Euskera 17.mendea

XVI. MENDEAEgoera politikoa: alde batetik Europako erdialdean sortu eta hedatzen ari den protestantismoan eragin handia du Ipar Euskal Herriaren literaturan. Bestetik, Gaztelako errege-erregina katolikoak Espainia bat egin nahian. Nafarroa indarrez sortu eta guztia konkistatu zuten.Egoera politikoa XVI. Mendean erabakiorra izan zen. Nafarroko erresuma, mende horretan espainiarren menpe zegoen erresumaren zatirik handiena 1512an.  Fernando katolikoak Nafarro guztia konkistatu zuen. 1516an espainiarrek Nafarroz jabetu ziren berriz.IDAZLEAK IPARRALDEAN:Etxepare: Sarrasketan jaioa. Donibane Garaziko bikarioa izan zelako ezagututa. Etxeparek izan zen euskaraz inprimatutako lehen liburuaren egilea: “LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE”. Hamabost poemaz osatutako bilduma: Lehenengo hamarrak amodiozkoak eta azken biak euskararen goraipamena. Etxeparek bazekien lehen euskal idazlea zela. Hizkera herritarra erabiltzen zuen eta Nafarreraz idatzita.KONTRAPAS: Etxepareren lana, bi tentsioren ondorengoa da, Inprenteen leheneko urteak azaldu zuten mundu guztiaren literaturaren aberastasuna eta Etxeparen hori egina nahi du Euskararekin.Etxeparek erregearen noble bati gutun bat idatzi zion eta esaten zion ea bere liburua imprimatu zeiaketen.LEIZARRAGA: 1506. Urtean jaio eta 1601 urtean hil. Apaiz katolikoa zen, baina Joanarekin protestantismoa aldatu zuten. HELBURUA: Liburu hauen helburua zen jendea errelijio berri honetara erakartzea.IDAZLEAK HEGOALDEAN:LAZARRAGA: Goi Goi maia bateko kidea zen eta bere bizitzari buruzko informazioa oso laburra da. Lazarragatarra sortetxean oñatin zegoen.Gaur egun etxeandi jatexea dagoen lekuan.  Oñatin badare lazarraga txiki ezkuizkribua pliego laburdenetan eginda.XVII. MENDEAEgoera ekonomikoa: XVII. Mendearen euskal literatura inoiz izan ez zuen larrialdia izan zen. Sarako Donibane Eskola loretxe hau ekonomiarekin lotura dauka. Portu garrantzutsuak zituzten eta ternuan ibilzen ziren. Arrantzariak etortzen ziren.IPARRALDEAN:SARAKO ESKOLA: XVII. Mendearen hasiera sortutako mugimendu literarioa da. Taldekideek euskal idazle nagusia izatea zuten helburu. Kultura zuten jendearentzat idazlea zuten eta hizkera herritarra erabiltzen zuten. Sarako eskolaren taldekide apagarrieko bat Axula Pedro izan zen.AXULAR PEDRO: 1556.an jaio eta 1644an hil. Goi maiako prestakuntza izan zuen. Sarako erredatore izendatu zuten. ETXEBERRI ZIBURUKOA: Zuberokoa zen. Doktor teologoa deitzen zioten mende horretako idazleak. 3 liburu zituen:“Manuel Devotionezkoa”“noelac”“Elicara Erabilteco liburua”IRITZI KRITIKOA: ez zen izan lehen mailako poetari izan baizik eta neurtzeari. Etxeparek euskal plazara bota eta Axularrek eta Etxepare goi mailaraino altxatu zuten. Batek prosaz eta besteak koplaz.OIENARTE:  Zuberoarra izan zen. Nafarroko parlamentuan lan egin zuen lege gizon bezala. Bi lan nagusi argitaratu:“Atsotitzak eta neurtitzak”“Notitiae utruisque Vasconiae”JUAN DE TARTAS: 1610an edo 1612an jaio zen. Bi obra argitaratu zituen-HEGOALDEAN:BENIAIN:  Euskal literaturaren alde lan egin zuen.KAPANAGE: Elizgizon gramatikaria eta jakiduna. “Exposicion breve de la doctrina cristiana” egin zuen.MICOLETA: Familia aberats batetik dator. “Forma brebe de aprende la lengua vizcaina” egin zuen.