Euskal Esaera Zaharrak eta Esamoldeak

Hor konpon, Marianton!: Bost axola niri!

Bertan behera utzi: Zerbait bukatu gabe utzi.

Batek jakin: Auskalo!

Gaitzerdi!: Eskerrak!

Noren aldean: Bi edo gauza gehiago konparatu.

Erdibana: Gauzak erditik banatu.

Jesus batean: Denbora laburrean. Amen batean.

Negar batean: Negar zotinka.

Lehenengo eta behin: Batez ere! Garrantzitsuena! Lehenik!

Larrugorritan jarri: Biluzik, arroparik gabe.

Buru-buruan: Behar den tokian asmatu.

Esku bete lan: Lanpetuta ibili.

Kristonak esan!: Zerbait gogorra esan, aditu…

Hobe izan: Komenigarriago izan.

Zerua irekita ikusi: Irtenbideren bat aurkitu.

Alde hemendik!: Ospa!

Esanak esan: Gauzak bere horretan gelditu.

Lekutara joan: Oso urrun joan.

Egunak joan egunak etorri: Denbora pasa ahala.

Nagiak atera: Loaldi baten ondorengo giharren luzatzea.

Txoxolo alaena!: Lelo halakoa!

Azpijanean aritu: Sator lana.

Hitzetik hortzera: Maiz egiten den gauza, barra-barra.

Berriketan aritu: Hizketan jardun.

Itzal handikoa: Ospe handikoa.

Zeharka begiratu: Aurrez aurre begiratu ez.

Kolokan egon: Seguru egon ez.

Buru-belarri: Lan batean gogor aritu.

Eskatzea zuen: Gonbitea edo aholkua adierazteko balio du.

A zer alea!: Pertsona bitxia, bihurria edo berezia.

Gaur zortzi: Gaur asteazkena bada, datorren asteko asteazkena.

Gainezka egin: Neurriz kanpo isuri.

Begitan hartu: Gorrotoa, kontrako sentimendua izan.

Hitzetik hortzera: Bat-batean, tupustean.

Txantxetan ibili: Brometan ibili.

Tarteka-marteka: Noizbehinka.

Hazkura izan: Hatz egiteko nahia.

Inoren platerean sartu: Besteen arazoetan sartu

Firin-faran ibili: Kalean ibili ezer onik egin gabe.

Txitean-pitean: Maiz.

Hitza jan: Agindutakoa bete ez.

Zureak egin du: Ez duzu konponbiderik.

Gaur-biharretan: Bi eguneko tartean egiten dena.

Hurrengo kukua ez entzun: Hil.

Ez aurrera, ez atzera: Egoera batetik ezin atera.

Bidenabar: Bide batez.

Noraezean ibili: Joateko tokirik edo helbururik ez.

Bostekoa eman: Norbait agurtzeko erabiltzen da.

Esku-eskuan: Aukeran.

Astegun buru-zuri batean: Lanegun arrunt batean.

Atzekoz aurrera: Gauzak aldrebes egin.

Arestian: Orain dela gutxi.

Zazpi belarriz egon: Arreta handiz aditu.

Ezinean ibili: Pattal, makal egon.

Harira joan/etorri: Gaia kokatu. Gaiari lotu.

Begiz jo: Zerbait edo norbait gustatu.

Zenbat ditu hilak gaur?: Egunaren zenbakia jakin nahi.

Aurrea hartu: Ekintza batean beste bat baino azkarrago ibili.

Mutur joka ibili: Kolpeka, borrokan aritu.

Sutan egon: Haserre egon.

Garai onean: Une desegokian.

Ba ote? Egia ote?: Egia ote den ala ez.

Zakurraren putza!: Kaka zaharra!.

Saltsa guztietako perrexila: Istilu guztietan agertu.

Bide eman: Aukera eman.

Tipula tristura: Gezurrezko lantua.

Ezetz…!: Apustu egitean esaten da.

Begi-gorri hori: Mozkorti izan edo mozkortuta egon.

Bete-betean asmatu: Igerri.

Bila zebilena jaso: Merezi duen aurkitu.

Zakurraren putza!: Huskeria.

Hitz eman: Zerbait agindu.

Goitik jota: Gehienera ere.

Aldez aurretik: Aurretiaz.

Txakur txikirik ez: Sosik ez. Dirurik ez.

On dagizu(e)la!: Profita ontsa!.

Golko handikoa izan: Gauza asko pairatzen duen pertsona.

Ez hanka, ez buru: Zentzurik izan ez.

Bereak eta bi: Kristorenak.

Tripazorriak eduki: Gose izan.

Hobe da ezer ezer ez baino: Hobe da edozer gauza edukitzea ezer ez baino.

Esaera zaharrak gezurrik ez: Esaera zaharrak ez dutela gezurrik esaten.

Hamalau ofizio hamabost miseria: Lan asko egin behar baditut, gaizki bizi naizela esan nahi du.

Etxean ikusia umeak ikasia: Ume batek etxean ikusten duena, etxez kanpo egiten du.

Ibiltari gauen logele goizean: Gauean parrandan, goizean nekatuta.

Ardo gozoak lau begi eta oinik ez: Mozkortuta dagoen pertsona bati esaten diogu.

Ohitura gaiztoa berandu ahaztu: Ohitura txar bat egitean, gero zaila da ohitura hori aldatzea.

Geroa, alferraren leloa: Alferrak gerorako uzten du lana.

Osasuna munduko osasuna: Osasuna munduko eta bizitzako gauz preziatuena dela.

Txakur zaunkaria nekez hozkaria: Asko esaten duena gutxi egiten du.

Izenak handi izanak gutxi: Izenez ezaguna baina gauz gutxi eginda.

Asko balio du indarrak gehiago buru azkarrak: Hobe da burua edukitzea indarra baino.

Ez hitz egin nahi ez bada huts egin: Ez duenak hitz egiten, ez du hanka sartzen.

Aldi galdua ez da harrapatzen: Galdu duzun denbora, ezin duzu errekuperatu. Atzokoa, atzoan geratzen da.

Nagia beti lantsu: Alferrak lanpetuta dagoela esaten du lanik ez egiteko.

Txapela buruan eta ibili munduan: Bakoitzak nahi duena egin, besteek esaten dutenari kasurik ez egin.

Nire nire eta zurea gure: Nire gauzak nireak dira, baina zure gauzak bionak dira.

Odolak su gabe diraki: Haserretuta gaudenean esaten da.

Galduz gero osasuna da ezaguna: Gaixotzen garenean gara ezagunak.

Gezurrak hanka motza du: Gezurrak azkar antzematen direla.

Zer ikusi hura ikasi: Ikusten duguna, ikasten dugu.

Ogi gogorrari hagin zorrotza: Arazoei aurka egin gogoz.

A ze parea karakola eta barea: Berdinak direla.

Haur jaio eta haur hil: Ez daukatela heldutasuna.

Bista ona eta elkar ezin ikusi: Ez direla konpontzen / jasaten.

Itsuen herrian begi bakarra alkate: Gaizki dagoen artean hobeto dagoena aukeratzea.

Eroriz ikasten da oinez: Gaizki egiteaz ikasten da.

Hilak lurpera, biziak mahaira: Norbait hiltzen denean esaten da. Nahiz eta pertsona bat hil, gure bizitzarekin jarraitu behar dugu.

Usteak erdi ustel: Pentsatzen nuena azkenean ez da horrela.

Bistatik urrun bihotzetik urrun: Begiak ez dutena ikusten, bihotzak ez du sentitzen. Bihotzak hozten joaten da.

Goiz gorri arrats euri: Goizean zerua gorria dagoenean, arratsaldean euria egingo du.

Alferkeria askoren hondamendia: Alferkeria galbidean jartzen dizula.

Harriak ez du begirik: Zeharkako bat edonori eman dezake (Kulparik ez duenari eman dezake).

Nolako soinua halako dantza: Pertsona bakoitzarekin modu desberdinean jokatu/portatu.

Kupel txarretik ardo on gutxi: Gaizki hasten dena, gaizki bukatzen da.

Hagina dabilenean sabela poz: Zerbait ona datorrenean pozik jartzen gara.

Adiskide honekin orduak labur: Lagun onekin denbora azkar pasatzen dela.

Urrutiko intxaurrak hamalau, gerturatu eta lau: Urrutiko mahatsak beti beteak: Urrutitik gauza bat ona ematen du, baina gerturatutakoan ez da hain ona. Gauz merkeak, garestiak bihurtzen dira.

Baliozko olak burdinarik ez: Baneuka eta balitz elkarren ondoan dabiltz: Errealista ez izatea.

Jaioak, hiltzea zor: Lurrak hazi eta lurrak jan: Jaiotzen garela hiltzeko.

Bakoitzak bere opilari su: Bakoitzak bere astoari arre: Bakoitzak bere gauzetaz arduratu behar du. Bakoitzak bere arazoak dituela.

Etxeko sua etxeko hautsez estali behar da: Trapu zaharrak etxean garbitu: Etxeko arazoak etxean konpondu behar dira.

Ura pasa eta gero, presa egin: Usoak joan, sareak heda: Gauza bat egin eta gero alferrik de hortan pentsatzea. Iraganeko zerbaitek huts egiten badu, alferrikoa da aldatzea.

Nolako zura, halako ezpala: Ahuntzaren umea, antxumea: Umeak gurasoen bezalakoak direla.

Errementarien etxean zotza burduntzi: Arotzaren etxean otarra aulki: Espero diren tokian jarrerak ez izatea. Etxeko gauzak bukaerarako uzten direla.

Gezurrak buztana motz: Esan nuen gezurra Getarian eta ni baino lehenago zegoen atarian: Gezurtia azkar harrapatzen dela.

Lan azkarra, lan ahierra: Lan lasterra, lan alferra: Presakin egindako lana gaizki egindako lana da.

Nagusi askoren astoa, goseak hil: Pertsona askoren ardurak ez du atarramentu onik izango.

Ikasi du zaharrak, erakutsi beharrak: Zaharrak dakiena bizitzak irakatsi dio.

Haizea nora, zazpiak hara: Egoeraren arabera iritziz edo pentsamoldez aldatzen denean.

Haritz eroriari orok agur: Norbait egoera larrian dagoenean, hari etekinak atera.

Tximinoa gorago eta ipurdia ageriago: Handikiro jokatu nahi denean, barregarri gelditzen da.

Zahar hitz, zuhur hitz: Edadetuen hitzak irakaspen suertatzen dira.

Gogoko tokian aldaparik ez: Egiten dena gustora egiten bada, ez da lana.

Etxean otso, kalean uso: Kanpoan eder, etxean beltz.

Ez da beharra bezala morroirik: Premia bezalako akuilurik ez dago zerbait egin behar denean.

Egarri dagoenari ur lohirik ez: Beharra duenari behar duena eman behar zaio.

Abere gaiztoa da gorrotoa: Gorrotoak ezin ekar dezake ezer onik.

Zuri guztiak ez dira irinak: Nahiz eta hori eman, gauza guztiek ez dute berdin balio.

Sardina bat lan, sardina bat jan: Egindako lanaren arabera tajutzen da saria.

Burua saldu eta txapela erosi: Habia egin deneko, txoria hil.

Dagoenean bon-bon ez dagoenean egon: Zerbait daukagunean gozatu behar da, eta ez daukagunean konformatu.

Oilo ibiltari azerien janari: Behar ez den tokian ibiltzen denari ezbeharrak gertatzen zaizkio.

Guztien gogora egitea da gauza nekea: Guztien esanahiak betetzea ez da gauza erraza.

Ardien kulpak bildotsak pagatu: Goikoek egiten duten kaltea menpekoek jasan edo konpondu behar dute.

Agure onari ez ateak itxi: Edatuei begirunea zor diegu.

Umearen zentzuna, etxean entzuna: Etxean egiten dena barneratzen du umeak.

Jokoa ez da errenta: Jokotik ez dago bizimodua ateratzerik. Behin irabazi eta 10 galdu. Apostatzeko ohitura.

Ikasi du zaharrak, erakutsi beharrak: Bizi izanak irakatsi dio zaharrari.

Urruneko eltzea urrez, etxeratu orduko lurrez: Ezagutzen ez dugunean ederra ematen du, ezagutu bezain pronto ikus daiteke ez dela hainbesterako.

Eskuko behatzak ere ez zituen Jainkoak berdinak egin: Guztiok ezberdinak gara eta denetarik egon behar da.

Hontzari, bere umeak eder: Norberaren seme-alabak ederrenak direla pentsatzen dugu.

Bost xentimoko pupua eta hamar xentimoko trapua: Ezbehar txiki bat dela eta, kexaka eta kexaka aritzea.

Zenbat buru, hainbat aburu: Nork bere iritzia dauka.

Baleki gazteak, baleza zaharrak: Gazteak ez du zaharraren jakinduria, ezta honek ere gaztearen indarra.