Datu biografikoak

ILUSTRAZIOAREN EZAUGARRI NAGUSIAK (XVIII. Mendea)

Ilustrazioa

Ingalaterrako “glorious revolution”(1688) –ekin hasi eta Frantziako Iraultzarekin (1789) amaitu. Ilustratuek zientzia berrietaz fidatzen ziren, espíritu kritiko arrazionalista zuten eta askatasunaren alde egiten zuten. Argiaren Mendea deitzen diote etapa honi, fanatismo ilunari, ezjakintasunari eta nahaskeriari aurre egiten diotelako. Ilustratuentzat, arrazoiaren bidez helduko da giza aurrerapena, kultura hedatuz eta hezkuntza antolatuz. Derrigorrezko hezkuntza publikoa aldarrikatzen dute lehen aldiz. Erlijio tolerantea nagusitzen dira ilustrazioan, elizak indarra galtzen du estatuari emonaz. Balio berriak sortzen dira: giza eskubideak, askatasuna, aurrerapena, deismoa… Burgesiak balio eskema berria sortzen du: Ahalegin eta meritu pertsonala herentziaz jasotakoaren gainetik baloratzen dira. Ilustratuek ez dute uste ordea emakumea eta gizona berdinak direnik.

Arrazoi eredu berria:

*Arrazoi enpirikoa: Esperientziatik abiatzen da ezagutza zientifikoa. *Arrazoi kritikoa: arrazoiaren kanpoko aginpideen aurka, autoritatearen eta tradizioaren aurka. Bestalde, arrazoiak bere burua kritikatu eta arrazoiaren beraren mugak ezartzen ditu. *Arrazoi autonomoa: arrazoia da gizakiaren gidari bakarra, tradizio eta autoritateen gainetik.

Aurrerapena:

Baikortasunez ikusten dute mundua; historiak perfekziorantz bideratzen du gizakia. Ilustratuentzat arrazoiaren bidez, zoriontasuna lor daiteke.

Tolerantzia:

Politikoki kontserbadoreak dira (Montesquieu, Voltaire). Gutxik dituzte ideia benetan demokratiko eta berdin zaleak (Rousseau). 

Erlijio arrazoiduna:

Deismoa defendatzen dute ilustratuek. Gizakiak ezin du jainkoa ezagutu, eta erlijio denetan da jainko verbera. Errebelazioa eta mirariak antinaturalak eta irrazionalak dira.

Askatasuna:

Adierazpen askatasuna beharrezkoa arrazoiaren erabilera publikorako. Askatasunaren bidez, gizakien burujabetasuna lortzen dute, baita adin nagusitasuna ere eta hori mesedegarria da gizadiaren aurrerapenerako.

Naturala:

Kantek mundo fisikoa eta giza mundua bereizten ditu. Mundu fisikoan, lege naturalek zuzentzen dituzte fenómeno guztiak. Gizakia ez da gorputz hutsa ordea, eta gizakiaren berezitasuna askatasuna da, gogoaren eta arimaren bitartez determinismo naturala gainditzea. Gizakia da naturari aurre egin diezaiokeen animalia bakarra. Kantek dioenez, naturak gizakien ekintza libreen azpiko ordena ezartzen du baita ere historiaren bilakaera. Gizakiak taldea behar du, baina aldi berean, berekoikeria, botere-nahia eta jabetza-grin aseezina du. Guzti hauek gizakiaren ahalmenak piztera eta garatzera behartzen dute.

DATU BIOGRAFIKOAK ETA TESTUINGURU HISTORIKOA:-
A)Datu biografikoak: 1724 jaio Prusian, han bizitza osoa egon, 1804 hil. Logikako eta Metafisikako ikasketak egin. 40 urte klaseak ematen herriko unibertsitatean. Esaldi ospetsua: “iraultza bai, baina urrun gera dadila”. Balio moral eta erlijiosoak bereganatu, bizimodu lasai eta disziplinatua euki, ezkongabe hil. Liburuak, “Zer da gizakia?” galderari erantzuna emateko asmoz egiten zituen. Libururik garrantzitsuena: “arrazoimen praktikoaren kritika” da.- B)Testuinguru historikoa: XVIII. Mendeko aldakuntza ekonomiko, ideologiko eta soziopolitikoek gaur egungo oinarriak  ezarri zituzten. Ekonomian, merkataritzak, industria nekazaritzari aurre hartu zion. Herriaren egoera txarragatik, gizarte klase txiroenak matxinatu (1789 frantziako iraultza). Beste herrialde batzuetan (Prusian adb.), despotismo ilustratua ezarri zen, “dena herriarentzat, herria gabe”. Egitura juridiko-politikoa honetan oinarritu: botere bereizketa, librekanbismo ekonomikoa eta giza eskubideak.

KANT ETA ILUSTRAZIOA

SAPERE AUDE: Sapere aude        ausartu zaitez pentsatzera.
Kant, “zer da ilustrazioa? Galderari erantzuna” lanean ezagutzera eman. Baina lehengoa erabiltzen Horazio. Kant: adingabetasuna besteen gidaritzapearen menpe bizitzea da, baina norberaren erruz. Ilustrazioak lagundu arrazoimenaz gizakia adingabetasuna gainditzera, hau da, era autonomoan bizitzera. Heldutasunera heltzean, bakoitza bere buruaren jabe dela esanahi du, inoren menpe.

Datu Biografikoak:

-1724.Urtean jaio zen prusian eta 1804 urtean hil zen.

Logikako eta metafisikako ikasketak egin zituen baina arlo guztietarako interesa erakusten zuen , 40 urtez bere herriko unibertsitateko ikasle izan zen, mate , metafisika eta logika emanez.

Ideia liberalen aldekoa zen , balio moral eta erlijioso zorrotzak zituen , lasaia eta oso metodikoa zen , ezkongabe hil zen.Arlo zientifiko eta filosofikoetan oinarritutako liburuak idatzi zituen,

Zer ezagut dezaket?Zer egin behar dut?Zer itxaron dezaket? Galderen erantzunen bila, Zer da gizakia azaltzeko asmoz.

Testuinguru Historikoa:

-XVIII.Mendeko ezaugarriak antzinako erregimen estamentalaren gainbehera eta burgesiaren gizarte ordena klasista izan ziren.Ekonomian, industriak nekazaritzari aurrea hartu zion,eta merkataritza nagusitu zen.1789ko Frantziako iraultza.Europako herrialde batzuetan despotismo ilustratua ezarri zen,erregearen eta intelektualen arteko aliantza.Egitura juridiko-politikoaren aldaketak europan:estatuaren botere bereizketa eta parlamentarismoa-librekanbio ekonomikoa-giza eskubideen oinarriak.

Kant eta ilustrazioa:Sapere aude

-Sapere aude:Ausart zaitez pentsatsera.Horazio poetak erabili zuen lehen aldiz k.A.1. Mendean baina Kantek eman zuen ezagutzera “Zer da ilustrazioa?Galderari erantzuna” idazlanean.

Kanten iritziz,adingabetasuna besteen besteen gidaritzaren  menpe bizitzea da,baina norberaren erruz:koldarkeriaren eta alferkeriaren ondorioz gure kabuz ez pentsatsea.

Ilustrazioak gizakia bultzatzen du arrazoimenaren bidez adingabetasuna gainditzera , autonomiaren erabilera gauzatuz.Autonomiaz jarduteak,besteen iritziak kontuan hartuz,bai,baina iritzi horiek norberarenak ito ditzaten saihestuz.Behin heldutasun maila horretara iritsita gizakia bere buruaren jabe da, bere kabuz pentsatsera ausartzen da.Darabiltzan irizpideakpertsonalak dira eta besteen gidaritzarik gabe erabiltzen ditu.

Kanten kritizismoa: Planteamendu orokorra-

Kantentzat, filosofiak lau galdera hauei erantzun behar die-a)zer ezagut dezaket? B)Zer egin behar dut? C)zer itxaron dezaket? D)zer da gizakia?(aurreko denak barnebiltzen)

ZER EZAGUT DEZAKET?-

Ezagutzaren iraultza kopernikarra:gure ezagutzatik kanpo dago gauzak bere baitan nolakoak diren esatea. Ageri zaigunari “noumeno” deitzen dio Kantek eta “fenomeno” ezagut dezakegunari. Gizakiok ez dugu “noumeno” ezagutzen.  Errealitateari gure adimenak ezartzen dizkio baldintzak, errealitatearen bertsio propioa eratuz. Gizakiok ezin dezakegu errealitate fenomenikoa auteman.-Metafisika ezin daiteke zientziatzat hartu , elementu enpirikoak falta zaizkiolako. Ideiak erreal bihurtzeari edo ideia fenomenoetatik kanpo ezartzeari  ilusio transzendentalean murgiltzea deritzo.- Mundu metafisikoa arrazoimenaren antonimoa da, unibertsoa eta jainkoa noumenoak baitira. Kanten iritziz ezinbestekoa da arrazoia aztertzea eta azterketa honetan hiru ezagutza ahalmen bereizten ditugu: a)

Sentsibilitatea:

pasiboa eta inpresioak jaso besterik ez du egiten. Denbora eta espazioa dira sentsibilitatearen forma aprioriskoak. B)

Adimena:

aktiboa da eta kontzeptuak sortzen ditu.Kasuaren kontzeptua:kausaren kontzeptua ez da esperientziatik eratorria, adimenaren kontzeptu apriorizkoa da.C)

Arrazoia:

arrazoiak ideia erregulatzaileak ditu:arima, unibertsoa eta jainkoa.-”arima”ideiak arrazoiari esaten dio posiblea dela barne bizipenak ezagutzea, baina inoiz ez ditu eduki guztiak ezagutuko.-
”unibertso”ideiak arrazoiari esaten dio posible dela kanpoko eremuko eduki batzuk ezagutzea, baina inoiz ez eduki guztiak.-c)”jainkoa”ideiak arrazoiari esaten dio posible dela bai barne bizipenei bai kanpoko objektuei dagozkien edukiak ezagutzea, baina inoiz ez ditu eduki guztiak ezagutuko.

10.2 zer egin behar dut?

Bigarren galdera honi arrazoiaren erabilera praktiko etiko-moralarekin erantzungo dio kantek. Kantentsat arrazoi praktikoa jokabidera eta jarrerara bideratua dagoen giza arrazionalitatearen eemua da.

Arau moralek agindu forma dute, eta bi mota bereizten ditu: batetik agindu hipotetikoak, honek bideratzen zaituzte helburu bat lortzeko ekintza jakin bt gauzatzera. Agindu hipotetikoek ez dute etika unibertsal bat oinarritzeko balio. Bestetik unibertsalek, honek kategorikoak izan behar dute. Soilik orduan izango naiz etikari dagokionez zintzo.

10.3 zer itxaron dezaket?

Hirugarren galdera honi erlijioaren bidez erantsuten dio kantek. Erlijio naturalaren alde agertzen da. Erlijio naturalean ikusten du bere garaiko erlijioen arteko gatazken irtenbidea. Zuzen jokatzekotan, zoriontsu izateko eskubidea izango dut. Kanten arabera, erlijio arrazionala etikarekin bateragarria da. Kantekez du erlijio errebelatua onartzen.

Interpretazio arrazionalista egiten du eta honeek dira ideia nagusienak: a) gizakiak, bai lege morala betetzeko joera eta bai bere burua gauza oreren gaineik jartzeko joera du. B) jesukristo da gizaki moralaren eredu, kristorengan fedea izateak gizakia lege morala betetzera bueltatzen du. C) kantentsat, eliza estatu etikoa da.

Erlijioa arrazoimenaren erabilera praktikoari eske sortzen da. Iustrazioan deismoa izan zen erlijio jarrera nagusia, dogmarik, kulturik eta eliza antolamendurik gabeko erlijioa

9 arrazionalismoa eta enpirismoa kantengan

Kanten aurretik epistemologiak bi taldetan banatzen ditu filosofoak. Batetik arrazionalistak, ezagutza guztiak adimenetik eratortzen dira eta bestetik, espiristak, ezagutza esperientsiatik eratortzen da. Adimena, zentzumenen datuak jaso baino lehen, tabula rosa da eta hortaz, ezagutza guztiak aposteriori lortzen dira. Honek biak gaiditzen ditu kritizismoa deitzen den jarrera filosofikoarekin. Bere iritziz, egia da ere gure ezagutza guztiek esperientsia dutela abiapuntu, denak ez dira esperientsiatik eratortzen.

Kantek zientzia horiek, hau da matematika eta fisika, metafisika bide zientifikotik saro te daitekeen erabakitzeko. Azterketaren ondorioaren arabera, tradizio espiristak eta arrazionalistak ez dute metafisika zientziatsat hartzea ahalbideatzen.

Kanten pentsamenduan bi aro bereiz daitezke: batetik aro prekritikoa, iraksle garaitik “disertatio” aldezten duen unera aeteko garaia. Newtonen fisikaren eraginpean dago eta zalantzan arrazionalismoaren eta enpirismoaren artean. Bestetik, aro kritikoa, 1770tik heriotzara arte luzatzen den aroa. Humeren eraginez, arrazionalismoaren eta enpirismoaren arteko sintesia eratzen du. Idazlan bat “arrazoimen hutsaren kritika (1781)” DA 1781TIK AURRERA ARGITARATUA.

Kant eta Ilustrazioa: Arrazoimenaren erabilera publikoa eta pribatua-

Filosofia kantiarraren arabera arrazoimenaren erabilera publikoa aske izan behar du baina erabilera pribatua sarritan mugatu egin behar da. Arrazoimenaren erabilera publikoa, Kanten iritzian, aditu den norbaitek irakurlearen publikoaren aurrean egiten duena da; erabilera pribatua, hari dagokion funtzionario-postu edo kargu jakin batean zilegi zaiona. Hau ulertzeko hiru adibide argi:

(1)

Armadako ofizialak bete egin behar du beti gainetik datorkion agindua(erabilera pribatua). Hala ere, aditua denez, ozen argudia dezake agindu horren helburu edo onuraz, iruzkinak egin ditzake soldadutzaren akatsei buruz, publikoaren aurrean, hauek epai dezaten(erabilera publikoa).

(2)

Herrikideak ezin diezaioke uko egin zergak ordaintzeari(erabilera pribatua), honek ez dio bere betebeharrari uts egingo baina aditu bezala zerga horien bidegabekeriak edo desegokitasunari buruzko bere gogoeta argitaratzen baditu(erabilera publikoa).
(3)Apaizak bete egin behar du zerbitzatzen duen elizak agindutakoa, eta irakasteari ekin behar dio, baldintza horren pean onartu dutelako(erabilera pribatua). Dena dela askatasun osoa du arduraz ikertutako eta asmo oneko bere ideiak publikoari ezagutarazteko, edo erlijioa eta eliza hobetzeko bere proposamenak aurkezteko(erabilera publikoa).

Arrazoimenaren erabilera pribatuan ez dago askatasunik, Kanten arabera. Arrazoiaren erabilera pribatuaren askatasunik ezak ez du ilustrazioa galarazten, informazioa emateko, pentsatzeko eta publikoaren aurrean ideiak adierazteko askatasuna baldin badago betiere.