Coruña, o interior de Pontevedra e as provincias de Lugo e Ourense, non sendo a súa parte oriental. Os falares do bloque central son os máis próximos ó galego común ou estándar.

BLOQUE ORIENTAL: Ausencia de seseo e de gheada Ditongo ui (u): muito, muto Mantemento de cua/gua Terminación en -ao/á: irmao/irmá Terminación en -ín: camín Plurais en -is, para os rematados en -n: casi, pantalois Pronome tu Formas verbais en -is: cantais ÁREAS : ASTURIANA : Terminación en -íus, -ías (vedíus, vecías) Artigo: el, a, l´: el molín, l´amigo, a casa, l´herba Neutro: lo (lo mismo) Posesivos: meu(s), tou(s), mía(s), túa(s), súa(s) Oposición no sing./pl. no pronome: lle/lles, llo/llelo Mantén o -l´- intervocálico:l´avolo Deícticos: estos esos aquellos ANCARESA: Gheada Vocais nasalizadas: cadea, ua Cheísmo Deícticos: estos, esos, aquelosPalatalización de a tónico: irmä ZAMORANA: Terminación -iño: camiño, muiño Teísmo Pronome persoal lle-le Confusión ditongos oi, ui (noite/nuite)ausencia en muto Pronome tralo ditongo (seio, haio) ORIENTAL-CENTRAL: Presenta as características xerais do bloque: Muto-muito-mutio Ditongo ua: cuatro Pronome átono o en deixouo Comprende a zona do leste de Lugo e Ourense, así como o galego exterior (occidente de Asturias, León e Zamora) É o galego máis conservador