Euskal herriko autonomia estatutua

Franco Hil ondorengo Euskal Herria:

faktorek: azken urtetan gizarte Mugimenduek oso alderdi politiko aktiboak azaldu zituzten 1976an, erreforma politikoaren Gaia gizarteratuz. Lan gatazkek kritika gero eta zorrotzagoak egiten zituzten gertaera Politikoen aurrean. Gizarte-politika mugimendu hauen aurka bideratutako Polizia-politika errepresiboak ere baldintzatu zuen.

Autonomia-aurrea eta gizarte-mugimenduak (Suarez)

76an euskal Alkateen mugimendua hasi zen, Euskal Herriko foru-
autonomia baten moldeko Irtenbide bat lortzeko. Aldi berean alderdi politikoen legeztatzea euskararen Suspertzea eta euskal lurraldetasuna ere aldarrikatu ziren. Suarezek 76ko Abenduko erreferendumean proposatu zuen erreformak ez zuen harrera ona izan Gipuzkoa eta Bizkaian.Gizarte mugimenduek aurrera eramandako ekintzetako Garrantzitsuena amnistiaren alde bideratu zena; gestora ugari sortuaz, honela Diktaduraren aurkako borroka preso politikoen amnistiaren aldeko borroka bihurtuz Eta babesa lortuz. Mugimendu hauei lotuta joan zen ordena publikoko indarrek Herritarren aurka bideratu zuten errepresioa. Oso larriak izan ziren besteak Beste, Gasteizen 76ko martxoan edo Nafarroako Jurramendin gertatutakoak. 77ko Hauteskunde orokorretan Eusko Legebiltzarkideen Biltzarra osatu zen. Honek Autonomia aurreko erregimena zabaldu zuen Konstituzioa eta Estatutua onartzen Ziren arte. 78ko urtarrilean Eusko Kontseilu Nagusia eratu zen (Ramon Rubial Sozialista lehendakari), helburu hauei begira: Autonomia Estatutua, bakea, Elebitasuna eta ekonomiaren krisia. Ekimenak ordea, gizartean aurkako jarrera Indartsu batekin egin zuen topo, aurreko erregimenarekin erabat hautsi nahi Zuen abertzaletasunarekin (KAS eta ETA tartean). Nafarroa Kontseilutik kanpo Geratu zen UCDk euskal autonomia prozesu komunetik bereizteko bideratu zuen Estrategia arrakastatsua izan zelako. Aldi berean, gizarte mugimendu Garrantzitsua ekologistena izan zen; eta Lemoizko zentral nuklearraren Osaketaren aurka egin zituen jarduerak askotan ezaugarri politikoak izanik.78ko Abenduan Konstituzioa onartzeko erreferenduma egin zenean,espainiar indar Politikoek aldeko botoa eskatu zuten baina euskal abertzaletasun ak errefusatu Zuen. Konstituzioa onartu ondoren,79ko hauteskunde orokorretan EAEn EAJ izan Zen garaile PSOE, UCD eta HBren aurretik. Azken koalizio honek Euskal Herri Independente, sozialista, euskaldun eta batua aldarrikatzen zuen eta bere Inguruan bildu zituen euskal gizartean hausturaren ale zeuden joerak. Urte Horretantxe onartu ziren Euskadiko Gernikako Estatutua eta Kataluniako Estatutua.

Gernikako Estatutua (1979)

Foru Zaharren egunerapen gisa aurkeztu zen eta Euskal Herriari legitimitate Historikoa emango zitzaion eta ez foru lurraldeen garaian bezala, lurralde Historiko bakoitzari.79an onartu zen erreferendumean eta emaitzek Estatutua Onesten zela argi utzi arren, agerian utzi zuen arazo politiko larri bat Konpondu gabe gelditu zela diktadorea hil ondoren eta oso zatituta agertzen zirela Euskal indar politikoak. Estatutua sistema parlamentarioan eta botereen Banaketan oinarritzen da. Hiritar guztien botoen bitartez aukeratzen da Legebiltzarra eta honek lehendakaria hautatzen du. Lehendakariaren esku dago Botere eragilea eta Legebiltzarraren esanetara dago aldi berean lehendakaria Babesa Legebiltzarrean eskuratu behar duelarik; izan ere, zentsura-mozioa Aurkezteko aukera dago gobernuaren politikarekin bat ez badator. Sufragio Unibertsalez hautatzen da. Autonomia arautegi konstituzionalean eta foralitate Historikoan oinarritzen zen. Kontzertu Ekonomikoak eguneratu ziren Gipuzkoa eta Bizkaian, Gerra Zibilaren ondoen ezabatu egin baitziren. Honez gain, hezkuntza, Kultura, ekonomia, administrazioa eta polizia alorretako konpetentziak ere Biltzen ditu. Gutxieneko testu gisa planteatu zen Estatutua eta denboraren Joanean garatuko zen negoziazioaren bidez, hitzarmen politiko puntualak egingo Ziren. Lurraldeen artikulazioari dagokionez, Erkidegoa Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko “Lurralde Historikoek” osatze dute. Gobernu erakunde komunetan parte Hartzeaz gain, bakoitzak bere organo propioak ditu: Batzar Nagusiak eta Aldundiak. Gorte espainiarrek Gernikako Estatutua berretsi eta Hauteskundeetarako deialdia egin zuten EAEn 1980ko martxoko autonomia hauteskundeak:
garaipen handia lortu zuen EAJk eta atzetik HB eta PSOE etorri ziren. Carlos Garaikoetxea jarri zen Lehendakari. Helburu nagusia erakunde berriak sendotzea zuen honela Hizkuntza-normalizazioak, bakeak eta langabeziak garrantzi berezia zutelarik. Aldi berean, emaitzek azaldu zuten euskal independentismoaren sendotasuna. Erreforma Politiko espainiarra eta haren ondoko estatutuaren garapena arbuiatzen zutenak Herri Batasunara bildu ziren. Honek autodeterminazio eskubidea, amnistia eta Euskal lurraldearen batasuna aldarrikatzen zuen. Gernikako Estatututik Eratorritako erakundeak sendotzen joan ziren baina egoerak okerrera egin zuen Suarezek gobernua utzi eta estatu-kolperako saioaren ondoren (81) autonomiaren Garapena “berbideratzeko” LOAPA legea atera zenean. Gainera, urte hauetan Euskal Herrian krisi ekonomiko sakona, kalterik sakonena burdingintzan izan zen.Langabezia Beste arazo sakon bat izan zen ugaria izan baitziren enplegu-erregulazioak, Ordainketa-etenak eta enpresa itxierak. Honek protesta ugari eragin zuen eta Hauei errebindikazio politikoak gehitu behar zitzaizkien. 1975etik 1983ra arte aldaketa Garrantzitsuan gertatu ziren euskal demografian: behera egin zuen Hazkunde-mailak, migrazio-fluxua negatiboa eta jaiotza-tasak beherakoak Zirelako Bizkaia eta Gipuzkoan gehien bat.