Alderdi liberal progresista eta alderdi liberal moderatuen arteko desberdintasunak.

(1833-1874)

I. BLOKEA: ISABEL II.AREN ADIN-TXIKITASUNA

1. MARIA KRISTINAREN ERREGEORDEALDIA (1833-1840)

Espainian 1713tik “Lege Salikoa” zegoen, horren arabera, emakumeak ez zuten tronua

eskuratzeko aukerarik. Fernando VII.Ak Mª Kristina de Borbonekin izango zuen semea

emakume bat izan zitekeela aurreikusita, “Santzio Pragmatikoa” bultzatu zuen, bere alaba

Isabel II.A tronua eskuratuko zuela ziurtatzeko. Aldaketa honek, Fernando VII.Aren anaiaren

(Carlos) egoera aldatzen zuen, tronua eskuratzeko aukerarik gabe gelditzen zelako. 1933an,

Fernando VII.A hiltzerakoan, Maria Kristinak erregeordetza lortu zuen, Isabel II.A txikia zelako.

Carlosek “Abranteseko Manifestua” aldarrikatuz bere burua erre izendatu zuen eta Lehen

Gerra Karlista hasi zen.

Lehen Gerra Karlista 1833tik 1940ra iraun zuen. Gerra dinastikoa (Isabel II.A edo Karlos

V.A tronua eskuratzea borrokatzen zelako), ideologikoa (liberalismoaren eta absolutismoaren

arteko borroka), soziala (hiria eta landaren arteko borroka zen), politikoa (foralismoaren eta

zentralismoaren arteko borroka zen) eta erlijiosoa (erlijio askatasuna edo estatu osoan erlijio

katolikoa aldarrikatzea borrokatzen zen). Lehen karlistaldi honetan, 3 fase bereizi ziren.

Lehenengoan, Zumalakarregi jeneral karlista hil egin zen Bilbo eskuratu nahian. Bigarren eta

hirugarren faseetan nabarmentzen da karlisten ahultasuna. Beraz, 1939. Urtean “Bergarako

besarkada”-ren ostean, gerra amaitutzat har dezakegu.

Maria Kristina erregeordea izatez absolutista zen, baina konturatu zen, gobernuan

mantentzeko eta karlisten aurka egiteko, liberalen laguntza behar izango zuela. Ondorioz,

Martinez de la Rosa (liberala)
gobernu buru izendatu zuen.

Martinez de la Rosak errege estatutua egin zuen (1934), konstituzio berri bat zen.

Horren arabera, Gorteak bi ganbera zituen (pertsona ospetsuen estamentua eta

prokuradoreen estamentua), Gorteek erregearen proposamenez soilik egin zezaketen legeak

eta sufragio zentsitarioa (errentaren arabera) aldarrikatu zen. Liberal moderatuentzat aldaketa

horiek nahikoak ziren, progresistentzat gutxi eta karlistentzat larregi.

Hurrengo gobernuak, 1935tik 1937ra, gobernu liberal-
Progresistak izan ziren. Gobernu

aldaketa ugari egon ziren eta hainbat gobernu-buru: Torenoko kondea, Mendizabal eta Izturiz.

Garai honetan aipatu beharra dago politika aldetik neurri anti-klerikalak sortu zirela: komentu

txikiak itxi eta Jesusen lagundia deuseztatu. Ondorioz, Espainia eta Vatikanoaren arteko

harremanak apurtu ziren.

Mendizabal gobernu buru zela, 1936an, Mendizabal-en desamortizazioa gertatu zen:

kleroaren ondasunak nazionalizatzea eta saltzea zen helburua. Lege honekin zor publikoa

txikitu nahi zen eta lurrak jabe berrien “adiskidetasuna” irabazi. Emaitzak ez ziren espero

bezalakoak, zorra eta gerra ez baitziren bukatu.

Errege Estatuak ez zituen helburuak bete eta orduan, progresistek gobernu aldaketa

egiten saiatu ziren pronuntziamendu baten bidez: La Granjako sarjentuen matxinada.

Matxinada honen emaitzarik garrantzitsuenetariko bat 1837.An konstituzio berri bat egin zela

izan zen (progresista zen baina moderatuen ikuspegi batzuk onartzen zituen). Konstituzioa

1812koan oinarrituta zegoen eta koroaren boterea sendotu zela eta gorteek bi ganbera

zituztela (Diputatuak eta Senatuak) izan ziren bere aldaketa nagusiak. Hala ere, garai horretan

hauteskunde emaitzan faltsutzen hasi ziren.

1837tik 1840ra, liberal moderatuak egon ziren gobernuan: “Hirurteko Moderatua”.

Hiru urtetan botere militarrak, gerra karlistak, zor ekonomikoak… eragin handia izan zuten

gobernuan. Botere militarrean bi jeneral izan ziren garrantzitsuak: Espartero (progresista) eta

Narvaez (moderatua).

1839an, Lehen Gerra Karlista bukatu zen. Gerraren ostean progresistek matxinadak

sortu zituzten (Espartero buru zutela). Maria Kristina Udalen Lege sinatu zuen eta Esparterok

dimititu egin zuen. Maria Kristinak ez zuen onartu dimisioa, eta presidente izendatu zuen

Espartero, uko eginez erregeordetzari.

2. ESPARTEROREN ERREORDETZA (1840-1843)

Maria Kristinak erregeordetzari uko egin eta gero Espartero izendatu zuten

erregeorde. Espartero militar ona zen, baina politikari txarra, aginte autoritarioa erabiltzeko

joera izan zuelako, ondorioz, nahiz eta bera progresisten buru izan, ez zuen progresisten

babesa lortu eta moderatuen laguntza behar izan zuen.

1841. Urtean, kleroaren ondasunen salmenta berriz martxan jarri zuen, “Esparteroren

legea” zeritzonaren bitartez. Horrez gain, librekanbismoaren aldeko jarrera izan zuen, Europa

osoan bezala. 1841an, matxinada bat sortu zen O´Donnell eta moderatuen esku, baina porrot

egin zuten eta O´Donnell erbesteratu zen.

1842. Urtean Esparterok babes txikia zuen parlamentuan armadak eragin handia

zuelako eta hirietako erdi eta behe mailak babesten zutelako irauten zuen. Bartzelonako

gertaeren ondoren, jendearen babesa galtzen hasi zen Espartero: han sortutako ehungintza

fabriken arazoak zirela eta gauzak okertu zirelako eta Esparterok Bartzelona bonbardatzea

agindu zuelako. 1843. Urtean, protestak areagotu ziren eta matxinada Espainia osotik zehar

zabaldu zen: progresistek eta moderatuek aurre egin zioten Esparteroren armadari Narvaez

jeneralaren laguntzaz.

Esparterok uko egin zion erregeordetzari, erbesteratu zen eta Isabel II.Aren adin

nagusitasuna aurreratu zen (13 urte baitzituen erregina izendatua izan zenean).