Errepublikako Kostituzioa Euskal Herrian

Kontzeptuak → Errepublikako kostituzioa: 1931tik 1939 arte iraun zuen erregimen politikoa izan zen, Errepublikan oinarritua. Espainiako Gerra Zibilak markatu zuen Espainiako Bigarren Errepublikaren amaiera eta Francisco Francoren diktaduraren hasiera. Sufragio unibertsala: Sufragio unibertsala adinez nagusiak diren hiritar guztiei botoa emateko eskubidea eskaintzen diena da, horren bitartez parlamentuetan parte hartzen duten ordezkariak zein gobernuburuak aukeratzeko.

Testu hau egin aurretik errepublika egon zen Euskal Herrian 1931n baina Euskaldunok ez ziren identifikatzen errepublikarekin. Jende askok errepublikanismoa liberal progresisten ondorengotzat hartzen zuen, foruen kontrako eta zentralismoaren aldeko jarrera gogorrenekin lotuz. Alderdi monarkikoetako sektore antiklerikalak ere errepublikanismora pasatu ziren.

Euskal Herriko alderdi indartsuenak karlistak eta abertzaleak ziren. Errepublikaren itunan ez nazionalistek eta ez karlistek ez zuten parte hartu.

Lizarrako estatutua 1931ko ekainaren 14an egin zen lau probintzietakoa zen eta estatutua defendatzeko hauteskundeetarako kandidatura bat osatu zuten eta 24 eskanuetik 15 diputatu lortu zituen baina azkenean estutua atzera bota zuten konfesionagilea zelako.

1932an, Estatutu berri bat moldatu egin zen eta hau 1933an, azaroan Pleibiszituan onartua izan zen. 1933an zentro eskuinak irabazi zituzten hauteskundeak eta autonomi estatutuak gelditu egin zen. Beste aldetik, otsaileko hauteskundeetarako, F.Pak bere programan sartu zuen autonomi estatutuak, nahiz eta F.Pak irabazi, euskal estatutua, uztailerarte ez zuen aurrerapen handirik egon, baina gerra lehertu zenean gauzak aldatu ziren: Araba eta Nafarroa hasieratik menperatu zituzten nazionalek. Gipuzkoa ia osorik konkistatuta zegoen Elgeta izan ezin horren ondorioz Elgetako estatutua sortu zen eta urrian onartu egin zen.

Ideien analisia:

Behin behineko gobernua eratu zen: Eusko jaurlaritza izenez, 11 kide osatzen zuten adb: EAJ, PSOE, ANV, PK...Horretaz aparte Jose Antonio Agirre aukeratu zuten lehendakaria eta kargua gernikako arbolaren azpian hartu zuen eta aurreko hauteskundeetako zinegotziek bozkatu zuten, gehienak bizkaitiarrak, baita Gipuzkoa eta Arabatik ihes egindako kargu politikak.

Hala ere, testuan EH izena aipatzen da baina praktikan Euzkadi izena hartu zuen, izan ere, Euskera eta Gaztelera hizkuntza ofizialak izango ziren.

Beste aldetik estatutua defendatu zutenek gerra galdu zuten baina erbestean jarraitu zuten lanean.

Amaitzeko ordena publikoaren ardura Eusko Jaurlaritzak hartu zuen eta hilketa eman ziren Espainan ez bezala, ere bai polizia erregimenean Ertzainia erakundea sortu zen eta horren ondorioz Gerra Zibila kendu zen.

Ondorioak:

Estatuaren helburua izan zen EAJ errepublikarekin identifikatzea horrela Bizkaiko defentsa militarra euskal bataloiek egin zuten, zuzendaritza militarra Agirrek berak hartu zuen, beste aldetik euskal bataloiak alderdi politiko eta sindikatuek osatu zituzten: abertzaleak eta ezkertiarrak.

E.J beste eskumen batzuk izan zituen: heriotza zigorra emateko eskubidea, grazia eskubidea, txanponak identitate agiriak eta pasaportea ateratzekoa.

Bilbo babesteko defentsa sistema bat eraiki zuten Cinturon de Hierro izenekoa baina 1937ko ekainaren 19an tropa nazionalak Bilbon sartu ziren eta euskal batailoiak Santander aldera abiatu ziren eta horren ondorioz PNV Batikanoarekin paktu bat egin zuten baina frankistek ez zuten paktua errespetatu. Komunistek eta anarkistek ez zuten paktua onartu eta gerran jarraitu zuten Asturias aldean.