Euskal Nobelaren Sorrera

Euskal literaturak bizi izandako garai emankorraren izena da. Irugarren karlistalditik eta Espainiako gerra zibilera arte iraun zuen zeazki, 1876tik 1936 arte iraun zuen ego euskal errian. Mugimendua kulturaren arlokoa ez ezik politikoa izan zen, abertzaletasuna sortu zeneko giroan egonik. Europako beste prozesu antzekoekin batera gertatu zen, ala nola Katalunia eta Galiziakoekin. Bi erri orietako kulturgileekin batera, Galeusca ekimena abiatu zuten euskaldunek 1923an. Bi urte esanguratsu 1918 eta 1919 izan ziren, Eusko Ikaskuntza eta Euskaltzaindiarena.

Euskal Nobelaren Aitzindariak: Bilatu Peru Abarka eta Piarres Adame Nobelen Gaineko Informazioa

Peru Abarka: Juan Antonio Mogelek 1802an idatzi, baina 1881 arte ez zen argitaratu. Bizkaieraz idatzita. Euskal eleberrien aitzindaria dela idatzi izan da, baina ezin esan daiteke Oiko eleberri bat denik. Oso trama eskasa du; pertsonaiek ez dute istorio bat osatzen; eta leku eta denborak ez dute narrazioan garrantzirik. Elkarrizketa bizi-bizien inguruan eraturiko kontaketa bat dela esan daiteke. Sarrera (gaztelaniaz) Peru Abarka eta Maisu Juanen arteko sei elkarrizketa eta beste elkarrizketa (Mogel eta Añibarro).

Piarres Adame

Narrazio laburra da. Jean Baptiste Elissamburu idazlearen prosa-lan bakarra. Ez da eleberri bat baina bai orren aintzindaria. Eleberri txikia, narrazio batzuk aurkezten ditu – Piarres Adame deituriko narratzaile batek kontatuak - Piarres Adamek Peyo Gaztearekin Oletako Jaietara Egindako Bidaian Zear Jazotako Gertakariek Aberastua. Asieran batean bosgarren ataleraino argitaratu zen, 1886an, Donibane Loitzuneko La Niveye aldizkari gorrian, eta geroago Le Reveil Basque-n, azkenik liburu gisa argitaratu zen Pauen 1888an. Aldizkarietan atalka argitaratzea oitura zabal-zabala dugu XIX. mendearen bigarren erdialdean. Ez zuen liburua bukatu.

Zer Dakizu Ateka Gaitzeko Oiartzunak Nobelaz?

Eleberri bat da, Jean Baptiste D’Askonagerre Donibandarrak 1870ean argitaratua. Izatez, jatorrizkoa frantsesez eman zuen argitara. Obeki salduko zelakoan, euskaratik frantsesera itzulia zela esan zuten editoreek, baina irakurleak jatorrizko testua argitaratzeko zain zeudenez, laguntza eskatu bear izan zuen euskal bertsioa onartzeko. Testuan oso nabaria da frantsesaren morrontza geiegizkoa.

Iru Zertzelada Txomin Agirreri Buruz

1864ko maiatzaren 4an jaio zen Ondarroan (Bizkaia) eta 1920ko urtarrilaren 14an zendu zen Zumaian (Gipuzkoa). Gasteizen filosofia eta teologia ikasi zuen. Zumaiako Moja Karmeldarren ikastetxean eman zuen apaiz bizitza. Garaiko euskal aldizkarietan esku artu zuen: Euskal Erria, Euskalzale. Ainbat literatur molde landu zituen (ipuina, olerkiak, eleberria…). Euskal idazle klasikoa da. Euskaltzain izan zen Akademiaren sorreratik bertatik (1918-19).

Auñamendiko Lorea. Pare Bat Datu

Au izan zen idatzi zuen leenengoa; VII. mendean giroturiko eleberri istoriko erromantiko onetan gaia kristautasunaren sarrera euskal errian da. Asieran atalka argitaratzen asi zen aldizkarietan.

Txomin Agirreren Oitura Nobela: Ideologia. Gai Nagusia. Deskribapenaren Garrantzia. Nolakoa da Oitura Nobelaren Narratzailea?

Ideologia: Nobela auetan mundu idiliko bat islatzen da, non deskribatzen den arrantza eta nekazaritza gizartea zoragarria den. Erria ona da, eta bere aurrean kokatzen den iria eta industria mundua berriz, gaiztoa. Erlijio katolikoak zeresan andia du ikuspegi manikeo onetan. Gai nagusia eta deskribapenaren garrantzia: Errien oituren ikuspegi sentiberen deskribapen zeatza eta apologetikoa da, oitura orien alde egiten du sendo. Trama, beraz, bigarren mailan geratzen da eta deskribapenak artzen du leen tokia. Narratzailea: Orojakilea da eta testuan bere presentzia indartsua da, ez du gertatzen den guztia bakarrik ezagutzen, pertsonaien barruko pentsamendu eta sentimenduak ere. Orrez gain, bere iritziak tartekatzen ditu gertaera eta pertsonaiei buruz. Deskribapena nagusitzen da narrazio tekniken artean

Kresala: Argudioa. Euskalkia. Datu Geiago

(1906, Durango). Leenengo oitura eleberria izan zen. Bertan, Arranondoko (Ondarroako transposizio literarioa, autorearen jatorria) arrantzaleen bizitzaren oiturak eta gorabeerak azaltzen ditu, errealismoz eta bizitasunez. Bizkaieraz idatzi zuen.

Garoa: Deskribaturiko Giroa

(1912, Durango). Leenik Riev-en argitaratu zuen 1907an. Oitura eleberri bat da, nekazari giroan kokatua. Nobela onen jokalekua Oñatiko Uribarri auzoa da, “Zabaleta” baserria. Pertsonaiak: Joanes, Ana Joxepa, Malentxo, Peru Odolki… Gipuzkeraz idatzi zuen.

XIX. eta XX. mende asierako nobelak non argitaratzen ziren?

Egunkarietan eta atalka.

Eleberri Modernoa

Noiz eta Zein Girotan Sortu Zen

Txiyardegik idatzitako Leturiaren egunkari ezkutua nobelak eman zion asiera, irurogeigarren amarkada astear zegoela. Frankismoaren diktadura aultzen asi zen, bere aurkakoak indartuz: Langileen mugimendua berrantolatzea, leenengo greba masiboak, etaren jaiotza… Euskaltzaindia ere berriro asi zen jarduten eta ikastolen mugimendua asi zen klandestinoki.

Nobela Modernoaren Idazleen Sei Ezaugarri

1. Idazle gazteak dira.

2. Unibertsitate ikasketak dituzte.

3. Idazleok irietan jaio eta/edo bizi dira oro ar.

4. Europako eleberrigintza (existentzialismoa) ezagutzen dute eta berarekin bat egiteko asmo argia dute.

5. Batzuk euskaldun berriak dira, au da, ez zuten euskara ama-izkuntza.

6. Guztiek euskaraz idaztea erabaki pertsonal gisa artzen dute, politikarekin, euskal kultura biziberritzearekin zerikusia duen erabakia.

Txiyardegi

Lau Datu Idazlearen Gainean

Donostian jaio zen 1929an, ingeniari ikasketak egin zituen Bilbon, eta linguistikakoak Parisen. Nerabe zela asi zen euskara ikasten. Soldaduskan nobela bat idatzi zuen, euskal eleberrian modernizatze urrats erabakigarria eman zuena: Leturiaren Egunkari Ezkutua. 1952an ekin mugimedua sortzen da, geroago eta biurtuko zena

Leturiaren Egunkari Ezkutua. Nobelaren Argudioa

Leturia delako batek bere egunkarian idazten du Mirenekin izandako maitasun arremana. Arreman ori, eleberrian agertzen diren arreman pertsonal guztiak bezala, porrot egitera kondenatuta dago Asieratik. Istorioak amaiera dramatikoa du: Miren gaitz batek jota iltzen da eta Leturiak bere buruaz beste egiten du.

Peru Leartzako eta Elsa Sxeelen

Peru Leartza (1960). Peru izeneko gazte baten gorabeerak ikuspuntu existentzialista batez lantzen ditu, aren bizitzaren larrimina, asperdura eta fede gabezia nabarmenduz. Protagonistak gorroto duen lanpostua utzi arren, ez dun zoriona aurkitzen, eta azkenean eroetxe batean sartzen da.

Elsa Sxeelen (1968). Bruselan kokatua. Gizarte arazoek leku geiago dute: Marxismoa- Leninismoa, Vietnameko gerra, M. Luter Kingenak eta, eztabaida erlijiosoa...

Txiyardegiren Nobelaren Berrikuntzak: Narratzailea. Protagonistak. Izkuntza

1. Leen pertsonako narratzailea erabiltzen da (joera existentzialistarako oso egokia).

2. Protagonistak kezka, zalantza eta ezinegonez beterik daude. Ez dira sendoak, barne gatazkez beteta daude.

3. Euskara modernoa, garbizalekeriarik gabea. Jendeak erabiltzen zuen euskara, erdaratik zetozen itzekin ere bai.

Saizarbitoria

Lau Datu Idazlearen Gainean

Donostia, 1944. Soziologo izan da. Orretaz gain, lur eta Kriselu argitaletxeetako kidea izan zen, Ustela eta O Euzkadi! aldizkarien sortzaileetakoa. Poesia, saiakera eta nobela landu ditu.

Egunero Asten Delako. Nobela Idatzi zuen Gizarte Giroa. Argudioa. Bi Planoak

Bi plano ageri dira, batean abortatu nai duen neska baten egoera larria dago, bestean tren-geltoki batean dagoen gizon batean izketaldi etengabea dago. Nobela onek ekarri zuen kontatzeko eran erabateko aldaketa euskal literatura.

Eun Metro. Argudioa

Nobela onek arazoak izan zituen zentsurarekin eta aldi berean autoreak lortu zuen arrakasta andiena ere izan zen. Etakide baten bizitzako ibilitako azken eun metroen inguruan onen eta ingurukoen bizitzako ainbat gertaera kontatzen dira literatur teknika berriak pilatuz.

Ene Jesus. Argudioa

Nobelan pertsona bat, zoroetxe bateko gela batean etengabe itz egiten ari da bere bizitzaz, sentipenez, arremanez…

Iru Nobelen Teknikaren Ezaugarriak

Saizarbitoriak bilaketa gisara ikusten zuen nobelagintza; au da, esperimentatzeko eta gauza berriak esaten saiatzeko aalegin gisara. Europ...
Eleberri Modernoa

Noiz eta Zein Girotan Sortu Zen

Txiyardegik idatzitako Leturiaren egunkari ezkutua nobelak eman zion asiera, irurogeigarren amarkada astear zegoela. Frankismoaren diktadura aultzen asi zen, bere aurkakoak indartuz: Langileen mugimendua berrantolatzea, leenengo greba masiboak, etaren jaiotza… Euskaltzaindia ere berriro asi zen jarduten eta ikastolen mugimendua asi zen klandestinoki.

Nobela Modernoaren Idazleen Sei Ezaugarri

1. Idazle gazteak dira.

2. Unibertsitate ikasketak dituzte.

3. Idazleok irietan jaio eta/edo bizi dira oro ar.

4. Europako eleberrigintza (existentzialismoa) ezagutzen dute eta berarekin bat egiteko asmo argia dute.

5. Batzuk euskaldun berriak dira, au da, ez zuten euskara ama-izkuntza.

6. Guztiek euskaraz idaztea erabaki pertsonal gisa artzen dute, politikarekin, euskal kultura biziberritzearekin zerikusia duen erabakia.

Txiyardegi

Lau Datu Idazlearen Gainean

Donostian jaio zen 1929an, ingeniari ikasketak egin zituen Bilbon, eta linguistikakoak Parisen. Nerabe zela asi zen euskara ikasten. Soldaduskan nobela bat idatzi zuen, euskal eleberrian modernizatze urrats erabakigarria eman zuena: Leturiaren Egunkari Ezkutua. 1952an ekin mugimedua sortzen da, geroago eta biurtuko zena

Leturiaren Egunkari Ezkutua. Nobelaren Argudioa

Leturia delako batek bere egunkarian idazten du Mirenekin izandako maitasun arremana. Arreman ori, eleberrian agertzen diren arreman pertsonal guztiak bezala, porrot egitera kondenatuta dago Asieratik. Istorioak amaiera dramatikoa du: Miren gaitz batek jota iltzen da eta Leturiak bere buruaz beste egiten du.

Peru Leartzako eta Elsa Sxeelen

.

peru leartza (1960).peru izeneko gazte baten gorabeerak ikuspuntu existentzialista batez lantzen ditu,aren bizitzaren larrimina,asperdura eta fede gabezia nabarmenduz.protagonistak gorroto duen lanpostua utzi arren,ez dun zoriona aurkitzen,eta azkenean eroetxe batean sartzen da.

elsa sxeelen (1968).bruselan kokatua.gizarte arazoek leku geiago dute: marxismoa- leninismoa,vietnameko gerra,m.luter kingenak eta,eztabaida erlijiosoa...

-txiyardegiren nobelaren berrikuntzak: narratzailea.protagonistak.izkuntza.

1.leen pertsonako narratzailea erabiltzen da (joera existentzialistarako oso egokia).

2.protagonistak kezka,zalantza eta ezinegonez beterik daude.ez dira sendoak,barne gatazkez beteta daude.

3.euskara modernoa,garbizalekeriarik gabea.jendeak erabiltzen zuen euskara,erdaratik zetozen itzekin ere bai.

saizarbitoria

-lau datu idazlearen gainean.

donostia,1944.soziologo izan da.orretaz gain,lur eta kriselu argitaletxeetako kidea izan zen,ustela eta o euzkadi!aldizkarien sortzaileetakoa.poesia,saiakera eta nobela landu ditu.

-egunero asten delako.nobela idatzi zuen gizarte giroa.argudioa.bi planoak.

bi plano ageri dira,batean abortatu nai duen neska baten egoera larria dago,bestean tren-geltoki batean dagoen gizon batean izketaldi etengabea dago.nobela onek ekarri zuen kontatzeko eran erabateko aldaketa euskal literatura.

-eun metro.argudioa.

nobela onek arazoak izan zituen zentsurarekin eta aldi berean autoreak lortu zuen arrakasta andiena ere izan zen.etakide baten bizitzako ibilitako azken eun metroen inguruan onen eta ingurukoen bizitzako ainbat gertaera kontatzen dira literatur teknika berriak pilatuz.

-ene jesus.argudioa.

nobelan pertsona bat,zoroetxe bateko gela batean etengabe itz egiten ari da bere bizitzaz,sentipenez,arremanez…

-iru nobelen teknikaren ezaugarriak.

saizarbitoriak bilaketa gisara ikusten zuen nobelagintza;au da,esperimentatzeko eta gauza berriak esaten saiatzeko aalegin gisara.europan garai artan idazten zen nobelaren (noveau roman) planteamenduetatik urbil zegoen abiapuntu literario onetan,istorioek baino garrantzi andiagoa zuen auek kontatzeko moduak

-azken etaparen obrak.

amaika pauso,biotz bi.gerrako kronikak,gorde nazazu lurpean,kandinskyren tradizioa.

atxaga

-lau datu idazlearen gainean.

bere benetako izena jose irazu garmendia da,eta asteasun (gipuzkoa) jaio zen 1951n.zientzia ekonomikoetan lizentziatu zen eun,eta filosofia ikasi zuen geroago bartzelonan.euskal literaturak izan duen idazlerik itzuliena eta sarituena da.

-landu dituen literatur generoak.

poesia liburuak,eleberriak,antzezlanak,aur eta gazte literatura.

-bi anai.

1985.urtean idatzi zuen.bi anaien arteko istoria gogor eta sentibera kontatzen du.

-obabakoak.arrakasta.kontakizunak.

obra onek eman dizkio atxagari sari eta onespen andienak.gaur egunean 26 izkuntzatara itzulita dago,eta liburu onek biurtu du atxaga nazioartean euskal idazle ezagunena.

kontakizunak: guztira ogeita sei kontakizun biltzen ditu obra onek,eta ipuinen kalitateaz gain,azpimarratzekoa da beraien artean lotura sortzeko trebezia idazlearengan.obaba erri imaginario bat da,gaiak elkarlotu eta bertan agertzen diren mundu zabaleko literatur ondareen oiartzunak zein euskal erriko tradizio literarioari leku batasuna emate die.

-beste nobelak.

bei euskaldun baten memoriak,gizona bere bakardadean eta soinujolearen semea.