Euskal Herrian 1931-36: Errepublika ta Gerra Zibila

ERREPUBLIKA TA GERRA ZIBILA EUSKAL HERRIAN(1931-36)

1930ko abuztuan Donostiako itunaren sinatzaileak bildu ziren; ez zuten EAJ deitu ez zirelako fio haien kontzerbadurismo eta klerikalismoaz. 1931n errepublika aldarrikatzean abertzaleek mesfidati ezin zuten eskuindar eta monarkikoekin aliatu. Ere ezin zuten ezkerrekoekin bat egin erlijio eta euskaldun zenarekiko zuten jarrerarengatik. Azkenean, errepublika txalotzen amaitu zuten, autonomia lortzeko esperantzak piztu zitzaizkien. Aspalditik nahi zuten abertzaleek estatutua lortu.

Autonomia estatutu proiektua

1931n proiektu aurkeztu zen ondotengo ezaugarriekin: 1) EH estatu autonomoa Espainiako estatu federalean 2) euskal lurralde bakoitzaren autonomia zabala 3) harreman ekonomikoek kontz.ekonomikoen bidez araututa 4) euskal herritarra bi urtez bizitzen EHn 5) euskera ofiziala gaztelaniarekin.

Proiektua hilda jaio zen konst.ez zelako egin eta egin zenean errep.integrala planteatu zen. Ez eskuin, ezker, ezta EAJ ez zuen onartu proiektua.

EAJ eta karlistak bultzaturik, Lizarran alkate asko bildu ziren. Lizarrako proiektuak eusko ikaskuntzaren proiektua aldatzen zuen euskal estatuaren subiranotasunean eta konkordatua Vatikanoarekin.  Egia esan onartezina zen errepublikarrentzat.

Konstituzioa onartuta, errep.ko gobernuak estatutuak lortzeko bidea zehaztu zuen. Dekretu horretan, batzorde kudeatzaileei ematen zitzaien estatutu proiektuak egiteko eskunena. EAJ parte hartu zuen  eta karlismoarekin aliantza apurtu zuen. Azkenik, Nafarroa euskal estatutu proiektutik kanpo geratu zen eta Bizk.gip.eta Arban proiektua onartu egin zen.

1933ko azaroan CEDAk eskuindarrek gehiengoa lortu hauteskundeetan eta proiektua bertan behera geratu.

-Fre.popularra irabaztean, ind.prietok estatutu proiekt.prestatu zuen. Gerra hasita gorteek onartu egin zuten.- Eusko jaurl.osatu zen. - Gerra Zela eta auton.estatutua Bizkaian bakarrik indarrean eta gainera, Eusko Jaurlaritzak autonomia handia izan zuen: moneta propioa, ertzaintza sortu eta nazioartrko politika.

Gerra zibila

Araba, Nafarroa matxinatuen aldean-Bizk.ta Gip.errepublikarrean. Fronte politikoan antzera gertatzen zen: nazionalistak ta ezkerrekoak. Estatutua onartua izan zen bakarrik Bizkaian eta bertan, euskal uniberts.sortu, itsasoko armada, dirua egin eta ertzaintza sortu zrn.  Molak Otxandio, Elorrio, Durango ta Gernika bonbardatu zituen eta tropak Bilbo sartu ziren. Santoñako ituna sinatu ostean, EAJ errendizioa onartu zuen.

Ondorioak: Gipuzkoa ta Bizkaiari kontz.ekonomikoa kendu zien. Araba ta Nafarr.ez. Gosetea, elikagaien arrazionamendua, milaka atxilotu, erbesteratze masiboa.  Errepresio kulturala eman zen (euskera debekatu).