Baionako abdikazioa

Independentzia gerra

1.1)Aliantza Napoleonen Frantziarekin, Frantsesen inbasioa eta gerra. Napoleon agintea hartu, Espainiako Monarkia Frantziaren bidelaguna zen. Karlos IV,Godoy 1 ministroarekin  Portugalen inbasioa burutzeko-Laranja gerra 1801,Portuak Britainia Handiko merkataritzari ixteko.Gduan Portugali zati bat kendu, Trafalgarren Nelson almirante ingelesak frantziar eta espainiar geraontziak suntsitu.Amerikako lurrak kominikaziorik gabe,Espainiaren beherakada ekonomikoa azkartu.Guduak galerak ekarri,tituluak Godoyrentzat. Goi noblezia politikatik baztertuta,Fernando VII.A Godoyren kontra bildu.Kontserbadoreen konplotari bultzada, Fontainebleauko itunak baimena Frantziako  tropei Espainian kantonatzeko,Portugal konkistatu eta banatzeko ekitaldia hasteko. Napoleonen amada Penintsula okupatzen hasi,Aranjuezeko matxinada sortu.Printze oinordekoaren aldekoak bultzatuta, Godoy jaustea lortu eta Karlo IV abdikatzen behartu Fernando VIIren alde.Madrilen sartuta,enperadoreak aita semea Baionara.Errege biak Frantzian,Napoleonek bien abdikazioa lortu “Baionako abdikazioa” eman zion Jose Bonaparteri.Madrildarrak frantsesen aurka 1808ko maiatzaren 2an. Murat jeneralak matxinada zapaldu herritarrak fusilatu 300.000 hildako
. Herri gerra,nazioartekoa,britaniar armada eta portugaldarrak aritu frantziaren kontra.Ideia erlijioa eta monarkia tradizionala,Cadiz hirian iraultza liberalaren printzipioak martxan jarri.

1.2)BOTERE POLITIKO BERRIAK

1.2.
1)Jose Bonapartek ilustratu baten babesa lortu,frantsestuak. Jose la erregea ahalegindu Baionako Estatuaren bidez berrikunta ilustratuak bultzatzeko.Baionako estatua konstituzio baten antzekoa,eskubide gehienak monarkaren eskuetan. J.Bonaparte ezin erreformen politika aurrera atera.Hezkuntzan ardura handia,Istrukzio publikoaren  batzordea eratu.

Frantsestuak

Estatuko funtzionarioak,elizgizon ilustratuak edo goi burgesak ziren.Herritarrek gorroto zieten frantsestuei “traidore izateagatik” eta garesti ordaindu zuten.

1.2.2) BATZORDEAK. Kleroak frantsesen aurka altxarazi  nekazariak eta matxinadak ugaritu, eta,

Baionako abdikazioarekin, hutsune handia zabaldu zen agintean. Frantziako armadak hartuta ez zituen eskualdeetan, herritarrik ospetsuenek aginte erakunde berriak ezarri: probintzia batzordeak.
Subiranotasuna eskuratzeko, Frantzian zegoen erregearen izenean aritzean justifikatuko zuten zilegitasuna. Ideologia desberdinak zituzten aristokratek eta elizgizonek, militarrek eta legegizonek osatu zituzten probintzia batzordeak. Eta gobernu nazionala ezartzeko premiagatik probintzia batzordeetako ordezkariek, Goreneko Batzorde Zentrala osatu, Floridablancako kondea buru zela.

1.2.3) INDEPENDENTZIA GERRA EUSKAL HERRIAN-3.1 JOSE I ETA BAIONAKO ESTATUTUA. Frantziak Penintsula inbaditzean, Euskal Herrian militarren destakamenduak ezarri ziren herri askotan. Hirietako burgesiak harreman ona izan zuen Jose Ia Bonaparterekin, Urquijo ministroaren eta Mazarredo almirantearen bitartez. Azkena presidente 1808ko Bizkaiko Batzar Nagusietan, eta Jose Bonapartek Bizkaiko jaun moduan zin  egin zuen. Herria, bere tradizioak zapalduta eta kleroak iraultzaile frantsesen aurka egiteko burua berotuta, frantsestuen kontra altxatu zen. Agintari foralak Napoleonen beldur ziren baina armetan altxatuta herriarekin bat egin nahi zuten. Politikaren arloan, frantsesek estatuko zerga sistema ezarri zuten. Euskal Herriak tradizioz ez zuen horrelakorik ordaindu behar eta dirua biltzeko sistema forala zuen. Neurri garrantzitsu bat 1808ko uztailean Baionako konstituzioa onartzea izan zen. Euskal ordezkariek aurre egin zioten asmo horri Baionan, alferrik.

1.2.3.2 JENERALEN GOBERNUAK konstituzioa ez zen ezarri. Frantziako inperioa sendotuta, 1810eko otsaileko dekretua, ezarri zen eta, Ebroren iparra zeuden lurraldeak Espainiatik banandu ziren; gainerako lurraldeak Jose Bonaparteren jurisdikzioaren menpean geratu. Hori zehaztu arte, trantsizio garaian, 4gobernu militar ezarri: Kataluniakoa, Aragoikoa, Nafarroakoa eta Euskal Lurraldetakoa. Thouvenot jenerala Bizkaiko Jaurerriko eta Gipuzkoa eta Araba lurraldeetako gobernadore ordenaren eta ekonomiaren arduradun gorena eta Napoleonen agindu zuzenei jaramon. Ezarritako neurrietan, eztabaidak Foru Aldundiak eta Batzar Nagusiak kentzeak sortu zuen. Baina gerrilla taldeen lanari esker, erakunde frantsesak ezin izan ziren finkatu.

4) GERRILARIAK. Frantziar tropak mantentzeko baliabideak penintsulatik ateratzen ziren. Herritarren erantzuna bortitza eta modu berria asmatu gerrarako, gerrilla. Soldadu izandako gizonez, herritar boluntarioz eta bidelapurrez osaturiko taldeak ziren; erasotzen frantsestuei, ingurunea hobeto ezagutzeneta herritarren laguntzaz. Frantsesak hirietan izan  nagusi, baina nekazaritza guneetan gerrillari taldeak ziren jaun eta jabe Taldeak 1809tik aurrera zabaldu ziren Penintsula osora. Gerrillaren helburuak soldaduen talde txikiak, hornitze karabanak eta zauriengatik edo nekeagatik atzean geraturiko soldaduak ziren. Frantsesek ezin zuten amaitu gerrillekin, eta erabilitako zapaltzearen ondorioz babes handiagoa izan zuten gerrillariek.

1.3 GERRAREN FASEAK

1.3.1) Matxinadatik Bailengo gudura. 1808ko ekainean, herri matxinadak zapaltzeko eta Jose Bonaparteren erregimena ezartzeko helburuz, 170.000 gizoneko armada sartu Espainian, baina herritarrek ustekabeko erresistentzia eskeini zuten setiatuak izan ziren hirietan, Duponten armadak, Andaluzia hartzeko betebeharra zuenak, Castaños jeneralaren espainiar miliziaren kontra porrot Bailénen. Porrotak oihartzun handia izan zuen nazioartean eta Jose Ia, Madrilera heldu berria, Gasteizera itzuli zen eta frantsesen tropek Ebroraino egin atzerantz.

Independentzia gerra.

1.1)Aliantza Napoleonen Frantziarekin, Frantsesen inbasioa eta gerra. Napoleon agintea hartu, Espainiako Monarkia Frantziaren bidelaguna zen. Karlos IV,Godoy 1 ministroarekin  Portugalen inbasioa burutzeko-Laranja gerra 1801,Portuak Britainia Handiko merkataritzari ixteko.Gduan Portugali zati bat kendu, Trafalgarren Nelson almirante ingelesak frantziar eta espainiar geraontziak suntsitu.Amerikako lurrak kominikaziorik gabe,Espainiaren beherakada ekonomikoa azkartu.Guduak galerak ekarri,tituluak Godoyrentzat. Goi noblezia politikatik baztertuta,Fernando VII.A Godoyren kontra bildu.Kontserbadoreen konplotari bultzada, Fontainebleauko itunak baimena Frantziako  tropei Espainian kantonatzeko,Portugal konkistatu eta banatzeko ekitaldia hasteko. Napoleonen amada Penintsula okupatzen hasi,Aranjuezeko matxinada sortu.Printze oinordekoaren aldekoak bultzatuta, Godoy jaustea lortu eta Karlo IV abdikatzen behartu Fernando VIIren alde.Madrilen sartuta,enperadoreak aita semea Baionara.Errege biak Frantzian,Napoleonek bien abdikazioa lortu “Baionako abdikazioa” eman zion Jose Bonaparteri.Madrildarrak frantsesen aurka 1808ko maiatzaren 2an. Murat jeneralak matxinada zapaldu herritarrak fusilatu 300.000 hildako. Herri gerra,nazioartekoa,britaniar armada eta portugaldarrak aritu frantziaren kontra.Ideia erlijioa eta monarkia tradizionala,Cadiz hirian iraultza liberalaren printzipioak martxan jarri.

1.2)BOTERE POLITIKO BERRIAK

1.2.
1)Jose Bonapartek ilustratu baten babesa lortu,frantsestuak. Jose la erregea ahalegindu Baionako Estatuaren bidez berrikunta ilustratuak bultzatzeko.Baionako estatua konstituzio baten antzekoa,eskubide gehienak monarkaren eskuetan. J.Bonaparte ezin erreformen politika aurrera atera.Hezkuntzan ardura handia,Istrukzio publikoaren  batzordea eratu.Frantsestuak Estatuko funtzionarioak,elizgizon ilustratuak edo goi burgesak ziren.Herritarrek gorroto zieten frantsestuei “traidore izateagatik” eta garesti ordaindu zuten.

1.2.2) BATZORDEAK. Kleroak frantsesen aurka altxarazi  nekazariak eta matxinadak ugaritu, eta,

Baionako abdikazioarekin, hutsune handia zabaldu zen agintean. Frantziako armadak hartuta ez zituen eskualdeetan, herritarrik ospetsuenek aginte erakunde berriak ezarri: probintzia batzordeak. Subiranotasuna eskuratzeko, Frantzian zegoen erregearen izenean aritzean justifikatuko zuten zilegitasuna. Ideologia desberdinak zituzten aristokratek eta elizgizonek, militarrek eta legegizonek osatu zituzten probintzia batzordeak. Eta gobernu nazionala ezartzeko premiagatik probintzia batzordeetako ordezkariek, Goreneko Batzorde Zentrala osatu, Floridablancako kondea buru zela.

1.2.3) INDEPENDENTZIA GERRA EUSKAL HERRIAN-3.1 JOSE I ETA BAIONAKO ESTATUTUA. Frantziak Penintsula inbaditzean, Euskal Herrian militarren destakamenduak ezarri ziren herri askotan. Hirietako burgesiak harreman ona izan zuen Jose Ia Bonaparterekin, Urquijo ministroaren eta Mazarredo almirantearen bitartez. Azkena presidente 1808ko Bizkaiko Batzar Nagusietan, eta Jose Bonapartek Bizkaiko jaun moduan zin  egin zuen. Herria, bere tradizioak zapalduta eta kleroak iraultzaile frantsesen aurka egiteko burua berotuta, frantsestuen kontra altxatu zen. Agintari foralak Napoleonen beldur ziren baina armetan altxatuta herriarekin bat egin nahi zuten. Politikaren arloan, frantsesek estatuko zerga sistema ezarri zuten. Euskal Herriak tradizioz ez zuen horrelakorik ordaindu behar eta dirua biltzeko sistema forala zuen. Neurri garrantzitsu bat 1808ko uztailean Baionako konstituzioa onartzea izan zen. Euskal ordezkariek aurre egin zioten asmo horri Baionan, alferrik.

1.2.3.2 JENERALEN GOBERNUAK konstituzioa ez zen ezarri. Frantziako inperioa sendotuta, 1810eko otsaileko dekretua, ezarri zen eta, Ebroren iparra zeuden lurraldeak Espainiatik banandu ziren; gainerako lurraldeak Jose Bonaparteren jurisdikzioaren menpean geratu. Hori zehaztu arte, trantsizio garaian, 4gobernu militar ezarri: Kataluniakoa, Aragoikoa, Nafarroakoa eta Euskal Lurraldetakoa. Thouvenot jenerala Bizkaiko Jaurerriko eta Gipuzkoa eta Araba lurraldeetako gobernadore ordenaren eta ekonomiaren arduradun gorena eta Napoleonen agindu zuzenei jaramon. Ezarritako neurrietan, eztabaidak Foru Aldundiak eta Batzar Nagusiak kentzeak sortu zuen. Baina gerrilla taldeen lanari esker, erakunde frantsesak ezin izan ziren finkatu.

4) GERRILARIAK. Frantziar tropak mantentzeko baliabideak penintsulatik ateratzen ziren. Herritarren erantzuna bortitza eta modu berria asmatu gerrarako, gerrilla. Soldadu izandako gizonez, herritar boluntarioz eta bidelapurrez osaturiko taldeak ziren; erasotzen frantsestuei, ingurunea hobeto ezagutzeneta herritarren laguntzaz. Frantsesak hirietan izan  nagusi, baina nekazaritza guneetan gerrillari taldeak ziren jaun eta jabe Taldeak 1809tik aurrera zabaldu ziren Penintsula osora. Gerrillaren helburuak soldaduen talde txikiak, hornitze karabanak eta zauriengatik edo nekeagatik atzean geraturiko soldaduak ziren. Frantsesek ezin zuten amaitu gerrillekin, eta erabilitako zapaltzearen ondorioz babes handiagoa izan zuten gerrillariek.

1.3 GERRAREN FASEAK

1.3.1) Matxinadatik Bailengo gudura. 1808ko ekainean, herri matxinadak zapaltzeko eta Jose Bonaparteren erregimena ezartzeko helburuz, 170.000 gizoneko armada sartu Espainian, baina herritarrek ustekabeko erresistentzia eskeini zuten setiatuak izan ziren hirietan, Duponten armadak, Andaluzia hartzeko betebeharra zuenak, Castaños jeneralaren espainiar miliziaren kontra porrot Bailénen. Porrotak oihartzun handia izan zuen nazioartean eta Jose Ia, Madrilera heldu berria, Gasteizera itzuli zen eta frantsesen tropek Ebroraino egin atzerantz.