Dortsal ozeanikoa

PLAKEN MUGIMENDUA ETA ELKARREN ARTEKO MUGAK

1.-Plakak urruntzen ari dira elkarrengandik: Kasu honetan plaken arteko muga dortsal

ozeanikoa da, hau da,

erdigunean arraildura sakona duen mendikatea. Erdigunetik gora astenosferako material urtuak igo egiten dira

lurrazalaren goiko alderaino. Azalera heltzean magma basaltiko horiek hoztu

eta solidotu egiten dira plaken arteko urruntzea eraginez, eta horrela lurrazal

berria sortzen da; horregatik ertz eraikitzaileak deitzen dira. Dortsalak hondo

ozeanikoen mendikate bereziak dira eta Lurreko ozeanoak zeharkatzen

dituzte. Gune hauetan aktibitate sismiko eta bolkaniko handia dago.

Hasierako fase batean, oraindik lurrazal

ozeanikoa sortu ez denean rift izenaz

    ezagutzen da; gaur eguneko adibide

bikaina daukagu Afrikako ekialdean, non oraindik

or    kontinentea dagoen baina

pixkanaka pixkanaka zabaltzen doan eta

etorkizunean ozeanoa bihurtuko den (goiko

marrazkia); bigarren marrazkiaren adibidea

Itsaso Gorrian kasu da, eta hirugarrenean

Ozeano Atlantikoaren egoera izan daiteke.

2.-

Plakak hurbiltzen ari dira elkarrengandik

: Plaka bi elkarrekin hurbiltzen direnean muga konbergentea edo

suntsitzailea dugu. Hiru kasu bereiz daitezke:

- Kostaldeko mendikateak: Plaka ozeanikoa plaka kontinental baten azpian sartzen da. Azpira doan

plakaren azalean gertatzen diren desorekengatik magmak sortzen dira; magma hauek azalera ateratzeko

joera handia daukate, horren ondorioz sumendiak sortuz. Kontinente ertzetan arro sedimentario ozeanikoa

badago, beraz, bertan pilatutako harri sedimentarioak, elkartze mugimendua dela eta, tolestu eta

urgaineztatzen dira eta mendikate bat eratzen da, tartean sumendiak ere agertuz. (Hau da Andeen kasua).

- Arku irlak: Plaka baten litosfera ozeanikoa (dentsoagoa) hondoratu eta beste plaka baten litosfera

ozeanikoaren azpian sartzen da; aurretik esan bezal

a azpira doan plakan gertatzen diren desorekengatik

sumendiak sortzen dira. Horrela sortzen dira arku-irlak.

- Barneko mendikatea: Hurbiltzeak jarraitzen badu eta plaka bien alde kontinentalek (edo plaka kontinental

bik) talka egiten badute, kontinente ertzetan pilatutako sedimentuak pilatu, tolestu, egiten dira eta

kontinente barruko mendikateak sortzen dira (Himalaya esate baterako).

Gertatzen diren fenomenoak dira subdukzioa (azpiratzea), lehenengo kasu bietan, edo obdukzioa (zamalkamendua)

hirugarren kasuan.
Subdukzioa gertatzen den aldeetan sakonera handiko hobi ozeanikoak ere sortzen dira (Lurreko

sakonera handienak).

Muga suntsitzaileak dira, beraz, litosfera ozeaniko galtzen baita. Aktibitate sismikoa handia da (dortsal ozeanikoetan

baino handiagoa) eta baita aktibitate bolkanikoa ere.

3.-

Plakek elkarrekiko alboko mugimendua dute:

Badago oraindik beste muga mota bat: transformazio-failak dira.

Faila hauek dortsalak zatitzen agertzen dira, hauen geometria ezberdinei erantzuna emateko. Transformazio-maila

hauetatik ez da materialik ateratzen ez sartzen, beraz, ertz pasiboak dira litosfera ez baita ez eratzen ez suntsitzen.

Muga hauetan dagoen alboko mugimenduengatik harrien arteko tentsioak sortu egiten dira eta, ondorioz, aktibitate

sismikoa oso handia dago: Kaliforniako San Andres faila mota honetakoa da.

Gertaera hauetaz aparte, badira beste fenomeno batzuk ere, puntualagoak

direnak baina ez garrantzi gutxikoak: puntu beroak, hot-spots edo mantoko