Arrazionalismoa eta enpirismoaren ideia nagusiak

T.Filo

:enpiristak,arrazionalistak bezala jakintza berreraikitz zuten helburu, baña método esperimental erabiliz. Hortan zetorren bat arrazionalistekin:jakintza berreraiki behar zela método berri baten behar zegoela(nahiz t método desberd erabili zituzte)t biak zientz erabili zuten oinarri filosofía egiteko. Hala ere, hainbat gauzetan ez ados.Esperimentalek errealitatearen errepresentaz zehatz t partikularrak erabiltzen zituzten t arrazionalistek abstratuak ere kontuan hartu,. Enpiristek jaiotzen garenean orri zuri bat bezalakoak garela diote(tabula rasa)esperientziaren auretik deus ez dagoelako ezagutza oro esperientziatik datorelako arrazionalistek aldiz, jaiotzetiko ideiak ditugula argudiatzen duten.Biak zientzia erabili arren enpiristek zientzia esperimentala erabiltzen dute t arrazionalistak matematikan oinarritzen dira. Arrazionalistek metafisika erabiltzen zuten errealitatea ikertzeko, baña npiristek gizakia oinarrian jarri behar dela pentsatzen zuten, gizakia ezagutzaren subjektua baita. Hortsrako, gizakien alde teorikoa t alde praktikoa ikertu behar ziren.
Enpirismoa, empireia hitzetik dator t esperientzia erran nahi du, europa ez kontinentalean garatu zen, aristoteles fisikazalea garatu zen han, parisko t europa kontinentaleko unibertsitateetan aistoteles metafisikoaren ideiak garatu ziren t arrazionalismoa egon zen./hauk izan ziren enpirismoaren aurkariak: oxfordeko unian natura aktiboki aztertzeko interesa sortu zen t Robert grossetgeste izan zen lehenbizikoa, roger baconek ezagutza zentzumenen bidezko frogapen enpiriko baten arabera egiaztatu bhar zela erratenzuen,gilen ockhamgoak objektuen exiuatentzia frogatzeko esperientzia erabili behar zela pentsatze zuen, francius baconen abstrakziorik gabeko método induktiboan esperinmtz behar zen t enpiristek método hori erabili jakintza berreraikitzeko. Baña lehenbizko enpirist John locke zan zen zeinak ilustraioaren ideak bultzatzen zituen t politikan eragina izan zuen.

Arrazional kontze kritik(metaf):

Humek egin zituen azterketei esker, ondorioztatu zuen giza ezagutzaren jatorria eta muga esperientzia dela eta horregatik, gure hautemateetatik kanpoko errealitatearen ezagutza lortzea ezinezkoa da. Gure adimena, edozein esperientziaren aurretik zuriz dagoen orri txuri bat bezalakoa da, zein, esperientziari esker, idazten joaten dena.Humek aurretiko metafisikaren objektuei buruzko ikusmolde arrazionalistak kritikatu zituen:Substantziaren ideia:
Humeren egiaren irizpideari jarraituz, ideia bat zilegi izateko bere jatorrian dagoen zirrara ezagutu behar dugu. Hori dela eta, substantzia bere baitan ezin dezakegu ezagutu, substantziaren kausa den inpresioaren berririk ez dugulako, soilik objektuen kualitateak hautematen ditugu. Substantziaren existentzia, beraz, ezin da frogatu eta ideia hori gure irudimenean jatorria duen ideia zentzugabea da.Kanpoko munduaren ideia(obje fis): zentzumenen bidez ez ditugu objektu fisikoak jarraitasunez hautematen. Horretaz gain, arrazoiz ere ezin ditzakegu ezagutu, ezin delako kausalitatearen printzipioa erabili objektuen existentzia gure hautemateetatik deduzitzeko.Oroimenari esker, zirrara etenak baina berdintsuak direnak lortzen ditugu, eta horien arteko koherentziaz eta konstantziaz jabetzen gara. Oroimena da, beraz, zirraren kausa den substratu batengan pentsarazten diguna eta berari esker gorputz edo objektu bat eta bera dela ohartzen gara. Lockek mundua gure zirraren kausatzat hartu zuen. Jainkoaren existentzia: egi kritikoarekin jarraituz, Jainkoaren ideia ere ezagutezina zaigu, ez dugulako Jainkoaren ideiaren kausaren zirrararik jasotzen. Zenbait filosofiak, hala ere, Jainkoaren existentzia mundu fisikoaren kausatzat hartu zuten, kausalitatearen printzipioaren erabilpen gehiegizko bat eginez. Hots, inpresio ezetik inpresio ezera pasatuz.Niaren ideia eta identitatearen arazoa: oroimenari esker oroitzen gara izandako zirrara guztiez, eta hauek lotzerakoan, zirrara guzti horiek euskarri bat behar dutela pentsatzen dugu, niaren ideiara joz. Baina nahasten ari gara oroimena niaren kontzientziaren ideiarekin. Niaren ideia zilegi izateko, pertsona baten bizitza osoan zehar bat eta aldaezina den zirrara bat topatu beharko genuke, baina argi dago horren ordez zirrara asko eta desberdinekin aurkitzen garela. Ondorioz, niaren ideia ezin da ezagutu, fikziozkoa da eta sinesmenaren ondorio ere.

Hume fenomenismora eraman zutela. Hau da, gure hautemateetatik kanpo ezin dugu ezer ezagutu, ideiak eta zirrarak soilik. Hortaz, errealitatea fenomeno hutsa da eta ezin dut esan errealitateko ezer gure hautemateen kausa denik. Fenomenismo honek, era berean, eszeptizismoan amaitzen du: ezagutza matematikoaz gain ez dago ezer ziurtasun osoz dakidanik eta, beraz, ezagutza oro probablea baino ez da. Ez dago egiarik guztiontzat komuna eta betikoa denik.Dena den, eszeptizismo hau ez da muturrekoa. Gauzak diren bezalakoak direla sinetsi behar dugu, baino ahaztu gabe probableak eta kontingenteak direla. Eszeptizismo hau, era berean, dogmatismoaren aurkako antidotoa da. Dogmatikoek egiaren jabe zirela uste zutenez, behin baino gehiagotan beren ideiak inposatzeari ekin zioten. Humen ustez, inor ezin da egiaren jabe izan eta horregatik, edonoren iritzi eta pentsamenduak geureak bezain baliagarriak eta errespetagarriak behar dute izan. Honek tolerantziaren eramaten gaitu eta gizakien arteko elkarbizitza ahalbidetu.

Helburua

:humerern helburua jakintza berreraikitzea zen, oinarri sendo t berrien gainean(arrazionalisten planteamendu bera hume emnpirista zen). Hori gauzatzeko: giza izaeraren gaineko ikerketa oinarritzat hartu izan ere, zientzien sistema osoa giza izaerari buruzko ikerketan oinarritu behar da. Gizakia delako egia zer den edo ez den erabakitzen dueña. “ikerketetan:burutzeko auto behaketa t método esperimentalez baliatu.”método: newtonen legeetan oiunarritu hasira vetan vaina konplexuegia zenez, bere método deskriptiboa t historikoa egiten Joan zen. Lehena teorikoagoa t bigarrena praktikoago./eran berean, azterketa honetan gizakiaren bi alderdi berreizi: izaki teoriko gisa ezagutzeko gaitasuna dueña(episte) t izaki praktiko gisa jokabide bat duena(moral).Arrazionalisten dogmatima gaitzetsi zuela,hauek arrazoiaren bidez edozer ezagutza lor daitekeela uste baitzuten.