Euskal Herriko industrializazioa eta haren gizarte ondorioak

XVIII. MENDEA. LAN EZ ERLIJIOSO BATZUK 

1. Nongoa zen Egiategi? Zuberoakoa zen.

2. Zer idazi zuen? Nolako hizkera darabil? “Filosofo huskaldunaren ekheia”. Hizkera ulergaitza eta garbia zen, herritarrentzat idatzia.

3. Zer aurki dezakegu Baionako euskal museoan? Ehun urte baino gehiagoan ondutako bertsoak.

4. Zeri buruzkoak dira bertso bildurmaren hasierako poemak?

A) Partida tristea, Ternuara (senideei egindako agur hunkigarriak)

B) Itsasoko perillak (Ameriketarako bidean dauden arriskuak)

C) Ternuako penak (arrantzaleek Ameriketan dituzten nekeak eta lanak)

FRANTZIAKO IRAULTZA GARAIKO PAUSAK

1. Irailtza garaiko gorabeherek zein eragin izan zuten, euskal iparraldean zeukaten antolamendu tradizionalean? Antolamendu tradizionala ezabatu egin zuten.

2. Konbentzio Gerrak Euskal Herrian, izan zuen eraginik? Asko sufritu zuten. Askok herbestera joan behar izan zuten, Hego Euskal Herriko frantzez armadaren inbasioarekin. Ipar Euskal Herrian Lapurdiko herritar asko egotzi (etxea kendu) eta urrutira bota zituzten.

3. Zergatik eman ziren euskeraz, aldakuntza politiko haren lehen urteetan zenbait agindu, araudi, eta agiri? 

            Biztanleek ez zekitelako ez gazteleraz ez frantsesez hitz egiten, euskaraz soilik.

SEBASTIAN MENDIBURU (1709-1782)

-JAIOTERRIA: Oiartzun

-OGIBIDEA: Apaiza Sermoigintzan ibili zela Nafarroan baina Gipuzkoan batez ere.

-ZER GERTATU ZITZAION 1767an? Carlos III. Ak jesuita guztiak kanporatu zituen eta Vaticanora joan behar izan ziren.

-NOLAKO HIZKERA ZEUKAN? Garaiko euskarazko hizlari dotoreenetakotzat hartu zuten.

-ZEIN IZAN ZEN BERE HELBURUA? ZER EGIN ZUEN HORI LORTZEKO? Jesusen saletasuna zabaltzea jendeen artean izan zen bere helburua, Kristautasunera hurbiltzea. Hori lortzeko, horri buruz liburuak idatzi zituen.

-IRUÑEAN ZEGOELA ARGITARATUTAKO LANAK:

1.  “Jesusen Bihotzaren debozioa”

2. “Jesusen amore - nekei dagozten zenbait otoitz-gai”

3. “Euskaldun onaren biziera”

LITERATURA XVIII. MENDEA

1. XVIII. Mendean zein motatako gobernuak zeuden Europan?  Auroritarioak eta absolutuak.

2. Nolako boterea zeukaten erregeek? Zertan oinarritzen ziren horrela jokatzeko? Botere absolutua zeukaten. Jainkoaren ondorengoak zirela pentsatzen zuten, eta beraien ekintzen zergatien arrazoia ez ziotela inori eman behar ere pentsatzen zuten.

3. Zer izan zen Ilustrazio? Balio eta gizarte tradizionalak zalantzan jarri zuen kultur mugimendua.

4. Ilustrazioko ideia nagusiak: 

1. Eskubide naturalak: Askatasuna eta berdintasuna. Autonomia lortzeko, lehen ez zutelako pentsatzeko baimenik.

2. Printzipio politikoak: Botereen arteko banaketa(legegilea, exekutiboa eta judiziala) eta subiranotasun nazionala (herriak ematen du).

3. Gizarte - antolakuntza: Gizarte - hitzarmena: Gizakiek norberaren borondateari uko egin behar, gizartearen arauei men egiteko.

           -klasekako antolakuntza

-Aurrerapenean sinestea

5. Nor izan zen Joanes Etxeberri Sarakoa? Iparraldeko idazle bat zen, medikuntza ikasketak egin zituena. Saran ikasi zuen apaizagintza, buruzagi eta aintzindari.

6. Nolakoa zen euskararekiko zuen harremana? Oso euskalzalea zen, euskararen inguruan gauzatu zituen.

7. Zein lanetan ikus dezakegu jarrera hori? “Euskararen hatsapenak” edo “Euskararen etorkia”. Jatorria esan nahi du etorki hitzak. Baina ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren gorazarre setsua dugu. Hegoaldeko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua.

8. Zein izan zen berak idatziriko beste lan berritzaile bat? Zertarako idatzi zuen? Hiztegia, euskaraz, latinez, frantsesez eta gaztelaniaz atondua. Euskara zabaltzeko idatzi zuen.

9. Ideia ilustratuek munduko zenbait toki eraldatu zituzten? Zeintzuk bereiziki?Zergatik? Frantzia eta Europa osora eta Amerikako zati batera hedatu zen, arrazoiaren nagusitasuna aldarrikatzeko, gizabanakoaren balioa azpimarrazteko eta zientzia eta teknikaren ahalmenean sinesteko.

10. Frantziako iraultzak gobernu aldaketa ekarri zuen. Ipar Euskal Herrian, zergatik ematen ziren euskaraz zenbait agiri, agindu eta araudi? Ez zekitelako ez gazteleraz ez Frantsesez hitz egiten.

HEGO EUSKAL HERRIA XVIII. MENDEAN

11. Zer ezarri zuten Borboitarrek Espainian agintea eskuratutakoan? Non ez zuen izan eraginik? Frantzian abiatutako absolutismo zentralista ezarri zen, Borboitarren etxean agintea eskuratutakoan. Nueva planta dekretua ezarri zuten Espainian.

12. euskal arrantzaleentzat arazoak ugaldu ziren. Zergatik? Ternuara joateko baimena kendu eta ingelesei eman zitzaielako.

13. Aro modernoan zeintzuk izan ziren Euskal Herriko industria-jarduera nagusiak? Ontzigintza eta burdingintza.

14. Arkitekturan egin ziren eraikuntzen artean aipa itzazu bi lan garrantzitsu. Zein estilotakoak dira? Estilo klasikoa. Gernikako batzar etxea eta Bilboko Euskaltzaindiaren egoitza.

15. Nolako hizlaria zen Manuel Larramendi? Goi mailako hizlaria, jaioa eta zorrotza izan zen.

16. Zer gertatu zitzaion Carlos III. Arekin? 

17. Zein zen euskararekiko zuen jarrera? Euskaldunen hizkuntza du idazgairik kuttunena. Euskararen azterketan eta defentzan egin zituen ahaleginik gahienak.

18. Esaizkidazu bere lan garrantzitsuenak zeintzuk diren eta zertan datzan.

1. “De la antigüedad y universalidad del Bascuence en España”

2. “El Imposible Vencido Arte de la Lengua Bascongada”

3. “Diccionario Trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín”

19.  Nongoa zen Agustin Kardaberaz? Zein zen bere ogibidea?
    Herrikoa zen. Jesuiten ikasketak egiten. Apaiza eta irakaslea izan zen Gipuzkoan eta Bizkaian.

20. Zer gertatu zitzaion 1767an? Euskal Herritik bota zion Carlos III. Ak, Jesuita guztiei.

21. Lan bitxi bat idatzi zuen. Zein? Zertarako? Noren eragina du?