Euskal Herriko industrializazioa eta haren gizarte ondorioak

Berez hirugarrena, baina, Euskal Herriarentzat bigarrena, +4 urte iraun: Seiurtekoan hasi, Carlos VII.Ena gerratearekin hasi, Alfonso XII.Nan erregetza hasieran bukatu `+Arrazoiak: -1868 ko konstituziñuan erlijioaren aurkako neurriak -Errege karlistarik ez zuten aukeratu -Karlosek VIIk (berez ezta iñoiz errege izen) 1872an armetara animatu zituen karlistak -foruak errespetatuta (1844tik 1868 ra) +Taldeak: A.Karlistak: -Partaideak: --Nekazari txiki eta ertainak, lurjabe handiak, hirietako langileak --Liberal foruzaleak, euren ideiak bastertuta ikusten zutenak --Foruak + Erlijioa (jainkoa, aberria, erregea, foruak) (Jainkoak garrantzia) -Protagonistak: Santa kruz apaiza: Santikruz koba (inzauen kartzelatik igez eta junzan aramaixon dauen kobazulo batera k dauko 2 metro bakarrik) eta Karlos VII B.Liberalak: -Protagonistak (espainian garai horretan agintzen): Lau errepublikarrak, Euskal hiriburuak, Serrano,amadeo lehena, Alfonso XII. -Kokapena:
euskal herrian eta maestrazgoan (teruel-castellon) +Bilakaera: -1872 hasi: --Karlos VIIa Frantziatik españara sartu Larrunetik, NafarroanbBeren ongi etorria, Ainbat bataia: Arrigorriaga, Mañaria, Oñati eta Oropietan (Denetan galdu), Zornotzako hitzarmena (amorebietako hitzarmena) gerra amituko zela ematen zuen Baina Karlos VIIa eta Santa Kruz apaizak ez zuten hitzarmena onartu eta gerrak jarraitu zuen - 1873: --Eraul, Montejurran karlistek garaipena --Santa kruz apaizak EH kontrolau (landa eremuak), hirixak ez --Gerrilla sistemak bultzatu:
Telegrafoak moztu, korreoa saboteau… --Santa kruz oso gogorra zen: Atxilotu egin zuten, ihes egin eta santikruzkoban gorde - 1873-74: Bilbo eskuratzen saiatu -1874: Estatu karlistak antolatu: --Oñatin txanpon etxea, euren aldizkariko inprenta eta unibertsitatea --Euskeraren irakaskuntza bultzatu --Erregea eta 3 ministro --Hiriburua Lizarra --Foruak eta aldundiak estatuaren oinarri --Aduanak, posta zerbitzuak eta justizi administrazioa zituzten --Abenduan, Alfonso XII.A errege izendatu -1876: --Alfonso XII.Ak Donostia, Iruña, Lizarra eskuratu. --Gerra amaitu --Uztainak 21-ean Foruen desagerpena (legea) → Canovasek (Soldaduskara joan behar, Zergak ordaindu, Diputazioa eta batzarrak kendu, * Nafarroak 1841ean hitzarturiko legearekin jarraitu) --Foruen desagerpenak abertzletasuna bultzatu (Sabino arana) -1878: --Kontzertu ekonomikoa: 3 Euskal probintziek Madrilekin sinatu, Kupoa → euskal probintzietan batutako dirua, Madrilera bidali -1937: Bizkaia eta Gipuzkoari kontzertu ekonomikoa kendu (Francok), Nafarroa eta Araban mantendu Franco-rekin bat egiteagatik baina 1980 berreskuratu

Borboiak berrezarri, Helburua: egonkortasuna lortzea, 3 oinarri: 1.1876ko KONSTITUZIOA + Bi ganbara: -Senatuko kide batzuk erreak izandatu-Besteak sufragioz + Konfesionaltasuna (espana estatu katolikoa)-besteendako askatasuna, baina gune pribatuan +Eskubide asko +Aspektu asko irekiak -Alderdi bakoitzak egokitu +1845 ekoaren antzekoa, moderatua+Subiranotasuna konpartitua +Erregeak -Ministroak izendatu, gorteak bildu +Sufrajio zentsitariarra 1890 erarte , gero gizonezkoen  unibertsala 2. TXANDAKATZEA: gobernuan dauden 2 alderdi politikoak txandakatu,  Canovas → Kontserbadorea , Sagasta → liberala +noiz gertatu? Madriletik antolatzen, Talde batek arazoak dituenean,  Gastatuta dagoenean edo Gorteetan ez duenean konfiantzarik 3. JAUNTXOKERIA (Ez da posible txandaketa jauntxokeria gabe, txandaketarako tranpak egon behar dira) +Egonkortasuna lortzeko -Iruzurra, mehatxuak, hildakoek botatu… - Edozer gauza nahi dutena irtetzeko

ARAZOAK: +Tradizionalistak (karlistak) desados +Errepublikarrak desados (erregearen aurka) +Nazionalismoa (abertzaletasuna)

sortu

Periferian (kostaldean): Kataluñan, EH-n, Aragoien, Galizian…,XIX. Mendean sortu,Zentralismoaren aurka +Sozialistak desados: -Hauteskundeetan parte hartu 1890 etik aurrera, Langileen baldintza hobetu nahi, Unea heltzean boterea hartzeko indarra +Anarkismoa : - Ez dute hauteskundeetan parte hartzen, Atentatuak, grebak… 3 ERREGEALDI 1. Alfonso XII 1875-85 (Oso gazte hil) 2. Mª Cristina erregeorde (bere emaztea) 3. Alfonso XIII 1902-31 (bere semea) 1923 berrezarkuntza garaia amaitu.

1875-1885 isabel II-n semea, ingleterrako estatu kolpe, gazte hil, ez asko iraun, txandaketa gertatzen zen.1.Alderdi kontserbadorea (1875-81 canovas), +1876 konstituzioa eta  gerrate karlista amaitu +Cuban altxamendua → 1868 Grito de yara +1878 Zanjoneko pakea(Autonomia eta Indulto orokorra) +Esklabutza abolitu 1880 2. 1881-84 liberalak, Sagasta +askatasun gehiago +erreforma gehiago +ekonomia liberalizatu +langileen egoera liberakizatu +erregimana demokratizatu +bi lege onartu -1881 Alderdi politikoen askatasuna bermatzeko legea -1883 Adierazpen askatasuna bermatzeko legea: Prentsa legea 3.1884-85 Kontserbadoreak, Kanovas berriz ere +Erreformak bertan behera +Euskal herrian karlistek indar handia -- 1885 alfonso XIIren  heriotza, maria kristina haurdun→ alfonso XIII

MARIA CRISTINA 1885-1902

1885- 1902  Erregearen urrengoa (Alfonso XIII) oraindik jaio gabe→ ama boterean (Maria Kristina),  Alabak oso txikiak Ez ditu erregina bezala jartzen gerra berpiztearen beldurrez  *1885 PARDOKO ITUNA sinatu, Canovas eta Sagastaren arteko txandakatze sistema mantentzeko 1. 1885 - 1890 Liberalak +EGONKORTASUNA mantentzea nahi +Helburua: GARAPEN EKONOMIKOA → Burdin bideak eta ekonomia bultzatzeko legeak +Idea liberalak aurrera (Sagastak bultzatu) -1887 sindikatuen askatasuna -1890 gizonen sufragio unibertsala (ordura arte sentsitariarra) -Kode zibil berria: jabetza pribatuaren ezaugarriak, ondorengoen nazionalitatea +AURKARIAK (txandakatze sistemaren aurka) -Karlismoak Euskal Herrian indarra -Errepublikarrak ahuldu -Langile mugimenduak sortu 2. 1891 Kontserbadoreak (Canovas) +Aurrerantzean txandaketak 2 urtetik behin +Aldaketa politikan, ekonomian krisiaren ondorioz -1891 protekzionismoaren legea onartu Helburu ekonomikoarekin Bertako produktuak erostea, kanpokoak garestiago jarriz eta Mugetan, kanpotik etorritako produktuei zergak jartzea -Tentsio soziala (Andaluzia eta Kataluñan) -Langile mugimenduak indarra 3.Nazionalismoak (1885-1902) + Kataluinian -1892→ Manresako oinarriak idatzi→ Prat de la riva (abertsale kataluñar bat) hemen kanpo harremanak espainiaren esku izte eta botere legegilea kataluniaren esku iztea eskatzen zuten. +Euskal Herrian -Bizkaian elitea politikan sartu -Donostian, sagasta zegoela foruen alde manifestatu -1893 Gamazada matxinada nafarroan “Hitzartutiko Legea ” kendu nahi dutelako eta 1895 PNV sortu.  ERREGE ALDI HONETAN +1895 Cuba Espainiaren esku, Altxamendua → Grito del Baire +1897Canovas hil +1898 Cubaren independentzia ,98ko belaunaldia +Erregenerazionismoa (ongi bideratzailea)

1902tik 1931ra Jaiozanetik ya errege → ordetza bere amak, 16 urt3kin alfonso Xiii errege bi etapa ezberdin Berrezarkuntza barruan 1902-1923 eta Primo de rivera 1923-31 1.Berrezarkuntza barruan 1902-1923 A. Ekonomia modernizatu: + Lurralde askotan industrializatu inda + espaina txandakatziaz jarraitzia ezta modernua + Kontuan artzekoa: a.1898 cuba galdu,1902, 1906… Marokon arazoak(lurrak eskuratu nahi, gerrak…), 1914-1918 1. Mundu gerra, 1917- sobiatar iraultza(errusian gauzak aldatzen) +EGOERA: 1. Ekonomikua: -Kanpo zor handia -Bikoiztasuna,Industria gutxi, leku konkretuetan -Nekazaritza, Jabegoran arazoa eta Emigrazioa -Gerrate mundiala, espainia neutrala, Herriarentzat egoera okertu aldiz Burgesentzat egoera hobetu, Gerra amaieran lehengo egoerara 2.Soziala - gizartekoa -Gizarte bikoitza -Desberdintasun handiak: a. Aristokrazia oso gutxi(latifundistak eta industrietako goi mailakoak) b.Erdi mailakoak  talde txiki bat(Lanbide liberalak eta talde anitzak) c. Langile klasea  gehiengoa(lan baldintza txarrak:soldata bajuak, ordu asko, segurtasunik ez, nekazaritzan lur jabegorik ez…) -analfabetismoa 3.Nazionalismoa:(Indarra artzen) -Euskal herrian: EAJ k garrantzia, baina banatuta dago (Sabindarrak→ independentistak eta Komunionistak → autonomistak) eta ELA sortu 1911. -Galegismoa: 1918an Irmandades de Fala -Katalunia: a. 1901 - Lliga Regionista de Catalunia. B.1906 - Solidaridad. “Eskumen legeari erantzuna” c. 1914-25 Mankomunitatea indarrean -Valentzia: 1904 Valentzia Nova sortu -Eleiza: Botere gehiegi irakaskuntzan eta Ordena erlijiosoak gutxitu nahi -arazao Militarra: Soldadu baino proportzioan militar gehiago, Soldata bajuak, Ordena publikoko arazoak ejerzitoak zapaldu, langileak ejerzitoaren aurka -Langile mugimenduak a.Sozialistak: UGT 1888 sortu zen (sindkatua), Pablo Iglesias 1910ean diputatu, PSOE 1879an sortu zen (partidu politikoa), grebak bultzatu zituzten b.Anarkistak: 1909- Aste tragikoan protagonistak (Barztelonan), 1911 CNT sortu (anarkisten sindikatua), Kataluinia, Andaluzia eta Levanten indarra, atentatuak eta Greba tresna bezala (indarra lortzeko). B.Politika modernizatu beharra + Canovasen sistemak krisia 1917rarte iraun zuen +Arrazoiak: Erregeak politikan parte hartze handia, konstituzioa zaharkitua, Txandakatze sistemak arazoak (Lider historikoak desagertu, Kazikismoak manipulazioa zailagoa, talde politikoak banatu, Gobernu aldaketa asko (anarkista, sozialista) eta oposizioa indartu.) + Bilakaera: a.Kontserbadoreak: -Canovas 1897 hil -Silvela: iruzurraren kontra eta zentralismoa baztertu nahi - 1907-1909 antonio maura gobernu buru hauteskundeetako hustelkeriaren aurka eta 1909 aste trajikoan dimititu -Dato: Mauraren erreformak indarran jartzen saiatu (arrakastarik ez), Anarkista batek hil 1912an b.Liberalak: -sagasta 1903an hil -Montero de los Rios (1903-1905) -Canalejas: 1910 giltzarrapoaren legea hau da Orden erlijioso berriak sortzea debekatuta, Soldaduska derrigorra eta 1912 anarkista batek hil -Segismundo Moret: 1906 Eskumen Legea onartu, Militarrek boterea gehitu (terrorismoa eta katalanismoaren aurka)
KRISI SOZIALAK 1. ASTE TRAJIKOA+Bartzelonan: greba, barrikadak, eleizak erre… +Alfonso XIII Arrazoiak: +Marokoko gerra koloniala: --1906 Esp eta Frantziak, egoera pribilejiatua eskuratu --Maurak marokoren zati bat okupatu nahi zuen --Erreserbistak konbokatu Bartzelonako erreserbistak, joaterik nahi ez, Arrazoiak: Marokon heriotzak daude, 6 urte erretiratuta, Aukera ona ofizialak igotzeko baina ez soldaduentzat, 1909 tarrasako moziaoa Aberatsak, apaizak, joan daitezela +Fanatismo antiklerikala --Klerigo eta konbentuak gora -eleizak eragin handia irakaskuntzan --Herritarrak eleizatik haldendu antiliberala delako --Komentuak eta eleizak erre +Mauraren aurkako jarrerak --Elizaren aldekoa da --udal erreforma egiten saiatu zen hauteskundeetako iruzurraren aurka baina ez zen arrasktatsua iza eta jendea aurka jarri -- Eskumen legea  1906 an onartu (militarrak katalanismo eta terrorismoaren gaian erantzunkizun gehiago)  Antimilitarismoa indartu  GERTAERAK BARTZELONAN +Gerra bortitzak uztailaren 26an:manifestazioak, greba orokorra, barrikadak, komentuak erre, gerra egoera sortu+Gerra egoera hori zapaltzera armada +Ondorioak: -Errepresio gogorra -Ejerzitoa altxamenduak zapaltzera -100 hildako -500 zauritu -Gartzelatu ugari  -Maurak dimitutu -Alderdi liberalak boterea eskuratu -1909 Ferrer guardia fusilatu (anarkista oso garrantzitsua) -1910Canalejas (Ley del candado) -1910 Pablo Iglesias diputatu -1911 Cnt sortu (anarkisten sindikatua) - Errepublikar eta sozialistak erregearen aurkako jarrera hartu . 2. MAROKO -Egoera: +Beste koloniak galtzean interesa marokon +barneko egoera txarrak kanpoko inbertzioak bultzatu + langileek, errepublikanoek.. Kolonialismoaren auka  - Europako interesak: + Interes estratejikoak: a.Ingalaterra: Gibraltar kontrolatuta dauka eta maroko nahi du mediterraneoa kontrolatzako b.Frantzia: alegia eta tunez ditu, Maroko nahi c. Alemaniak: frantziaren boterea murriztu nahi +Interes ekonomikoak: a.Aberastasun handia meategietan: burdina eta zinka b. Inbertsioak egiteko toki aproposa c.Trenbidea eta portuak eraikitzeko aukera handitu -Bilakaera: + 1906 Algecirasko konferentzia: Frantzia eta Espainiak egoera pribilejiatuak eta lur eremu handiak marokon lortu +1912 Akordioak berrikusi ziren: Espainiako eremuak txikitu, zailtasuna maroko okupatzeko (marokon presentzia handia behar da, jende asko marokora joatearen aurka, heriotzak , gastuak) +1912-21 Gauzak geldirik +1921 Annualgo hondamendia: a. Espainia galtzailea modu txarrean b.Lurraldeak galdu, melilla arriskuan c.Hildako Espainiar asko d.Espainiaren estratejia koloka e. Haserrea sortu +1925 Alhucemaseko lehorreraketa: primo de rivera frantsesekin batera garaile eta espainian poza iritsi, arazoak konpontzeko bidea zegoen , indarra artu zuten lurraldeak eskuratzen. +1927 Sanjuriorekin gerra amaitu +1956 Marokoren independentzia(ordurarte espainiarena):  Sahara eta guinea gelditzen zaizkio +1968 → Guinea independizatu +1976 → Saharatik alde egin (Espainiarrek) 3. 1917ko KRISIA Alfonso XIII, urtebete iraun + Gauzak aldatzeko nahia HELBURUAK: Konstituzioaren erreforma, Erregearen partaidetza murriztu, Bizitza publikoa aldatu, politikoa berritzea +Egoera txarra 1. Mundu gerrak egoera okertu  +Egoerari aurre egiteko → Protesta desberdinak → 3 eremu ezberdin A.

Ejerzitoak → MILITARREN BATZARRA

1916 -1917 -sindikatu morukuak -Helburuak: Euren egoera hobetu eta Parlamentarien lasaitasunarekin amaitu -Eskaerak: millitar moduan mailan igotzeko faboritismoak uztea, aintzinatasuna kontutan artzea, Soldata igotzea -Ondorioak: hasieran eskaerei kasu ez gero bai Datokonturatzen da botera dutela eta estatu kolpiaren beldurra duenez onartu egiten ditu. Batzuk soldataren %30 eko igoera lortu. Botere zibilak armadaren aurrean botere ahula B.

Parlamentarioak → BATZARRAK -

Konstituzioa aldatzeko nahia baiana Datok Parlamentua itxi zuen, Irekitzea eskatu horretarako Parlamentarioen batzarrak sortu -Ondorioak: Indarrik gabe batzarrak desegin. Lorpenak: Madrileko gobernuan Kataluniako bi ordezkari (LLigako bi kide) onartzea C.

Herritarrak → langileen GREBAK -

1917 Greba orokor bat deitu - Sosialistak eta anarkistak bultzatuta -Valentzian trenbideetan hasi -Herrialde osora hedatu, Abuztuaren 13 an -arrazoiak : gosea, soldatak ez igo, bizi baldintza txarrak, lehen mundu gerra - Greba porrota(ez zuten ezer lortu): >Arrazoiak: Nekazal inguruetan arrakastark ez, Parlamentarien batzarrakez zuten herritarrekin bat egin beraz ez zuten indrra lortu, Ejerzitoa herriaren aurka(soldata igoera lortu dutelako) >Ondorioak: Bartzelonan 17 egun iraun /70 hildako edo gehiago, atxilotu asko/ Largo caballerori (sozialista).. Heriotz zegorra, gero ez zen bete /Gobernua asko aldatu /talde desberdinetako pertsonak batera gobernuan / Prezioak gora, krisia areagotu / Anarkista eta sozialistak banatu /Anarkismoa gora 1921  Dato, anarkistak hil / 1921 PCE sortu alderdi komunista

(Europarekiko atzerapenak) -ARRAZOIAK +Gerrateko galerak+Kolonien galerak+Hazkunde demografiko motela +Gehiengoa nekazal sektorekoa+Ez dago dirurik inbertitzeko (industrian...)+Garraioen kostu altua +Energi iturrien urritasuna +Kultura maila bajua(1860… analfabetoak %80)// Bi etapa 1.1874rarte - MODERNIZAZIOAREN HASIERA (hazkunde motela) 2. Berrezarkuntza - GARAPEN HANDIA (ekonomiak indarra) //Sektore ekonomikoak 1.Nekazaritza (garrantzitsuena) - Ezaugarriak +berrikuntzarik ez (ez zen modernizatu) +eskulan askoren beharra +Dirua lurrak erosten inbertitu (ez da nekazaritzatik ateratzen)+Industriarako dirurik ez -Liberalekin gauzak aldatu, ez konpondu -NEURRIAK +DESAMORTIZAZIOAK(Mendizabal eta madoz) +Hamarrenak, maiorazkoa eta jaurerriak kendu  +Mesta indargabetu +babes neurriak 2.Industrializazioa atzerapena - EZAUGARRIAK +Berantiarra +Geografikoki mugatua +Konzentrazio finantziarioa, familia gutxietan +Kanpoko kapitalen menpe (ez EH, kataluñia) +Kanpoko gai eta tekniken menpe +Babes politika, barne merkatuaren menpe (ez badago babestuta ezinezkoa da saltzea) +Migrazio handiak EH eta kataluñara - Arrazoiak +Lehengaien urritasuna +Barne merkatu eskasa (ez dago aukera asko Espainia barruan saltzeko, ez dago eroslerik) +Atzerapen teknolojikoa +Pentsamolde enpresarialik ez izatea +Ameriketako kolonien galera +Ezegonkortasun  politikoa +Komunikabide eskasak +Aldaketak, liberalismoa eta protekzionalismoa +Dirua lurrak erosteko erabili (beraz, industriarako ez) 3.MEATZARITZA - Indartu berrezarkuntzak, - 1869 “Meatzaritza legea” onartu(explotazioa betirako) -Kanpotarrek ustiatu, beste meategitan inbertitu ez 4.MERKATARITZA -Bolumena igo baina ordainketa balantza negatiboa(galerak) -Nekazal produktuak esportatu -Teknika eta erregaiak inportatu -1891 Protekzionismoa ezarri +Kontserbadoreak gehienbat + 1892 egoerak okerrera egin zuen, kanpo merkatua jetxi +1893an Alemaniarekin ituna sinatu nahi zen (hitzarmen bat egin)(Onuragarria nekazaritzarako/Kaltegarria industriarentzako)(Euskaldunak kontra,Ez zen aurrera atera) -Espainiak:Mundu gerran las asko egin ,Irabazi asko izan zituen, Ez ziren etekinak inbertitu,Ez zitzaion etekinik atera,Ez zen modernizatu 5.GARRAIOAK -Errepideak +m2. Erdialdean errepide probintzialak eraiki garatu +Sistema erradiala jarraitu +Euskal Herrian 1843tik Aldundiak bultzatu - Trenbideak+Berandu eta industriaren menpe +Abantailak(abiadura eta pertsona kopurua)+Trazaera ez aproposena+progresistek asko bultzatu +legeak 1844 eta 1855 6.BANKETXEAK -1856. “Banketxeen legea” (Banku kopurua igo zen) -1857 Banco de Bilbao eta Banco de Santander (Bizkaiko industrializazioa bultzatzeko g) -1868 Pezeta espainiako txanpona, lehen erreala -XX. Mendea hasieran, banku kontzentrazioa //LURRALDEKA 1.ANDALUZIA -1832, Marbellan 1. Labegaraia, egurrikatzarekin -ARAZOAK: +iparraldeko konpetentziari ezin aurre egin -MODERNIZATZEKO ARAZOAK 2. ASTURIAS: -Ikatz hobi ugari, siderurgia, meatzaritza bultzatu -XIX.Mende bukaerarte industria nagusi -Etsaiak:Galesko ikatzaren prezioa eta Bizkaiko industria 3.  MADRID:mende bukaeran enpresa asko bildu (hiriburua danez industria asko garatu) 4. KATALUNIA: -Nekazaritza oparoa, baina modernizatu beharra -Industriaren mekanizazioa (garrantzitsua) +Kotoi industria garrantzitsuena +Kolonien galerarekin, barne merkatua aprobetxatu, babestuta dago +Ehungintzako irabaziek beste industrien garapena ahalbidetu // 5. EUSKAL HERRIA

EUSKAL HERRIA -Ezaugarriak +Estatuko lurraldeekiko azkar, europarekiko berandu +Bizkaiak nagusitasuna +Siderurgiaren nagusitasuna +espainiaren merkatuaren menpe +kanpo eskulanaren menpe (kanpotarrak bizkaiara lanera) +Mozkinak burges talde txiki batek (batzuk bakarrik oso aberatsak) +lurraldeen arteko ezberdintasunak +gora beherak -Bizkaiako siderurgia (bizkaiko industralizazioaren garapenerako) +Barne faktoreak: Kokaleku estratejikoa, esportazioa bultzatu, burdinolen presentzia (lehenagotik burdina landu), Lehengaia burdina, kalitate handikoa - Kanpo faktoreak: Bessemer bihurgailua (1856an asmattu) Hematitea behar zen, bizkaiak saldu (bizkaian eta suedian zegoen),  Bidaiak aprobetxatu (Inglaterrara) Hematitea eraman eta ikatza ekarri (burdingintzan behar zelako), Atzerriko eta Bizkaiko konpainiak ustiakuntza, Etekinak atera eta siderurgian inbertitu - Prozesoa +1841 Boluetako Santa Ana (1. Enpresa) +1857an Banko de bilbao (garrantzitsua industriak) +Bigarren karlistadarekin → geldialdia +Amaitzerakoan → bultzakada handia +1879-82 siderurgiako produkzioak gora +Europara esportatu +Enpresak sortu(San francisco de mudela, bizkaia eta Altos hornos de bilbao ) + 1894 Liga Vizcaina de Productores sortu (Bizkaiko siderurgiak bildu eta Barne merkatua monopolizatzeko asmoa → prezioa eurak jarri eta konpetentziarik ez izateko) + Enpresen konzentrazioa hasi(1902, AHV (altos hornos de vizcaya)= Vizcaya + Iberia + AHB) + XIX bukaeran bizkaia industrializatuta -  Ondorioak: +Nerbioi eskuinaldean burgesia + Ezkerraldean langileak pilatu (langileen auzoak)a.Kanpo eskulan ugari → kanpoko langileak daudelako b.Baldintza eskasak eta heriotza tasa igo +Nazionalismoa bultzatu (euskal nazionalismoa) → kanpotar asko daudenez, batzuk erasotuak sentitzen dira, euren kultura galtzeko beldurrez + Bizkaiak dirua burdinaren esportaziotik lortu + Mehatzeko ekoizpenak, siderugia bultzatu  + Espainiako merkatua aprobetxatu, babes politikoa behar du +Banketxe indartsuen babesa - Beste sektoreak +Ontzigintza, garrantzitsua a.XIX. Mende bukaeran produkzio gora (burdin esportazioagatik, kolonietatik kapitala itzuli, Burges familia askok (bizkaitarrak) inbertitu: De la sota, Aznar…,Ontziolak egokitu, lurrina… jarriz, Gerra untziak berriztu +Elektronikoa (Bilboko burgeseriak bultzatu Espainian. 1901- hIdroelektrika Iberika. 1907 - hidroelektrika epañolak, elektrizitatea madrilera. Banko Bizkaiak enpresa elektrikoak bultzatu. - GIPUZKOA +Ezaugarriak: Dibersifikazioa, Neurri txiki eta ertaineko industriak, ez dago konzentraziorik, Inbertsioak bertakoenak, Bizkaiaren eraginez metalgiintza eratu: CAF…, Merkataritzatik lortutako dirua industrian inbertitu + Papergintza: Garrantzia handia izan zuen, Oria ibaiaren inguruan garatu, 1841 urtean La Esperanza sortu zen, XX mendean Papelera española +Metalurgia: Sektorerik garrantzitsuena, Deba bailaran garatu zen (ekimen pribatuak,eibarren armagintza,1.MG amaieran berregituratu: bizikleta eta josteko makinak),  GOGORATU (>Mende amaieran industrializazioa bizkortu >Paergintzak indarra, burdingintza nabarmendu >1 MGerran armagintza. Krisialdia amaitu zenean >Hainbat sektore garatu ziren: Txapelak, damaskinatua (metalakin egindako objetu eta irudiak)…  > 1920tik aurrera kooperatibak sortu Alfa lehena +Beste probintziatan: Industrializazioa berantiarragoa, 1950 etik 60ra bitartean garrantzitsuena, Erakunde ofizialek bultzatu(gazteizen udalak, nafarroan foru aldundiaK-kontsumorako industria txikiak)