Evolución do Relevo Peninsular: Unha viaxe xeolóxica

Evolución das Unidades

Era Arcaica (4000-600 millóns de anos)

Emerxeu do mar unha banda arqueada de noroeste a sueste formada por gneis. Tamén xurdiron elevacións nalgúns puntos illados do Sistema Central e dos Montes de Toledo. Posteriormente foi arrasado pola erosión.

Era Primaria (600-225 millóns de anos)

Tivo lugar a oroxénese herciniana, formada por materiais como granito, lousa e cuarcita. O oeste elevouse formando o Macizo Hespérico, que foi arrasado pola erosión durante a mesma era primaria, inclinando a Meseta cara ao Mediterráneo. No noroeste apareceron os macizos de Aquitania, Catalano-Balear e do Ebro, e no sueste o Macizo Bético.

Era Secundaria (225-68 millóns de anos)

Foi un período de calma no que predominaron a erosión e a sedimentación. Continuou o aplanamento das cordilleiras hercinianas. Unha fonda penetración do mar depositou materiais sedimentarios plásticos.

Era Terciaria

Como resultado da oroxénese alpina, levantáronse as cordilleiras ao pregarse os materiais depositados nas fosas pirenaica e bética entre os macizos antigos, que actuaron como topes. Xurdiron os Pireneos e as cordilleiras Béticas. Formáronse depresións prealpinas paralelamente ás novas cordilleiras: a depresión do Ebro e a do Guadalquivir. A Meseta viuse afectada pola oroxénese alpina, inclinándose cara ao Atlántico, o que determinou a orientación cara a este océano de boa parte dos ríos peninsulares. En segundo lugar, formáronse os bordos montañosos da Meseta, orixinando a parte oriental da Cordilleira Cantábrica e o Sistema Ibérico. No bordo sur da Meseta, o empuxe das cordilleiras Béticas levantou Serra Morena. O zócolo da Meseta experimentou fracturas e fallas, formándose horst (bloques elevados) e graben (bloques afundidos). Os horst formaron o Sistema Central e os Montes de Toledo, mentres que os graben crearon depresións interiores. As fallas tamén deron lugar a actividade volcánica.

Era Cuaternaria (1,7 millóns de anos - actualidade)

Producíronse o glaciarismo e a formación de terrazas fluviais. O glaciarismo afectou ás cordilleiras máis altas.

Glaciares de circo

Redúcense á cabeceira do val. O xeo e o desxeo rompen as rochas das paredes dos circos, facéndoas escarpadas. Na Península, pola latitude, a maior parte dos glaciares foron de circo.

Glaciares de val

Fórmanse cando a espesura do xeo acumulado no circo é grande. Entón o xeo das capas inferiores desprázase cara abaixo. O xeo contén fragmentos rochosos que escavan o val en forma de U. Escavan pequenas concas que, ao afundirse, convértense en lagos.

A época postglaciar caracterizouse pola formación de terrazas fluviais, antigos chans de inundación abandonados polo posterior encaixamento fluvial. As terrazas son froito das alternancias climáticas do Cuaternario. Nos períodos glaciares, ao atoparse a auga xeada nas montañas, os ríos perderon forza erosiva. Nos períodos postglaciares, ao aumentar a temperatura e fundirse o xeo, creceu o caudal do río, de modo que afundiron o seu leito e deixaron suspendidos aos lados os aluvións acumulados, construíndo así as terrazas.

O Rochedo

Área Silícea

A área silícea está integrada por rochas antigas das eras Precámbrica e Primaria. Atópanse principalmente no oeste peninsular: Cordilleira Cantábrica, Sistema Central, Montes de Toledo e Serra Morena. A rocha predominante é o granito. O granito é alterado quimicamente e en profundidade pola auga, creando áreas pardo-amarelas. Nas áreas de alta montaña as rochas rómpense e a auga fíltrase polas fisuras, conxelándose posteriormente. Isto crea cristas agudas e pedreiras, acumulacións de fragmentos de rochas ao pé das montañas. Nas zonas menos elevadas, se a alteración se produce a partir de diáclases paralelas, prodúcese a escamación, dando como resultado unha paisaxe suavemente ondulada. Se a alteración se produce a partir dunha rede de diáclases perpendiculares, fórmanse bolas, que poden quedar amoreadas formando berrocais.

Área Calcaria

A área calcaria está formada por sedimentos da era Secundaria, pregados durante a Terciaria, formando unha "Z" invertida. Atópase nos Pireneos, Montes Vascos, sector oriental da Cordilleira Cantábrica, Cordilleira Costeira Catalá e Cordilleira Subbética. A rocha predominante é a calcaria, que se fractura formando fisuras.

Lapias

Hai dous tipos: as de vertente, que son sucos abertos polas augas de escorrentía sobre as vertentes, e as lineais. As fisuras están próximas entre si e os sucos son estreitos e separados por tabiques.

• Gargantas
• Poljes: son depresións ou vales cerrados de fondo horizontal, percorridos total ou parcialmente por correntes de auga, que desaparecen subitamente por un sumidoiro e continúan circulando subterráneamente se a auga superficial excede a capacidade de desaugamento das fisuras.
• Dolinas: orixínanse nos lugares onde a auga se estanca. Teñen formas diversas e poden unirse a outras cavidades próximas creando depresións de trazado complicado denominadas uvalas.
• Covas: créanse ao infiltrarse a auga polas fisuras do terreo, formando estalactitas e estalagmitas. A auga infiltrada pode volver á superficie.
• Simas: son aberturas estreitas que comunican a superficie coas galerias subterráneas.

Área Arxilosa

A área arxilosa está constituída por materiais sedimentarios pouco resistentes, depositados ao final do Terciario e no Cuaternario. Atópase nas Submesetas Norte e Sur, depresión do Ebro e do Guadalquivir, e chairas costeiro-mediterráneas. O relevo arxiloso é basicamente horizontal, xa que son terreos non afectados por pregamentos posteriores á súa formación. A súa erosión é rápida. Nas zonas que alternan longos períodos secos con outros de chuvias torrenciais, e non existe protección vexetal, a auga de escorrentía desgasta as vertentes orixinando cárcavas.

Tipos de Relevo

Cando os estratos son horizontais

Se os estratos son alternativamente duros e brandos, a rede fluvial separa plataformas chamadas mesas ou páramos, que teñen a cima horizontal coincidindo co estrato duro e flancos suaves coincidindo cos estratos brandos. Os flancos erodense máis rapidamente, de modo que as mesas redúcense, convertendo en cerros testemuña. Os relevos residuais que ao final perden o estrato duro son antecerros. Este tipo de relevo atópase nas concas sedimentarias das mesetas e nas depresións do Ebro e do Guadalquivir.

Cando os estratos están suavemente inclinados

Fórmanse costas. O dorso está formado polo estrato duro. Unha fronte que ten unha parte superior de forte pendente, formada por unha capa dura, e unha parte inferior branda, onde a erosión é máis rápida, dá lugar a cerros testemuña e antecerros.

Cando os estratos están pregados

Relevo apalachense

Fórmase sobre un relevo montañoso herciniano arrasado e nivelado pola erosión, que experimenta un rexuvenecemento que reactiva a erosión. A erosión diferencial deixa ao descuberto as capas duras, que forman cristas separadas por depresións abertas nas capas brandas.

Relevo xurásico

Fórmase nas cordilleiras novas, con alternancia de pregamentos convexos (anticlinais) e cóncavos (sinclinais). Nos sinclinais créanse vales perpendiculares e vales paralelos. O baleiramento dos anticlinais deixa levantados entre eles antigos vales sinclinais. A erosión do val anticlinal deixa un resalte.

Unidades Morfoestruturais

O relevo peninsular disponse arredor da Meseta, dividida en dous sectores polo Sistema Central: a Submeseta Norte e a Submeseta Sur.

A Meseta

É unha elevada chaira, resto dun antigo macizo (Macizo Hespérico) formado na oroxénese herciniana da era Primaria.

Antigo zócolo ou Paleozoico