Filosofoak

Etika Wittgensteinen pentsamenduan

Etika, gaur egun ere, definitzeko zaila den kontzeptua da. Modu batera esateko, etika ekintzak zuzen edo oker dauden adierazten dituen arau multzoa da, baina Wittgensteinek zioenez, etikak zentzu absolutua hartu nahi du, eta or huts egiten du. Etikak ezin du zentzu absolutua hartu, izan ere, zerbait ona edo txarra den erabakitzeko, geure pentsamenduetatik abiatzen gara, hau da, esperientzia pertsonaletatik abiatzen gara, eta hauek subjektiboak direnez, etika ez da absolutuak. Etikaz hitz egitea ez da zientzia egitea, ez baitago gertakarien munduan, eta horregatik proposizio zentzugabeak direla esan dezakegu; ezin dugu erabaki etikaren proposizioak egiazkoak edo faltsuak diren. Etikaz, erlijioaz… aritzeak beraz, ez du inongo zentzu zientifikorik, baina horrek ez du esan nahi ez duela ezertarako balio; etika hizkuntzaren mugak gainditzeko ahalegina da, beraz oso baliagarria da. Beraz, etikak ekintzak ondo edo gaizki dauden erabakitzen du, baina nahiz eta ekintza guztiak maila berdinean egon, gizakiak on edo txar bihurtzen ditu, eta horregatik, nahiz eta gertakariak mundu errealean egon, gizakiak erabakitzen ditu beren balio etikoak; hala ere, balio hauek beti erlatiboak izango dira.

Ortega eta bizi-arrazoimena

Ideiak eta sinesteak

Ortega y Gasset espainiar filosofo garrantzitsu bat izan zen, nahiz eta ez zuen atzerritar filosofoen lanen tankerakorik egin. Bere lana ideiei eta sineskerei buruzkoa da; ideiak eta sineskerak geure pentsaeraren osagai dira, hau da, gutako bakoitzak dituen kontenituak. Historian zehar, bi kontzeptu hauek oso nahasirik ageri zaizkigu, eta horregatik, Ortegak nolabaiteko bereizketa egiten du bere lanean.

Hasteko, Ortegak bi ideia edo pentsaera mota bereizten ditu; ideiak eta sinesteak. Ideiak norbaitek pentsatu eta hauetaz gogoeta egin duen kontzeptuak dira, hau da, norbaitek pentsatu egin du eta ideiak izan ditu, nolabaiteko elaborazioa jaso dutelarik. Beste modu batera esanda, guk ideiak izaten ditugu, pentsaeraren fruitu direnak.

Bestalde, Ortegak dioenez sinesteak kanpotik edo ingurutik hartu ditugun ideiak dira, erlijioa adibidez. Sineste hauek txikitatik izan ditugu barnean, eta inoiz ez dugu pentsatu hauen inguruan, hau da, sinesteak barruan ditugu, baina inoiz ez ditugu pentsatu eta ez ditugu elaboratu, hor dauzkagu eta kito; sinesteek gu gaituzte.

Beraz, bi kontzeptuak definitu ondoren, Ortegak sinesteak ideia bihurtu daitezkeela azaltzen du. Geure barruan ditugun sinesteak hor daudenez, ez ditugu pentsatzen printzipio batean, baina beste gizarteetako edo kulturetako pertsonen sinesteak aztertzean, geure sineste propioak aztertzen hasten gara, hau da, geure sinesteak pentsatzen ditugu, eta horrela, egiak edo faltsuak diren juzgatu ditzakegu, hau da, ideia bihurtzen ditugu. Beste modu batera esanda, sineskerak sustraituta dauzkagu, baina ez dira gureak, eta pentsatu egiten ditugunean, ideia bihurtzen dira.