Bigarren Errepublika Espainian: 1931ko Konstituzioa eta erreformak (1931-1936)

7. GAIA. BIGARREN ERREPUBLIKA: 1931KO KONSTITUZIOA ETA ERREFORMAK (1931-1939)

Primo De Riverak dimisioa eman zuen 1930 eko urtarrilean

Alfontso  XIII.Ak gobernua eratzeko  eskatu zion Damaso Berenguer jeneralari, Konstituzionalera itzultzeko asmoz. Alderdi dinastikoetako buruzagiek ez zuten konfiantzarik Erregearengan eta gainera errepublikanismoa indartu egin zen. Egoera horretan Ezinezkoa zen diktaduraren aurreko egoerara itzultzea.

1930eko Abuztuan alderdi Errepublikanoek eta nazionalistek Donostiako Ituna adostu zuten Errepublika aldarrikatzeko. Altxamendu militarra egin nahi zuten, herritarren Babesaz, eta batzordeko kideek errepublikako behin-behineko gobernua osatuko Zuten.
Urrian, sozialistek bat egin zuten eta errepublikan parte hartzea Erabaki zuten

Berenguerrek Dimisio aurkeztu Zuen. Ordez Aznar almiranteak zuzendutako gobernua ezarri zen, udal Hauteskundeak izango zirela iragarri zuen eta ondoren hauteskunde orokorrak, Konstituzioa egiteko.

Errepublikanoek eta sozialistek hauteskundeetan Parte hartzea erabaki zuten. Apirilaren 12ko udal-hauteskundeetan monarkikoek Irabazi zuten nekazaritza-eremuetan, baina, hiri handietan errepublikano Sozialista irabazi zuen.

II. Errepublika modu baketsuan ezarri zen herritar askok Errepublikaren bidez Konponduko zirela herriaren arazoak uzten zutelako.

1931ko apirilaren 14

Alcalá Zamorak II.Errepublika aldarrikatu zuen eta Alfontso XII herrialdetik alde Egiteko eskatu zion.

BEHIN BEHINEKO GOBERNUA

Donostiako Itunaren bidez sortutako Iraultza Batzordea zen Errepublikako BEHIN BEHINEKO GOBERNUA, Azaña Buru zelarik.

Erreforma Ugari jarri zituen abian

            -
lurralde-eztabaida ezker errepublikanoko buruzagiak Kataluiniako Errepublka aldarrikatu zuen, eta estatu independentea izatea Eskatu zuen.

Nekazaritzan

Largo Caballero hainbat dekretuak bultzatu zituen:  Lurra nahitaez lantzeko dekretua, udal Barrutietako dekretua, istripuen asegurua, 8 orduko lanaldia..)

            -
hezkuntzan (analfabetismoari Aurre egiteko. Irakaskuntza derrigorrezkoa, laikoa eta dohain, ikastetxe Erlijiosoak itxi, horretarako behar zen eskolak egin eta irakasle kontratatu)

            -
armadan (Azañak Armada moderno eta eraginkorra Osatu nahi zuen, horretarako ofizial kopurua murriztu, errepublikari leiala Izatea zin egin...)

Errepublika Ezarri zenean, eragile ekonomikak, lur-jabeak, industrialariak eta finantzariak Asko beldurtu ziren.

Elizarekin Izan zuen lehen gatazka handia. Batzuk  erregimen Berria onartu eta errespetatu zuten, beste batzuek Espainiako elizaren buruari (Segura Kardenalari) jarraitu eta kontra egin zioten erregimen berriari. Ondoren Ezker muturreko talde batzuek Madrilgo zenbait eliza, komentu eta erlijio-ikastetxe Erre zituzten, eta herrialdeko katolikoek gobernuarekiko konfiantza galdu Zuten.

Behin Behineko gobernuak Gorte Konstituziogileetarako hauteskundetara deitu zuen.

Ezker errepublikanoen eta sozialisten koalizioak gehiengoa lotu zuten

Historian Lehen aldiz,  hiru emakume diputatu zeuden Parlamentuan: Clara Campoamor eta Victoria Kent errepublikanoak eta Margarita Nelken, Sozialista.

1931an Espainiako historiaren LEHEN KONSTITUZIO ERREPUBLIKANOA egin eta onartu zuten gorteek. Konstituzioaren arabera Espainia “mota Guztietako langilez osatutako Errepublika demokratikoa” zen.

Ekainaren 28an hauteskundeak egin ziren konstituzioa idazteko.

Errepublikanoek Eta sozialistek gehiengoa lortu zuten.

Euskal Probintzian EAJk irabazi zuen

1931ko Konstituzioa

Espainiako Lehen konstituzio errepublikanoa izan zen. Sozialistek eta errepublikanoek artu Zuten konstituzioa egiteko konpromisoa.

-Konstituzioan Subiranotasuna herriaren esku zegoen.

-Estatuaren Buruzagitza Errepublikaren presidentearen menpe.

-Botereak Banatu ziren. Botere legegilea legebiltzarraren esku zegoen. Botere Beterazlea gobernuaren esku eta botere judiziala epaile independenteen Esku .

-Sufragioan Lehenengo aldiz eman zioten botoaren eskubidea emakumeei.

-Eskubideak:

 -Lanreako eskubideak, nahitanahiezko hezkuntza Doaina eta osasun eta etxebizitza izateko eskubideak onartu ziren. Jabetza Pribatua onartu zen baina mugatua.

-Ezkontza Zibila eta dibortzioa onartu ziren.

-Autonomia-eskualdeak Onartu ziren.

-Eliza Estatuaren bidez finantzatzea kendu zuten eta haren ondasunak nazionalizatu Egin ziren.

Gorteek  Alfontso XIII.A epaitu eta Ondasunak,eskubideak eta tituluak kendu zizkioten.

1. BIURTEKO ERREFORMISTA (1931-1933 ) (Erreformak  zabaldu Behar zuten)

Konstituzioa onartu ondoren Alcalá Zamora izendatu zuten Errepublikako presidentea, sozialistaren laguntzaz. Honek  Azañari agindu zion gobernuaren osaketa.
Behin behineko gobernuan guztiek Gobernu berrian jarraitzea nahi zuen baina Lerrouxek (alderdi erradikaleko Buruzagi) ez zuen gobernuan jarraitu nahi, sozialistek jarraitzen bazuten.

Horregatik  Azañak errepublikanoz Eta sozialistaz osatu zuen.

·
ERREFORMAk Eremu guztietan izan zuen eragina:

Erlijioan:

Eliza eta Estatua banandu, dibortzioaren legeak, ezkontza zibila,  honek haserretu zuen kleroa eta prentsa Katolikoa.

Hezkuntzan:

doako Hezkuntza laikoa denen eskura izatea, lehen hezkuntzako eskolak eraiki eta Irakasle prestatuak kontratatu, erlijio ikastetxeak itxi.  Misio Pedagogikoa Errepublikaren lorpen Handienetariko bat izan zen.

·Largo Caballero sozialista sustatutako lan-erreformak (lan kontratuen legea);
Eta epaimahai mistoen Legeak langilez eta nagusiz osatua.

·
Autonomia izateko eskubidea aitortu zien Konstituzioak Eskualdeei.

Nekazaritzan:

Nekazaritzaren zati handi bat zaharkitua zegoen.
1932ko Nekazaritza Erreformarako Legea Oso moderatua izan zen, helburua teknika berritzea, latifundismo bertan behera Uztea, eta jabetzak birbanatzea izan zen. Lurrak kendutako jabe guztiei Kalte-ordainak eman behar zizkieten.Legea oso motel ezarri zen, langabezia Handia zegoen eta jornalariak  etsita Zeuden. Hau dela eta matxinada anarkistak sortu ziren.

Gobernuak berehala egin behar izan zion aurre ezkerreko eta baita Eskuineko oposizioari

- Ezkerra: CNTk deitutako grebak, Llobregat, Casas Viejas hemen Guardia zibilak 8 nekazari tiroz hil zituen eta 12 fusilatu. Honek sinesgarritasuna Kendu zion gobernuari eta Azañari leporatu zizkioten gertaerak.

- Eskuina. Alfontsotarrak eta karlistak berriz bildu ziren.
1932an Sanjurjo  jeneralak estatu golpe bat egiten  saiatu zen. Gaizki atera eta gobernuak heriotza-zigorrak Jarri zion, gero aldatu eta biziarteko zigorra ezarri zion.

1933an CEDA eskuineko Alderdiak bildu zituen
Gil Roblesek zuzendua; erlijioa, familia, ordena eta Jabetza defendatzeko.

Gauzak horrela , Azañak dimititu izan behar zuen.

Alkala Zamorak hauteskunde Aurreratuak  Deitu behar izan zuen 1933ko Azarorako.

2. ZENTRU -ESKUINEKO GOBERNUA  (1933-1935)

1933ko azaroko hauteskunde orokorrak Egin zirenean, emakumeek botoa emateko eskubidea izan zuten Lehen aldiz.
Jose Antonio Primo de Riverak, diktadorearen semeak, Falange Espainola sortu zuen, ideologia faxistako alderdia

Oraingo honetan, Eskuindarrek, CEDAk eta Alderdi Erradikalak irabazi zuten

Alderdi Erradikal zentristak gobernu-koalizioa Osatu zuen alderdi errepublikanoekin. CEDAko babeasa ezinbestekoa izan Zuten.  Erradikalen gobernua (LERROUX)

Eta eskuindarrek lehen Biurtekoko erreformak bertan behera utzi zituzten

Erlijioan:

ikastetxe katolikoak ez ziren itxi, estatuak ordaintzen Zituen apaizen soldataren zati bat. Erradikalek lan-legediarekin eta Nekazaritza-erreformarekin bat ez zetozenez Zuzenketa handiak egin zituzten; epaimahai mistoak aldatu zituzten eta, eta Sindikatuen boterea enpresariei eman zieten,  eta konfiskatutako lurrak latifundistari Itzuli. CEDAK gero eta presio handiagoa egin zuenez, erradikalak amnistia-legea proposatu zien Gorteei; Horren bidez zerbitzura itzuli zien 1932ko Kolpe-saiakeran parte hartu zuten Jeneralak.  Alderdi erradikalaren zatiketa ekarri zuten.

nekazaritzan gizarte gatazkak eta tentsio autonomikoak ziren Gobernu erradikalen arazo nagusiak.

1934ko urriko iraultza

1934an, benetako gizarte iraultza Martxan jarri zen

Asturiasen sortu zen benetako Gizarte-iraultza, langile-aliantzak (UGT, CNT eta komunistak) grebara deitu Zuten meatzaritza-guneetan. Gobernuaren erantzuna gogorra izan zen: Gerra-egoera ezarri eta Francisco Francori agindu zion .Gerra zibilean gertatu Behar zenaren aitzindari izan zen hura.

Katalunian

Lluis Companysek, Generalitateko  presidentea, Kataluniako estatua aldarrikatu Zuen. Hemen Estatutua bertan behera jartzea eta Generalitateko presidente kartzelan Sartzea izan zen erantzuna.

Euskadin, cedistek Autonomia-estatutuaren proposamena blokeatu egin zutenez,  sozialistak eta euskal nazionalistak Elkarrengana gerturatu ziten. Azañak ez zuen parte hartu iraultzan, baina Espetxeratu egin zuten, matxinatu izana leporatuta.

Errepresio honek krisia sortu zuen Gobernu erradikal-cedistan eta Lerrouxek ministro gehienak CEDAkoak izatea Onartu behar izan zuen.

Horretatik Aurrera azkartu egin zen erreforma errepublikanoak zuzentzeko prozesua

Gizarte Eta lan erreformak bertan behera gelditu ziren, Gil Roblesek, gerrako Ministroak, agintari militarrak kargutik kendu eta Franco eta Mola jarri Zituen.

Alkala Zamorak ez zuen onartu eta 1936ko Otsailerako hauteskundeetarako deialdia egin zuen.

3. FRONTE POPULARRA 1936ko otsailean Bigarren Errepublikako azken hauteskundeak Izan ziren

talde ezkertiarrak gobernu kontserbadorearen kontra batu ziren, Frente Popularra osatuz. Ezkerreko Errepublikanoek, sozialistek eta komunistek Programa moderatu aurkeztu zuten.
Espainia bi blokeetan banatuta zegoen eta hauteskundeetan, bi blokeen arteko Oreka agerian geratu zen. Eskuineko alderdiak eta zentrokoak bananduta aurkeztu Ziren.

Fronte Popularrak irabazi zuen

Alkala zamorak Azañari agindu zion Gobernua eratzeko

Sozialistek errepublikanoekin Koalizio-gobernua osatzeari  uko egin Ziotenez  Azañak ezker errepublikanoz Osatu zuen gobernua.

Honek Hauteskunde-programa agintatutakoa betetzen hasi zen

Gorteek Alcala Zamora bere kargutik Kendu ondoren Azañak hartu zuen haren lekua eta Santiago Casares Quiroga (ezker errepublikanoa) izendatu zuen gobernu burua.
Ordena Publikoa eta  ekonomia krisia ziren Gobernu berriaren azaro nagusiak. Militarrak eta muturreko eskuinekoek Errepublikaren kontrako konspirazioan hasi ziren hauteskundeak galdu eta Berehalaxe.

Konspirazio militarra

Eskuin-muturreko eta Espainiako Zenbait militarrek prestatu zuten

Gobernu errepublikanoa kolpea desegiten saiatu zen baina hartutako erabakiak ez Ziren oso egokiak izan eta ezin izan zuten galarazi golpe militarra. Matxinada talde Askok babestu zuten.

Matxinada uztailaren erdialdean egitea pentsatu zuten.

Uztailaren 17an hasi zen matxinada Marokoko protektoratuan penintsulako Beste goarnizio batzuk ere matxinatu ziren, baina hiri handi gehienetan huts Egin zuen matxinada. Horrela  hiru urte Iraungo zuen Gerra Zibila hasi zen.