Euskal Literaturaren Garai Hartako Olerkariak

GAO: Garai Hartako Olerkariak

Euskal literatura bereziki markatua izan zen garai hartako kezkak eta beharrek. Karlistaldien ondorengo foruen galerak ia ezerezean utzi zuen EH nortasun politikoa, eta galbide arriskutsuan euskara bera ere. Erromantizismoaren ezaugarrienetako bat herri eta hizkuntza txikietako historia eta gaitasun bereziak azpimarratzea da. Gerra aurreko guztiak euskaltzale garrantzitsuak ziren eta sortzailea Aitzol hau gobernatu zuena.

Aitzol (1896-1936)

Apaiz tolosar 1936an jaiozen eta ezin izan zituen bere ideiak aurrera eraman, ezta euskararen alde bultzatuko zituen ideiak atera. Obrei dagokionez 1927an Arrasaten Euskaltzaleak elkartea sortu zuen. Aitzol izendatu zuten elkartearen buru. Literatur kritika zorrotza egin zuen eta Literaturan lan berriak ezagutarazteko ekitaldi jendetsuak antolatu zituen: 1933an, Yakintza aldizkari kritikoa sortu zuen, literaturako arloetan sakondu eta eztabaidatzeko tresna izan zedin. Hasierako sinbolismo lirikotik, epikara pasatzea erabaki zuen, herritarrek errazago uler zezaten. Aitzolek kritikatu egin zituen olerkarien zenbait lan, ulertezinak zirela argudiatuz. Bere helburua zen herritarrek ulertzea eta aldi berean bere olerkiak modernoak izatea, horretarako gizarteko egoera eta tardizioak aipatzen zituen olerki kopla zarretan oinarrituz.

Jose Maria Agirre ‘Xabier Lizardi’ (1896-1933)

Zarautzen jaio zen, Labur gertatu zitzaion bizitza, izan ere, gaixotasun batekin hil zen 1933an, 37 urte zituela. Bizirik zegoela Biotz-begietan izeneko liburuan publikatu zituen olerkiak. Bera hil ondoren, Euskaltzaleak elkarteak argitaratu zituenbeste olerki batzuk. Lizardik kazetari- eta antzerki-lanak ere idatzi zituen eta Politikan ere jardun zuen. Lizardiren olerkian zaila da inoren eraginik antzematea oso pertsonala da estetikan korrespondentzien arteko bilakuntza egiten du, Lizardi euskal lirikoetan garrantzitsuenetarikoa da. Hizkera poetiko berria sortzeko hizkuntzak dituen aukerak bilatu zituen eta orokorrean baliabide asko erabiltzen ditu. Aipatzekoa da olerkari batzuk Lizardiren olerki batzuk musikatu izanak jende askok zarauztar olerkaria ezagutzea eta begiko izatea ekarri duela.

Lauaxeta’ (1905-1937)

Bizkaiko Laukizen jaioa Literaturako klaseek jarri zuten joera modernistarekin eta sinbolistarekin harremanetan. beraz jesuita izateko asmoak utzi eta euskalgintzan egin zituen bere ahaleginak. Gernikan, bonbardaketa ondoren, atxilotu egin zuten faxistek. Gasteizen fusilatu zuten. Lauaxeta olerkigntzan haritu zen gehienbat. Bi olerki-liburu argitaratu zituen: Bide barrijak eta Arrats beran. Honek Bizkaieraz idatzi izanak zail egitenulertzea eta gaiak ere ez ziren errez ulertzeko modukoak. Modernismoan oinarritu zen. Olerkiaren definizio bat ematean, “erabateko eta benetako errealitatea dela” esaten du.

Nikolas Ormaetxea ‘Orixe’ (1888-1961)

Orexan (Gipuzkoan) jaio eta Nafarroan luzaro bizi izan zen. 17 urterekin jesuita sartu zen. Humanitateak eta klasikoak ikasi zituen, eta horiek eragin handia izan zuten haren olerkigintzarako iritzietan. Euzkadi egunkaria bere esku zegoen. Gerratean atzerrira alde egin behar izan zuen. 1945ean itzuli eta Añorgan hil zen. Arlo askotako langilea da, bi obra nagusi ditu: Euskaldunak eta Barne-muinetan olerki-liburua erlijiozko olerki bilduma barnerakoia da. Iritzi kritikoa: Euskararen ezagutza sakona zuen. Euskararen defendatzailea izan zen, berak ez beste olerkigile batzuk bezela, zioen euskal literatura emengoa dela eta ez beste nungo kopia. Hori defendatu zuen. Aldi berean Materialismoaren aurka egin zuen.

GOO: Gerraosteko Olerkariak

Gerra 1945ean bukatu zen eta olerkilari gutxi geratu ziren, asko fusilatuak edo atzerrira joan ziren. EHko egoera ez zen ona eta geratzen ziren olerkilariak euskara bultzatu nahi zuten, horretarako aldizkaria sortu zuten euskara batuan idatziz. 3 aldizkari aipa diatezke: RSVAP 1948an, Euzko gogoa (1950) eta Olerti.

Jon Mirande (1925-1972)

Parisen jaiozen eta bere kabuz ikasi zuen euskara. Europako pentsalarien eragina izan zuen olerkiekiko. Olerkiak eta Prosak idatzi zituen. Parisen bizi izanak eragina du honen lanetan eta kristautasuna aipatzen zuen, arrazionalismoaren aurkako jarrera tinkoa hartuz. Honek ez zuen usten eusk.lit. bertakoa zenik eta grazia ematen zion besteen pentsaerak, horregatik olerkiak ironia erabiliz egiten ditu beraien pentsaera kritikatzeko filosofia gaiak jorratzen ditu. Formari dagokionez, neurri eta baliabideak erabiltzen ditu, hitz gutsitan kontzeptu asko adieraziz.

Gabriel Aresti (1933-1975)

Bilbon jaio zen, bertan bizi izan zen nahiz eta gazte hil. Euskaldun berria zen eta ikasi egin behar izan zuen. Gabriel Aresti gai askotan haritzen zen adb bertsolaritza-jaialdiak antolatzen.. baina gustokoena olerkigintza zen honen bidez, EH egoera adierazten saiatzen zen. Bi aro bereiz daitezke: Aro sinbolista (1954-61) eta soziala (1964-75) Adituek diotenez, anglo-amerikarren eragina nabari zela olerkietan. 1.poeman gauza tristeak adierazten baitzituen eta une zailak bizi zituenez hori plasmatzen zuen olerki obretan. Aldiz, Aro sozialeko lanek, gizarteko arazo gordinak adierazten dituzte euskara batuan idatzia herritarrek ulertu ahal izateko. Obra aipagarriena nire aitaren etxea da EHren sinboloa. Gizarteko arazoak salatuz

BOB: Gerraosteko Olerkariak

Euskal gizartearen lekukoak izan diren gerraondoko olerkariak dira. Protesta poesiak egingo dituzte.

Joxean Artze (1939)

Joxe Anton Artze poeta abangoardista dabera izan zen