Donostiako ituna eta monarkiaren amaiera

Industrializazioa

Industrializazio Modernoa 19.Mendean garatu zen euskal  Herrian, bilboko ingurunetan. Industrializazio tradizionala oso Indartsua zen, lanbide tradizionalek trebakuntza handia zuten eta ondorioz industrializazio modernoaren teknikak egokitzea errazagoa izan zen.

Bilboko Itsasadarretako ezkerraldean meategiak kokatuta zeuden, bertatik burdina Ateratzea erreza zen. Meategiak zulo txikiak ziren, burdina hiru lekutan Pilatzen zen, bilbon, somorrostron eta galdames-sopuetan. Hirurak kostaldetik Gertu zeude, ondorioz itsasontziak kargatzeko eta garraiatzeko erreztasun handiak zituzten.
Meategi geienak arrobi modukoak ziren eta meatzeri geienak Aire-librean egiten zuten lan eta %8a azpiko galeretan.

Kompainia Modernoak sortu ziren meategien ustiamendurako.1858an bilbon Banco de Bilbao Fundatu zen . Hasiera batean ateratzen zen burdin gehiena Britaina Handira Exportatzen zen eta tona bakoitzeko 1,5 erreal kobratzen zen. Lortutako Etekinak oso andiak izan zirea eta bilboko portuko obrak egin zituzten, Itsasontzi handiak eta ez hain andiak sart ahal izateko. Horretarako ibaiaren Ondoa dragatu zuten.

Meategietan Burdina garraiatzeko aireko tranbiak, trenbideak,…., baina irabaziak hain Handiak zirenez berehala berrezkuratzen zuten. 1902an enpresa siderurgikoak Elkartu eta hizkaiko labe garaiak sortu zituzten. Burdingintzaren modernoaren Garapenerako harri ikatzaren erabilera garrantzitzua zen, ondorioz Britaina Handitik bueltatzen zirenean bidaia aprobetzatu eta galeseko ikatza ekartzen hasi ziren.

Guipuzkoan Geroago hasi zen, bertan lehenengo zentral hidroelektrikoa eraiki zen. Industralizazioa modu orekatuagoan egin zen, arrasaten sarrailak, bergaran Ehungintza, armak eibarren elikagaiak oñatin eta papergintza tolosan.

GIZARTE ONDORIOAK

 Industrializazioak aldaketa gogorrak eragin Zituen gizartearen egituraketan , kalse gizartea sortuz, bi klasetan bereizita: Burgesia eta proletarioak. Alkoholismoa industrializazioarekin lotuta dago, Txikiteoa egiteko ohiturak zabalduz. Induztrializazioari esker hiriak hazi, Langileen auzoak eta burgesen auzoak eraikiko dira, burgezak hirietako Zabalguneetan eta langileek iri zaharrean.Garai onetan bilbok eriotza tasa Altuenak izan zituen . Ekologisn ere izan zuen eragina, bilboko ibaia zeharo Zikinduka reatu zen, zabor guztiak errrekara botatzen ziren eta marea behera Zegienean guztia agerian gelditzen zen. Espektakuluak eta kirolak agertzen hazi Ziren, hirietan teatroa eta operak sortu, bilbon teatro arriaga sortu zen Burgesen guztukoa zen musika jartzen zuten.Kirol profesionala sortu zen, futbola.

II.ERREPUBLIKAREN ALDARRIKAPENA

1930ean primo de Riveraren diktadura bukatu zen, ondorengo urte eta erdian, militarrek agintea Jarraitu zuten, baina erabaki seriorik hartu gabe. Talde errepublikano batzuk, Esquerrako katalanistak eta Indalecio Prieto Donostiako Itunean bildu ziren, Monarkiaren aurka eta errepublikaren alde. Armadaren barruan ofizial ugari Errepublikaren aldekoak, eta Guardia Zibilaren buruzagiak ere.  Intelektual askok monarkia kendu eta Errepublika ezarri nahi zuten. Aldi dinastiko zaharrak, monarkiari eusten Ziotenak, aspalditik zeuden krisian eta politikari dinastiko gazteak ere Errepublikanismora pasatzen hasi ziren.

1931an udal Hauteskundeak egin ziren, probintzietako kapitaletan eta hiri handi geienetan.

Gobernuak ez Zekien zer egin eta agintea gobernu probisional bati pasatu zion. Alfonso XIII.Ak boterea utzi eta atzerriko bidea hartu zuen.

Garai onetan II.Errepublika aldarrikatu zen. Errepublikak sektore askoren esperantzak piztu Zituen. Baina Krisi Handiaren ondorioak iristen hasi ziren eta egoera Ekonomikoak ez zuten laguntzen.

GORTE KONSTITUZIOGILEA

Hauteskundeetan Zinegotziak eta alkateak aukeratu zituzten eta behin bhineko gobernia ezarri Zen Madrilen. Hauteskunde hauetan ere , ezkerrekoak garaile izan Ziren.Parlamentu berriaren lana konstituzio berri bat egitea zen. II.Errepublikako konstituzioa atera zute. Konstituzio honen ezaugarriak honako Hauek dira:

-Presidente Eta gobernuko presidente-karguak bereizten dira.

-Botere Politikoaren bereizketa garbia.

-Tribunal Eta Garantias constitucionales delakoa eratzen da.

-Parlamentua Nakarra zegoen

-Emakumeen Boto-eskubidea onartzen da.

-Erregeoi Autonomikoaren eskubidea onartzen da

-Erregimenaren Izaera laikoa ondo nabarmentzen da