Bigarren errepublika: 1931ko konstituzioa eta erreformak

7. Gaia:

Bigarren Errepublika : 1931ko Konstituzioa eta erreformak (1931-1936)

Diktaduragatik, Espainiako gizartea oso geldotua zegoen eta intelektual eta politiko talde batek, Espainiako arazoei heltzeko ausardia izan zuten, historiaren norabidea aldatu, gizarte modernoa eta demokratikoagatik, hau da, Errepublika aldarrikatzeagatik borrokatu zuten.

Errepublikanoek, hirietan izandako garapenak monarkia erortzea egin zuen, 1931an Errepublika aldarrikatu ondore, Alfontso XIII.
A erbestera joan zen babesik gabe zegoela ikusita, gobernu aldaketa negoziatzen ari ziren momentuan batzorde iraultzailearekin, orduan, errepublika kaleratu eta erdiko klaseetako moderatu handiak konkistatu zituen.

Behin behineko gobernuak, Niceto Álcala-Zamorak zuen, nork, errepublikanoak eta sozialistak lotuz, Estatuaren eraldaketa hasi zuen. Lehenengo arazoa gertatu zen orduan, Bartzelonak Kataluniako Errepublika aldarrikatu zenean, errepublika Iberiaren federazio baten barruan, baina errepublikak onartu zuen Kataluniaren berezitasuna, estatutu baten bitartez ere gatazkak gertatu ziren elizekin, monarkiaren aldekoak zirenak eta antiklerikalistak, hauek zentro monarkiko bat irekitzeagatik, kontra joan ziren hainbat elizak errez, eta ordutik eliza Errepublikaren kontra joan zen.

Horren ostean ekainaren 28an Gorte konstituzionagiletarako hauteskundeak izan ziren (Espainiako historian parte hartzerik handiena) eta Errepublikaren eta  sozialisten arteko batasuna gehiengoa lortua, kongresua guztiz ezkerrerantz alboratua geratu zen.

Diputatuek, lehenengo lana bezala konstituzio berria idaztea zuten eta nahiz eta elizarekin gatazkak izan (botere zibila eta Elizarena banandu nahi zutelako) eta Alcalá-Zamora eta Maura adibidez
Gobernuko kargua utzi, 1931ko abenduan, konstituzio berria ezarri zuten, estatu demokratiko eta laikoa bihurtuz, ganbera bakarra jarri, sei urteko presidentea, sufragio unibertsala emakumeentzat ere, askatasun politikoa… eta hainbat gauza gehiago aldarrikatu zituzten.

Eta hau guztia egin eta gero lehen, erreforma batzuk egin ziren Espainiako gizartean; adibidez: hezkuntzan egindakoak; nahiz eta elizari hezkuntzatik kendu nahi eta hori ez lortu: nahiz eta krisian egon, analfabetismoaren kontrako neurriak ezarri zituzten maisu gehiago, leku txikiei bidaliz, herritxoei, etorkizunera begiratuz guztia hobetzeko.

Laikotzapenan ere; ordena erlijiosoa disolbatu zuten, kongregazio legea ezarri zuten, dibortzioa onartu, hilerriak gobernuaren menpe … eta horrelako erreformak.

Armada berregituratu zuten, ofizialen kopurua murriztu zuten (aurrejubilazioa), Zaragozako akademia itxi zuten (Franco), jurisdikzio legea ezabatu eta gorputz militar berria ipini zuten, erasorako guardia, guardia zibilaren ordez, eta Nekazaritzan eta lurralde antolaketan ere erreformak, adibidez lau politika berria ipini zuten, 8 orduko lanaldia, lurrak laboratzeko aukera langabezia bazegoen edo epaimahai mistoak ezarri…

Baina honek mota askotariko oztopoak gauzatu zituen, eskuineko kontrako jarrera adibidez, edo gizarte gatazka eta krisi ekonomikoa, horregatik higadura larria sortu zutenez, Azañak 1933ko hauteskundeak galdu zituen eta gobernu koalizioaren barruko banaketak adiskidezinak zirenez, Azaña kargutik kendu zioten eta hauteskunde berriekin muturreko biurtekoa agertu zen, non eskumak zalantzarik gabeko garaipena izan zuen.

Eskuinekoak, Azañak eginiko erreformak kendu eta gainera, ugazaben eta langileen soldatak jaitsi zituzten, eta gorteak arnasaldia eman zion elizari hezkuntza eta diru publikoaren kobratzearekin emanez, militarrek protagonismoa berreskuratu zuten eta honekin Madril eta Kataluniaren arteko harremanak larritu ziren baina hau baino larriagoa PSOEk eta UGTko buruzagiek hartutako muturreko jarrera izan zen.

Gobernuaren aurkako asaltze-garai horretan CNTak greba orokorreko deia egin zuen, non gatazka batez ere Katalunian gertatu zen,Ezquerra Republicanak  Errepublikaren arka egin zuela 1934an, Kataluniako parlamentua legeria aldatzeko legea onetsi zuen arte. (EH ere gatazka handia)

Orduan Gil Roblesek Errepublika suntsitzea helburu zuela, PSOEren zuzendaritza hartuta zuela 1934an boterea hartzeko erabakia izan zuen eta hiru ministro falta zirelarik, PSOEk eta UGTk, Errepublikaren aurka, greba orokorra agindu zuten iraultzailerako, zein altxamendu-izaera izan zen Asturiasen, Katalunian eta Euskal Herrian, hau guztia Asturiasko Iraultza ekarri zuen.

Gero ezkerraren ordua heldu zen berriro, Europako egoera txarragatik, Frente popularraren teoria laster gauzatu zen Espainian, Gobernuak txarto zegoela aprobetxatuz, hauteskundeetarako, deialdia egin zen 193an, Fronte popularraren programa hauteskundeetarako, sozialdemokrata erreformista zen, jatorrizko posizioa gaindituz eta antiklerikaletatik urruntzen, horregatik eta botoengatik, garaile atera zen eskerrak.

Azañak gobernua eratu behar zuen eta nahiz eta gizarte-gatazka ugariak egon, ahaleginak egin zituen, nahiz eta azkenean problema guztiak batuta Gerra zibila sortu zen, Franco Jeneralarekin.